Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі «Ғылыми қазына» мақсатты бағдарламасы
жүктеу/скачать 3,11 Mb. Pdf көрінісі
|
әдебиет теориясы
- Бұл бет үшін навигация:
- Он бір буынды өлең
- Бас бунағы 4 буынды өлең.
- Бас бунағы 3 буынды өлең
- Орта бунағы 3 буынды өлең
| Өлеңнің буын түрлері.
Қазақ өлеңдерін бунағына, бунақ ішіндегі буын санына қарап, негізінде 5 түрге бөлуге болады: 1. Он бір буынды өлең; 2. Сегіз буынды өлең; 3. Жеті буынды өлең; 4. Алты буынды өлең; 5. Аралас буынды өлең. Он бір буынды өлең 3 4 4 /Арқаның/ /кербез сұлу/ /Көкшетауы/ 3 4 4 /Дамылсыз/ /сұлу бетін/ /жуған жауын./ 3 4 4 /Жан-жақтан/ /ертелі-кеш/ /бұлттар келіп,/ 3 4 4 /Жүреді/ /біліп кетіп/ /есен-сауын./ (С.Сейфуллин) Бұл өлең 11 буынды, әр тармағында үш бунақ бар, әрбір қос сызықтардың арасы бір бунақ. Әр тармағындағы бунақтары 4 буынды екі бунақтан, 3 буынды бір бунақтан келген. Қазақтың «Қара өлең» деп айтатын өлеңдерінің барлығы да үш бунақты 11 буыннан құралады. Бір тармағы 11 буыннан құралған өлеңдерді бунақтарының ілгерілі-кейінді келуіне қарай, өзара 3-ке бөлуге болады. Бас бунағы 4 буынды өлең. Мұнда аяққы бунағы ылғи 3 буын боп келеді. 4 4 3 /Еңбек, теңдік,/ /бостандыққа/ табындық,/ 4 4 3 /Қашан жауға/ /«есірке» деп/ /жалындық./ 4 4 3 /Қазіргі күн/ /сәулесі алтын/ /қызыл күн/ 4 4 3 /Қара тұман,/ /қара күннен/ /арылдық./ (Сәбит) 110 Бас бунағы 3 буынды өлең 3 4 4 /Қобызшы/ /Молқыбай шал/ /Матайдағы,/ 3 4 4 /Матайда/ – /Кенже, Тұңғат/ /Сақай дағы./ 3 4 4 /Қазақта/ /қобызшының/ /қалғаны сол,/ 3 4 4 /Жорға еді/ /маймаңдаған/ /бақайшағы./ (І.Жансүгіров) Орта бунағы 3 буынды өлең 4
/Ақ киімді,/ /денелі,/ /ақ сақалды,/ 4 3 4 /Соқыр, мылқау/ /танымас/ /тірі жанды./ 4 3 4 /Үсті-басы/ /ақ қырау,/ /түсі суық,/ 4 3 4 /Басқан жері/ /сықырлап/ /келіп қалды./ (Абай) 11 буынды өлеңдердің бұл үш түрінде ритм (дауыс ырғағы) әр басқа. Алдыңғысы (3 буын аяғында келгенде) бір түрлі әнге салынып айтылса, 3 буын басында келгенде екінші түрлі әнмен айтылады. 3 буын тармақтың ортасына келгенде, үшінші түрлі әнге келеді. Мұны өлең ағымы дейміз. Байқау үшін әнге салып қарауға болады. Ақындар өлең жазғанда, бұл ағымдарды өте берік ұстайды. 3 буынды бунақты не ылғи аяқта не баста, не ортасында келтіріп жазады. Үлкен, ұзақ өлеңдерді алсақ та, бұл принцип сақталып отырылады. 3 буынды бунақ не жолдың аяғында не басында, не ортасында келеді. Мысалы, ұзақ поэма «Тасқынды» алсақ, 3 буын ылғи баста келеді. Осы сықылды 3 буыны ортада не аяқта келген де ұзақ поэмалар бар. жүктеу/скачать 3,11 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|