ХІІІ –ХV ғғ. салық түрлерінің мағынасын кестеге толтырыңыз

 

55 

 

 

 

16-

Билет 

1. 

Қазақ халқының жоңғарларға қарсы азаттық күресі. 

2. 

«Андронов»  мәдениеті  мен  «Беғазы-Дәндібай»  мәдениетін 

салыстыра отырып, талдау жасаңыз. 

3. 

Суретке қарап отырып, оқиғаны сипаттаңыз. 

                   

 

Жауабы: 

1.Қазақ халқының жоңғарларға қарсы азаттық күресі. 1725 жылы 

шабуылын  үдеткен  жоңғарлар  Түркістан  мен  Ташкентті  басып  алды. 

Оңтүстік  ауданның  елді  мекендері  мен  дәстүрлі  керуен  саудасына 

нұқсан  келді.  Қазақ  жерінің  ұзақ  жылдар  бойы  жоңғар  қолында  қалып 

қою қаупі төнді. Осындай жағдайда халық арасынан шыққан батырлар 

туған өлкені азат етуге шақырған жалынды үндеу тастады. Жан-жаққа 

алып  қашқан  рулардың  басын  біріктіріп,  жоңғарларға  қарсы  біртұтас 

әскер  ұйымдастыруда  әсіресе  қанжығалы  Бөгенбай  батыр  ерекше 

көзге  түсті.  Қазақтың  үш  жүз  жасақтарының  басқыншыларға  қарсы 

1726  жылдан  бастап  біріккен  қазақ  жасақтары  тізе  қосып  кимылдауға 

кірісті.  1726  жылы  (кейбір  деректерде  1728  жылы)  Торғай  даласында 

Сарысудың  орта  ағысы  алқабында,  Бұланты  өзенінің  жағасында 

біріккен  қазақ  жасағы  жоңғарларға  ойсырата  соққы  берді. 

Зеңбіректермен  және  мылтықпен  қаруланған  жоңғардың  қалың  қолы 

қазақ  батырларының  біріккен  күшіне  төтеп  бере  алмады.  "Қара  сиыр" 

деген  жерде  болған  қанды  шайқас  қазақ-қырғыз  және  басқа 

халықтардың  60  мыңдық  қолының  толық  жеңісімен  аяқталды.  Қалмақ 

 

56 

 

жасақтары  тас  -  талқан  болған  сол  жер  кейіннен  "Қалмақ  қырылған" 

деп аталып кетті. Бұл жеңістің қазақ халкының рухын көтеруде орасан 

зор  маңызы  болды.  Жеңіске  жігерленген  қазақ  руларының  үш  жүз 

біріккенде  ғана  жоңғар  қаупінен  құтылу  мүмкіндігіне  сенімі  күшейді. 

Ендігі  мақсат  -  қазақ  жерін түгел  жаудан  тазартып,  елдің  тәуелсіздігін 

толық  қалпына  келтіру  еді.  "Қалмақ  қырылған"  шайқасы,  негізінен, 

Қазақстанның  солтүстік-батыс  өңірін  азат  етті.  Елдің  бірқатар 

аудандарында,  соның  ішінде  Жетісу  өңірінде  әлі  де  жоңғарлар  үстем 

болатын.  Қауіп-қатер  әлі  де  жойылмады.  Қазақ  жерінің  шетел 

басқыншыларынан түбегейлі тазаруы үшін әлі де болса табанды күрес 

қажет  еді.  Қазақ  билеушілерінің  шешімімен  жоңғарларға  қарсы 

шайқасқа  қолбасшылык  жасау  Әбілқайырға  жүктелді.  Көрнекті 

ұйымдастырушы хан халыққа бас болып, белді батырларды өз туының 

астына  шоғырландыра  білді.  Қазақстанның  оңтүстігіндегі  Ордабасы 

тауының  етегіне  барлық  қазақ  жасақтары  жиналды.  Осы  жер  жау 

қолындағы Жетісуды азат етуге аттануға жақын еді. Бұл мәліметтерге 

қарағанда, қазақ жасақтары жүздік негізінде ұйымдастырылған сияқты. 

1730  жылдың  көктемінде  Балқаш  көлінің  оңтүстігінде,  Аңырақай 

түбінде 

(калмақтардың 

аңырауы, 

боздауы), 

Әбілқайырдың 

басшылығымен  үш  жүздің  ортақ  әскері  қалмақтарға  күйрете  соққы 

берді.  Осы  қырғын  ұрысқа  Әбілқайырдың  қарсыластары  Әбілмәмбет 

пен  Барақ  сұлтандар  да  белсене  қатысты.  Қазақ  қолы  үлкен  жеңіске 

жетті.Тарихта  "Аңырақай  шайқасы"  деп  аталып  кеткен  бұл  тарихи 

оқиға - қазақ халқының шеттен келген басқыншыларға қарсы күресінде 

ерекше орын алады. Қазақ әскерінің тегеурініне шыдамаған жоңғарлар 

Іле  өзенін  бойлап,  еліне  қарай  шегінеді.  Алайда  осындай  халық 

тағдырының  жауапты  кезеңінде  қазақ  хандары  арасында  туған 

алауыздық  жоңғарларды  толығынан  талқандауға  кері  әсерін  тигізді. 

Ұлы  жүздің  ханы  Болаттың  өлімінен  кейін  Әбілқайыр  мен  Сәмеке  аға 

хан  деген  атаққа  таласып,  жаңа  ғана  түбірлі  жеңіске  жеткен  халық 

жасағының ішінде іріткі туғызды. Әбілқайыр Кіші жүздің әскерін бастап 

Қазакстанның солтүстік-батысына қайтып оралса, Сәмеке Орта жүздің 

жасағын  бөліп  әкетті.  Сырдария  алқабына шегінген  Ұлы жүздің  әскері 

қайтып  оралған  жоңғардың  жаңа  қолына  қарсылық  көрсете  алмады. 

Оңтүстік  Қазақстанның  осы  өңірі  уақытша  жоңғар  өктемдігінде  қалып 

қойды.  Сөйтіп,  ірі  феодалдардың  арасындағы  бақталастық  жоңғар 

тепкісінен  толық  құтылуды  кешеуілдетті.  Халықтың  бостандық  үшін 

күресі  аяғына  дейін  орындалмады.  Әйтсе  де  қазақ  елі  өзінің 

дербестігін  сақтап  қала  алды.  Жоңғар  қаупінің  жойылмауы,  ел 

билеушілерінен  қазақ  жерін  сыртқы  қауіптен  құтқаратын  басқа  да 

дипломатиялық, саяси жолдарды іздеуді талап етті. 

жүктеу/скачать 0,81 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: