Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі «Ғылыми қазына» мақсатты бағдарламасы
жүктеу/скачать 3,11 Mb. Pdf көрінісі
|
әдебиет теориясы
- Бұл бет үшін навигация:
- Диалог (di – екі, logos – сөз) – екі не бірнеше адамдардың кезектесіп сөйлесулері. Диалог
| Кейіпкерлердің тілі.
Образ жасауда кейіпкерлердің тілі шешуші орын алады. Кейіпкерлердің, сөздері монолог және диалог түрінде кездеседі. Монолог (грек сөзі – monos – бір, logos – сөз) – бір адамның сөзі. Шығармада қатысушы біреуге не көпшілікке қайырыла сөйлесе, басқасы оның сөзін бөлмей, тек тыңдаушы есебінде болса, ондай сөз монолог болады. Диалог (di – екі, logos – сөз) – екі не бірнеше адамдардың кезектесіп сөйлесулері. Диалог – драмалық шығармалардың негізгі құралы. Драмалық шығармалар монолог пен диалогтан құралады. Бұл жанрда адам образы –тіпті шебер құрылған диалог, монологтар, соңғы кездерде негізінде диалогтар арқылы жасалады. Диалог түрінде өлеңдер де жазылуы мүмкін (мысалы, А.С.Пушкиннің «Кітап сатушының ақынмен әңгімесі», Б.Майлиннің «Ыбыраймыз, Ыбыраймын» өлеңі). Образ–тип жасаудағы негізгі бір шарт – оны жекелеп, басқалармен салыстырғанда қарақшылы түйедей, ерекше көзге түсерлік етіп көрсетуіне және оның мінез-құлық, іс-әрекеттерінің өз ортасына тән болуына байланысты. Жазушылар кейде тип – образ жасау үшін қатысушылардың бір сөзін не сөйлемдерін көп қайталау арқылы оқушыларының оған көңілін аударады. Ондай төл сөз, сөйлемдер тек жай күлдіргі үшін алына салмайды. Сол адамға тән, оның дағдылы сөзі екенін көрсетеді. А.П.Чехов «Тіл мұғалімі» дегең әңгімесінде Ипполит Ипполитовичтің монолог, диалогтарында өзінше ақылды, нақыл сөздердің формасына әуестігін, бірақ онысынан еш нәрсе де шықпайтындығын, тек жұрттың бәріне мәлім жайларды ғана қайталайтындығын оның өз сөздерімен-ақ көрсетеді. «Қыс – жаз емес, қыста пеш жағу керек болса, жаздыгүні пеш жақпай да жылы». «Үйленгеннен кейін адам бойдақтықтан қалып, жаңаша өмір бастайды». «Бұған шейін сіз үйленбеген едіңіз және жалғыз тұрушы едіңіз, сіз енді үйлендіңіз және екеу болып тұрасыз». Ғ.Мүсіреповтің «Аманкелді» пьесасында Кете әр жағдайда: «Қайран қараңғылық-ай!» – деп сөйлейді. Осы сөз пьесада оның бүкіл іс-әрекет, мінез-құлқын айқындауда ерекше орын алады. Халық көтерілісінің 48 алғашқы кезінде мың басы болған, Аманкелдінің жақсы серігінің бірі болған Кете февраль революциясынан кейін, Совдеп құрыльп, кешегі сарбаз еңді солдатқа айналғанда, ендігі кезде әскер басқару оның шалғайынан алыс жатқанын сезінбеген аңғал батыр Аманкелдіге мың басы етпедің деп өкпелеп, әуелі одан іргесін аулақ салады. Елге барып, еш нәрсеге қатыспай жатпақ болған Кете Аманкелді әскерінің ішінде тыңшылық, бүліншілік жұмыстарын жүргізуші Кенжеқараның шырмауына ілігіп, қаладағы Совдеп өкіметін өз қолына алып, бас бұзарлық жасайды. Байлардан алған жерді өздеріне қайтарып береді, Совдеп әкелген бостандық, теңдікті ыдыратпақшы болып, ел басына әңгір таяқ ойнатады. Кете сол істері үшін кейін ауыр жазаға бұйырылады. Оны сол дәрежеге жеткізген өзі көп айта беретін – қараңғылық. «Қайран қараңғылық!» оған күні өтіп кеткенін аңғартпайды, «Қайран қараңғылық!» оны Аменкелдіге кектендіреді, «Қайран қараңғылық!» жерді байларға қайтып бергізеді, «Қайран қараңғылық!» әйел бостандығына қарсы етеді, «Қайран қараңғылық!» оған жуан жұдырықтық жасатады ең ақыры, «қайран қараңғылық!» оның түбіне жетеді. Қорыта айтқанда, тас қараңғы адамның басқалар туралы: «қайран қараңғылық-ай!» – деп қынжылуы күлкімізді келтірсе, сөз астарында Кетенің мінез-құлқы, іс-әрекеті, наным-сенімі жатыр. Олар сол сөздің сыртқы құрылысына сай келеді. жүктеу/скачать 3,11 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|