Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі Е

166 
баланың жарқын болашағына құрылған ақ тілекпен бірге, 
«ел сүймесе, сүймесін, ӛзім сүйген бӛпешім» дегенге ұқсас 
тіркестер де үшырасады. 
Кӛз нұрым, кӛңілімнің қуанышы, 
Кейпіңді жаман дейді қандай кісі... 
Ӛзімнен басқа жері айныған жоқ, 
Мұрнының әкесіне тартқан ұшы... 
Халық бесік жырының дәстүрлі және суырып салма 
деген түрлері бар. Суырып салма бесік жырында от басы, 
ошақ қасындағы әйелдің күйініш-сүйініші, мұң-тілегі 
айтылатыны белгілі. Б.Майлин ӛлеңінде де шешенің бала 
күтудегі бейнеті, мұң-зары айтылады. 
Шаршаймын, белім талып, әсіресе, 
Ойнатып жетелеумен жүрсем біраз. 
Қаншама кӛрдім, қалқам, бейнетіңді, 
Тӛрт бӛліп, бір сен үшін түнгі ұйқымды. 
«Құдайға» жатсам-тұрсам зар етемін. 
Ы.Алтынсарин 
ӛлеңінде ананың балаға деген 
қамқорлығы үшінші жақтан айтылса, Б.Майлин ӛлеңінде 
бірінші жақтан, ана атынан айтылады. Ана тілегінің 
бӛлекше кӛрінетін жері де бар. Қосағының жәбіріне баласы 
үшін кӛнеді. Баласы ӛскенде есе қайтарына үмітті. 
Қайтейін бір сен үшін жүрмін кӛніп, 
Осыған жігіт болсаң, қүдай беріп, 
Шырадай сорлы кӛзім бір ашылар 
Әкеңді билеп-тӛстеп алсаң ерік. 
XX ғасыр басындағы, 20-30 жылдардағы авторлық 
бесік жырларының, тұсау кесу жырларының ерекшелігі, 
білімді азамат, дӛкей қызметкер болуды тілек етуінде. 
Молдаға оқытармын тілің шықса, 
Шығарсың білікті боп оқу жұқса, 
Дабылың ақырғанда жерді жарып, 
Ре
по
зи
то
ри
й
Ка
рГ
У

167 
Дұшпаның айбатыңнан басып ықса.... 
Ӛлеңде «тәй, тәй, тәй, қаз, қаз, қаз» деген қайталаулар 
орын алған. Қайталаулар 1 шумақта, 4 шумақта және 9 
шумақта айтылады. Бірінші және тӛртінші шумақтағы «Тәй, 
тәй, тәй, қаз, қаз, қаз, Аяғын апыл-тапыл басқанға мәз» 
қайталаулары баланың қадамын қызықтауға қатысты 
қолданылған. 
Тоғызыншы 
шумақтағы 
қайталаулар 
болашақта жүзеге асатын шеше тілегіне байланысты 
тӛмендегіде ӛзгеріске түскен: 
Тәй, тәй... тәй... Қаз, қаз,.. қаз, 
Қуанып әжең сонда болмай ма мәз. 
Әлдилеп немеремді алдыма алып, 
Отырсам келін жұмсап, оқып намаз... 
Б.Майлиннің «Әлди(Ана жыры)» деп аталатын ӛлеңі 
де халықтың дәстүрлі бесік жырынан мүлде ӛзгеше. Мұнда 
фольклорлық суырып салма бесік жырындағы сарын бар. 
Бесік тербетіп отырған ана бӛпесіне мұңын шағады, зарын 
айтады, қорқынышы мен үрейін білдіреді. Ӛлеңде 
әлеуметтік теңсіздік мәселесі бой кӛтереді. 
Әлди, әлди... әуп бӛпем, әлди-ай, 
Сорлы әкеңді малайлыққа салды бай. 
Жарық сәуле кӛрсетпедің ӛмірге, 
Қандай ӛшің болды бізде, әй, құдай. 
Ӛлең кейіпкері құдайға реніш білдіреді. Сонымен бірге 
тағдырға бойұсынады. «Ӛмірімде бір бүтін кӛйлек кимедім» 
деп ӛз-ӛзін аяйды. «Сорлы жүдеп жүрген шығар ыстықта» 
деп күйеуін еске алады. 
Әлди, әлди... Күюін-ай етінің, 
Мына жері ісік пе, ойбай бетінің, 
Тезек тер деп тағы мазаны алады, 
Шырылдатып қиын тастап кетуім... 
- деп балаға да жаны ашиды. Бірақ бай мен бәйбіше 
Ре
по
зи
то
ри
й
Ка
рГ
У

168 
алдындағы қорқыныш сезімі бұлардан үстем. «Әне, ойбай, 
дауысыңды бай есітті», «Келіп қалып ұрсар ма екен 
бәйбіше...» деп үрейленеді. Ендігі бір сәт «Қойшы, қалқам, 
емші мына мамаңды, сен де аяшы сорлы болған анаңды» - 
деп жалынады. 
Айқай дәурен. Билік болса басыңда, 
«Әй!..» деп жұмсап ер отырса қасыңда, 
Ӛсірмес пе ек қолдан бір кез түсірмей, 
Қалқатайды сылап, сипап жасында... 
Балаға күтім керек. Оны сылап-сипап ӛсіру керек. Бар 
гәп биліктің жоқтығында болып тұр. Билік болғанда, 
баланы мәпелеп ӛсіретін жағдай да болған болар еді. 
«Қағынғыр»(Ананың ашуы)(1926) ӛлеңінде анасының 
баласына деген ашуын жыр тілімен ӛрнектейді. Бала 
тірлігіндегі кейбір кӛріністер «Ойынға, екіншідей баршы, 
кәне, тӛмпештеп әкелейін, тӛбеңді ойып!» деп келетін шеше 
сӛзімен, оның ой-сезім, түсінігімен әдіптеліп беріледі де, 
бала ӛмірінен гӛрі ересек адамның(әйелдің) харакеті мен 
ауыр тұрмыс жағдайынан сыр суыртпақталады. 

жүктеу/скачать 1,76 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: