Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі «Ғылыми қазына» мақсатты бағдарламасы
жүктеу/скачать 3,11 Mb. Pdf көрінісі
|
әдебиет теориясы
- Бұл бет үшін навигация:
- ҰЙҚАС ТҮРЛЕРІ
| ӨЛЕҢ ҰЙҚАСЫ
Жоғарғы келтірген мақал-мәтел, жұмбақ немесе әртүрлі өлеңдерден алған үзінділердегі дыбыс құрылыстарының әуезділігі, сөздерінің аяққы дыбыстары: «жарық – халық; шауып – тауып; сермеп – тербеп» болып ұйқасып келушіліктердің арқасында, бұрынғыдан да күшейе түседі. Сөз аяқтарының бұл сықылды болып бірдей не бірдейге жақын естілушілігін өлең ұйқасы (рифма) деп атайды. Ұйқасатын сөздер соңғы 2 буынның бастапқы дыбысының, басқа дыбыстарының барлығы дәлме- дәл ұйқасып келуі мүмкін (кейде екі буынның түгел ұйқасуы, тіпті 3 буынның дыбыстары бірдей келуі де мүмкін). Бұл ұйқасты толымды ұйқас деп атаймыз. Мысалы: шауып – тауып, т.б. Өлең ұйқасы кейде дәл ондай болып дәлме-дәл келмеуі де мүмкін. Бұл ұйқасты толымсыз ұйқас деп атайды. Мыса лы: сөз байлау – жарқылдау, т.б. 120 Бұл жерде жалғыз-ақ соңғы буынының «а», «у» деген дыбы сы болмаса, басқа дыбыстары ұйқаспайды, сондықтан ол то лымсыз ұйқасқа жатады. Ескерте кететін бір нәрсе толымды, толымсыз ұйқастар жалпы ұғым. Ұйқастардың қандай түрі болсын, құлаққа естілуі жағынан не толым ды, не толымсыз ұйқастан құрылады. Түрі жағынан қара өлең ұйқасы құлаққа естілуі, әуезділігі жағынан толық ұйқасқа жататын бір мысал келтірелік: Жасымда ғылым бар ескермедім, Пайдасын көре-тұра тексермедім. Ер жеткен соң түспеді уысыма, Қолымды мезгідінен кеш сермедім. (Абай) Бұл үзінді 4 жолдан тұрады, бір жолы ұйқассыз. 3 жолы (1-2-4) ұйқасқан. Ұйқасқан 3 жолының бәрі де толық ұйқасқа жатады. Соңғы бунақтағы сөздердің мағынасы басқаша болғанмен, дыбыс құрылыстары, құлаққа естілуі бірдей. Қазақ тіліндегі дыбыстардың ашығы, қысаңы, еріндігі, езулігі, қатаңы, ұяңы бар. Ендеше дыбыстардың өзара осылай бөлінуі ұйқасқа да әсерін тигізеді. ҰЙҚАС ТҮРЛЕРІ Қазақ поэзиясында ұйқастардың түрі көп, бірақ ең негізгі және көп қолданылатындары мыналар: 1.Қара өлең ұйқасы. 5. Шалыс ұйқас. 2. Шұбыртпалы ұйқас. 6. Егіз ұйқас. 3.Ерікті ұйқас. 7. Аралас келетін ұйқас. 4. Кезекті ұйқас. 8. Осы күнгі ерікті ұйқастар жүктеу/скачать 3,11 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|