Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі ұлттық тестілеу орталығЫ

1867ж.  11-шілде  «Жетісу,  Сырдария  облыстарын  басқару  туралы 

Уақытша  ереже»,  1868ж.21-қазан  «Торғай,  Орал,  Ақмола  ,Семей 

облыстарын  басқару  туралы  «Уақытша  ереже»  бекітілді.  «Уақытша 

ережелер»  бойынша  Қазақстан  жері  үш  генерал-губернаторлыққа 

бағындырылды.  Олар-  Батыс-Сібір  (орталығы  –  Омбы  қаласы), 

Орынбор  (орталығы-  Орынбор  қаласы),  Түркістан  (орталығы  – 

Ташкент  қаласы)  генерал-губернаторлықтары.  Батыс-Сібір  генерал-

губернаторлығына  -  Ақмола,  Семей  облыстары,  Орынбор  генерал-

губернаторлығына  -  Орал,  Торғай  облыстары,  Түркістан  генерал-

губернаторлығына  –  Жетісу,  Сырдария  облыстары  кірді.  1870ж. 

Маңғыстау  приставтығы  -Кавказ  әскери  округына,  ал  1872ж.  Бөкей 

ордасы- Астрахан губерниясына қарады. 

Зардаптары:  1867-1868жж.  ережелер  бойынша  бүкіл  қазақ  жерін 

қамтитын  реформалар  (аумақтық,  басқару,  сот,  салық)  арқылы  қазақ 

халқын  саяси  тәуелсіздіктен  толық  айырып,  отарға  айналдырды. 

Қазақтарды  метрополиядан  бөлек  арнайы  даярланған  заңдар 

бойынша  (1867,  1868)  басқарды.  Бұл  заңдар  қазақтарды  ең  негізгі 

құқықтарынан  айырды,  біртіндеп  орыс  тіліне,  христиан  дініне,  салт-

дәстүріне көшуге мәжбүрледі. Қазақ қоғамындағы барлық сословиелер 

(сұлтан,  қожа,  би  т.б.)  село  тұрғындарына  теңестірілді.  Қазақ 

ауылында  мешіт  салу  үшін  генерал-губернатордың  рұқсаты  керек 

болса, шіркеулер тұрғызуға мемлекеттің өзі мүдделілік танытып,қолдау 

көрсетіп отырды. 

1. Патша үкіметі қазақтардың дәстүрлі қоғамын күйретті. Болыстар мен 

уездерді құру кезінде рулық ерекшеліктер ескерілмеді. 

2.  Қазақ  даласын  билеуге  жіберілген  генерал-губернаторларды 

патшаның өзі бекітті және ол шексіз билікті иеленді. Қазақтар оларды 

«жарым патша» деп атады. Сұлтан тобын басқару жүйесінің орта және 

жоғарғы  буынынан  толық  ығыстырып  шығару  қазақ  халқын  құқық 

атаулыдан  жұрдай  тобырға  айналдырды.  Қазақтарға  болыс,  ауыл 

старшыны  сияқты  ең  төменгі  қызметтер  тиді.  Олардың  уезд  бастығы, 

әскери  губернатор,  генерал-губернатор  сияқты  жоғары  лауазымды 

әкімшілік  қызметтерге  барар  жолы  заң  жүзінде  біржола  жабылды. 

Төменгі биліктегі болыстардың сайланып қойылуы Қазақстанның бүкіл 

 

52 

 

аумағын  руаралық  кескілескен  қақтығыстар  сахнасына  айналдырып 

жіберді.  Сайлауда  дауысты  сатып  алу  кең  тарады  және  болашақ 

болыстар орыс үкіметіне жалтақтап, олрадың қолшоқпарына айналды. 

3

.  Дәстүрлі  билер  сотының  құқықтары  елеулі  түрде  қысқартылып,  тек 

төменгі буындағы жүйелерде қызмет етті, оның өзінде шектеулі түрде. 

4.  Патша  үкіметі  заң  тұрғысынан  алғаш  рет  1868  жылғы  «Уақытша 

ережеде»  қазақ  жерін  Ресей  мемлекетінің  меншігі  деп  жариялады, 

сөйтіп  қазақ  халқын  жер  пайдалану  құқынан  айырды  Нәтижесінде, 

қазақ  жерін  көптеп  тартып  алып,  құнарлы  жерлер  қоныс 

аударушыларға  берілді.  Қазақстанды Ресей экономикасының  қосалқы 

арзан шикізат көзіне айналдырды. 

5.  Жаңа  міндеттер  мен  алым-салық  түрлерінің  еселеп  енгізілуі 

қазақтардың  материалдық  жағдайын  нашарлатып  жіберді.  Түтін 

салығы  бұрынғы1  сом  50  тиыннан  3  сомға  көтерілді.  Әр  түрлі 

қажеттерге  жұмсау  үшін  «қара  шығын»  деп  аталатын  қосымша  салық 

салынды. 

жүктеу/скачать 0,81 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: