Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі ұлттық тестілеу орталығЫ

 

53 

 

арасындағы  тартыста  қара  түргештер  жеңіске  жетіп,  Сұлу  қаған 

орданы  Талас    қаласына  көшіреді.Сұлу  қаған  шығыстағы  жағдайын 

әскери  келісімшарт  жасаумен  қатар,  құдандалық  арқылы  да  дұрыс 

жолға  қоюға  тырысқан.  Осы  жолда  қағанның  717  жылы  Тан 

империясына  барып  қайтуы  сәтті  сапар  болды.  Ол  шығыстағы  өзіне 

қауіп  төндіріп  отырған  Шығыс  Түрік  қағаны  Білгенің  қызына  үйленеді. 

Сөйтіп  қаған  шығыстағы  саяси  жағдайын  күшейтеді.  Ендігі  мәселе, 

батыстағы  басты  жау  арабтар  еді.  Қаған  арабтарға  қарсы  Орта 

Азиядағы халықтардың  күресін пайдаланып, оларды қолдап, жәрдем 

беруге  тырысты.  Мәселен,  Самарқан,  Бұхара    тұрғындарымен  күш 

біріктіріп,  бұл  қалалардан  арабтарды  қуып    шыққан  .  Қаған 

Тоқарстандағы  арабтарды  да  біржолата  талқандау    үшін  737  жылы 

ондағы  қарлұқтармен  бірлесе  отырып,  арабтарға  ойсырата  соққы 

берді.  Алайда  жеңіске  қуанған  тоқарлықтар  мен  түргеш  әскерлері 

ертерек тарап кеткен еді. Мұны пайдаланған арабтар шағын әскерімен 

қалған  Сұлу  қағанға  күтпеген  жерден  шабуыл  жасап,  жеңіліске 

ұшыратады.  Еліне  оралған  Сұлу  қаған  Навакет  қаласында  өз 

қолбасшысы  Баға  тарханның  опасыздығынан  қаза  болған.  Оның 

шайқастарға  тікелей  қатысуына  әрі  ылғи  жеңіске  жетуіне  байланысты 

арабтар оған «сүзеген», «мүйізді қаған» деп ат қойса керек. Сондықтан 

арабтар  Сұлу  қағанмен  ашық  майданда  соғысудан  сескенген.  Ал 

Сұлудың  әскербасысы  Кули  шор  720-721  жылдары  Соғды  жеріндегі 

арабтарды  қуып  шығып,  жеңіске  жеткен.  Сұлудың  орнына  оның 

баласы Тұқарсан Құтшар қаған болған. Оның билігі бар болғаны бір – 

екі  жылға  созылған.  Бұл  кезде  сары  және  қара  түргештердің 

арасындағы  күрес  20  жылға  созылып,  қағандықтың  саяси  және 

әкімшілік  жағдайы  мүлде  әлсірейді.  Қағандықтың  мұндай  жағдайын 

біліп  отырған  Қытай  империясы  Куш  қаласындағы  (Шығыс  Түркістан) 

әскерлерін  Жетісуға  аттандырып,  748  жылы  Суябты  жаулап  алады. 

Одан соң  Шашты (Ташкент)  алып,  оның  әмірін  өлтіреді.  Шаш  әмірінің 

баласы  арабтарды  көмекке  шақырады.  751  жылы  Таразға  жақын 

жердегі Атлах қаласында көмекке келген араб әскерлерімен түргештер 

бірлесе  отырып,  қытай  әскерлеріне күйрете  соққы  берді.  Аман  қалған 

қытайлар  Жетісудан  біржолата  кетуге  мәжбүр  болды.  Мұндай 

шайқастардан кейінгі ел ішіндегі қиын жағдайды өз пайдасына шешуге 

әрекет жасаған қара түргештердің тарханы Жыпыр 749 – 753 жылдары 

қағандықты өз қолына алды. Бірақ оның билік құрған кезінде де жағдай 

жақсара  қоймады.  Жікке  бөлінушілік  тоқтамайды,  бұрынғыдан  да 

ушыға  түседі.  Талас-тартыс  жылдан  –  жылға  шиеленісіп,  Түргеш 

қағандығы  біржолата  әлсірейді.  Бұл  сәтті  Атлах  шайқасына  қатысқан 

қарлұқ  тайпасының  көсемдері  пайдаланып,  756  жылы  Түргеш 

қағандығын құлатып, билікті өз қолдарына алды. 

жүктеу/скачать 0,81 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: