Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Әрінов Қ. К., Мұсынов Қ. М., Апушев А.Қ

 

142 

баланстық әдісі, ауыл шаруашылығы жоғары деңгейде дамыған әлемнің 

капиталистік  елдерінде  кеңінен  қолданылады,  ол  баланс  құруға 

негізделген, оның шығыс бөлігі  - 

1 га  егістіктен өніммен бірге қоректік 

заттардың  шығындалуынан  тұрса,  ал  кіріс  бөлігі  –  топырақтағы  және 

енгізілген  тыңайтқыштармен  түсетін  қоректік  заттардың  мөлшерінен 

тұрады, яғни оларды келесідей формуламен көрсетуге болады:  

                        Шқө × 100 = Тқз * Ктқ + Тм * Ктш  мұндағы: 

 

Тқз – топырақтағы сіңімді қоректік зат, кг/га; 

Ктқ – топырақтағы қоректік заттарды пайдалану коэффиценті, %;  

Тм – тыңайтқыш мөлшері, ә.е.з. пен есептегенде, кг/га; 

Ктш – тыңайтқыштан қоректік заттарды пайдалану коэффиценті, %; 

Шқө  -  өніммен  егістіктің  бір  гектарынан  шығарылатын  минералдық 

қоректік заттар элементтерінің жалпы мөлшері, кг; 

Баланстың  шығыс  бөлігінде  –  шығыс  (Шқө)  астық  өнімімен,  құрғақ 

затпен немесе өсімдік шаруашылығының басқа да өнімдерімен (В

1

), 1 га 

жерден  шығарылған  жалпы  қоректік  заттар  көрсеткіші  –  Шқө  =  Ө  * 

Шқө

1

;  ал  кіріс  бөлігінде  –  топырақтағы  жалпы  сіңімді  қоректік 

заттардың  көрсеткіші  (Тқз

1

  –  картограмма  көрсеткіші  мг/100  г 

топыраққа) және қоректік заттарды қайта есептеу коэффиценті мг/100 г 

топырақтан кг/га-на: Тқз = Тқз

1

 * Ка.    

Жоғарыда  берілген  баланс  теңдеуі  толық  түрінде  төмендегідей 

өзгереді: 

                         

                       Ө * Шқө

1

 * 100 = Тқз

1  

* К

а

 * К

тқ

 + Тм * К

тш

, мұнда: 

Тқз

1

 

–  топырақтағы  сіңімді  қоректік  элементтер,  мг/100г, 

(картограмма көрсеткіші); 

К

а

  –  мг/100  г  қоректік  заттарды  есептелген  топырақ  қабатына  кг/га 

аудару коэффиценті, (орташа есеппен 25 см қабатына – 30); 

Тқз

1 

*

   

К

а

  =  Тқз  –  1  га  топырақтың  жыртылатын  қабатындағы  жалпы 

сіңімді қоректік зат, кг/га; 

У – бағдарламаланған (берілген) өнім, ц/га; 

Шқө

1

  –  1  ц  негізгі  және  қосалқы  өніммен  шығарылатын  қоректік  зат, 

кг; 

Ө * Шқө

1

 = Шқө – 1 гектардан өніммен шығарылатын жалпы қоректік 

зат элементі, кг/га; 

Тм  –  берілген  өнімге  есептелінген  қоректік  зат  (тыңайтқыштың) 

мөлшері, кг/га ә.е.з; 

К

тқ

  және  К

тш

  –  топырақтан  және  тыңайтқыштан  қоректік  заттарды 

пайдалану коэффиценті. 

Топырақтың  сіңімді  азот,  фосфор  және  калий  элементтерімен 

қамтамасыз  етілуі  туралы  агрохимия  картограмма  көрсеткіштерін 

(мг/100  г  топыраққа)  кг/га  мөлшеріне  коэффицентке  көбейту  арқылы 

аударады  және  топырақтың  әр  түрлілігіне  сәйкес  жыртылатын  қабаты 

есепке  алынады.  1  га  жердің  жыртылатын  қабатының  орташа  салмағы 

 

143 

3000  т  деп  алуға  болады,  бұл  жағдайда  топырақтың  жыртылатын 

қабатының 0-22 см-нің коэффиценті 30-ға тең болады, егер жыртылатын 

қабат  30  см  деп  алынса,  онда  коэффицент    40-  қа  тең  болады. 

Топырақтың  жыртылатын  қабатының  салмағын  дәл  анықтау  1 

гектардағы көлемі және көлемдік салмағы арқылы анықталады. 

 

 Жоғарыда 

келтірілген 

баланстан 

бағдарламаланған 

өнімге 

негізделген  әр  элемент  бойынша  тыңайтқыш  мөлшерін  есептеудің 

келесідей формуласын есептеп шығаруға болады: 

.

*

*

100

*

*

1

1

жүктеу/скачать 12,59 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: