Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі ұлттық тестілеу орталығЫ

 

59 

 

Жауаптары 

1. XVIII ғ. екінші жартысындағы Қазақ-орыс сауда байланыстары. 

XVIII  ғасырдың  ортасында  Ресейде болған  сарай төңкерістері  және 

шаруа 

қозғалыстары 

елдің 

көрші 

мемлекеттерімен 

сауда 

байланыстарын  әлсіреткендігі  анық.  Солай  бола  тұрса  да  қазақ-орыс 

шаруашылық байланыстары, әсіресе керуен саудасы өзінің дамуында 

бірқатар  нәтижелерге  жетті.  Орынбор  қаласы  осы  кездегі  белгілі  бір 

дәрежедегі  сауда  айналымының  орталығы  болды.  Анықталған 

мәліметтерге  қарағанда,  1745  -  1759  жылдары  қазақ  даласы  арқылы 

Орынборға  жеткізілген  мал  басының  жалпы  құны  1  миллион  сомның 

шамасында  бағаланған.  Орынбор  қазақ-орыс  саудасының  дамуына 

бірқатар  жағдайлардың  кері  әсер  еткендігі  де  белгілі:  патшалы 

Ресейдің  казақ  жерін  біртіндеп  басып  алуының  барысында 

жайылымның  тарылуы,  Ресей  билігіндегі  Еділ  калмақтарының,  Сібір, 

Жайық  казактарының  күш  көрсетіп,  қазақтардың  малын  айдап  әкетіп 

отыруы,  бірқатар казақ  руларының,  соның  ішінде  Кіші  жүз  руларының 

алыста  жатқан  Қытай  мемлекетімен сауда  жасауға ұмтылуы;  Кіші  жүз 

сұлтандарының  бір  бөлігінің  (Орта  жүзді  айтпағанда)  әлі  де  болса 

Ресей  билігін  мойындауға  қарсы  болуы;  қазақтардың  ақша-  тауар 

қатынастарымен  шала  таныстығын  пайдаланған  орыс  көпестерінің 

қазақ  малшыларының  тауарларын  төмен  бағалауы,  тағы  басқалар. 

XVIII  ғасырдың  екінші  жартысында  қазақ-орыс  саудасының  біршама 

белгілі  орталықтары  –  Жәміш,  Железинск,  Омбы,  Семей,  Өскемен, 

Бұқтырма  бекіністері  болды.  Қазақстанды  отарлауда  Ресейдің  әскери 

тірегі  ретінде  қалыптасқан  Ертіс  бойындағы,  Шығыс  Қазақстандағы 

бекіністер  біртіндеп  әскери  сипатын  жоғалтып,  сауда  орталықтарына 

айнала  бастады.  Бұл,  әсіресе  Жоңғария  құлағаннан  кейін  ерекше, 

айқын  сипат  алды.  XVIII  ғасырдың  ортасында  Ертіс  бойындағы 

бекіністерде керуен сарайларының салынуы, баж салығын тексеретін, 

жинайтын 

арнайы 

мекемелердің 

ұйымдастырылуы, 

саудагер 

мейманханаларының  ашылуы,  казақ  даласында  біршама  тыныштық 

орнауы  Қазақстанның  Орта  Азия  хандықтарымен,  Ресеймен  сауда 

көлемінің  өсуіне,  тауардың  түр-түрінің  көбеюіне  мүмкіндік  жасады. 

Қазақтардың жиі саудалайтын тауарлары: мал, малдың терісі, киіз, т.б. 

болды.  Жылдан-жылға  саудамен  арнайы  айналысатын  қазақ 

саудагерлерінің  де  саны  өсе  берді.  Айырбас  саудасының  ірі 

орталықтарының бірі - Семейде XVIII ғасырдың 60-жылдарының соңы - 

70- 

жылдарының  басында  330-ға  жуық  казақ  көпестері  сауда  жасап 

тұрған.  Ал  Жәміш  бекінісінде  бір  ғана  1765  жылы  350  қазақ,  соның 

ішінде  Қаз  дауысты  Қазыбек  пен  Абылай  жіберген  158  саудагер 

болған.Қазақтармен сауданың тиімділігіне көңіл аударған орыс үкіметі 

бекіністерде  мешіттер  салғызды.  Бұхар,  Қоқан  қазақ  саудагерлерінің 

сұрауымен 

айырбас 

сарайларын 

кеңейтті. 

Ресейдің 

ішкі 

губернияларынан және Сібір қалаларынан айырбасқа әкелінетін басты 

 

60 

 

орыс  тауарлары:  шойын  және  темір  қазан,  шелек,  шұға,  барқыт, 

қалайы,  қант,  нан,  т.б.  сияқты  көшпенділердің  күнделікті  өмір 

қажеттеріндегі 

тауарлар 

болды. 

Орта 

Азия 

көпестерінің 

айырбастайтын  басты  заттары  да  қазақтарға  баяғыдан  таныс 

дүниелер:  алаша,  барқыт,  кыжым,  қамқа,  жылтыр  мата,  әр  түрлі 

жемістер,  т.б.  еді.  Ташкент,  Бұхар,  Қоқан  және  Қашқар  көпестері  жиі 

келетін  сауда  орталығы  -  Қызылжар  (Петропавл)  қаласы.  Осы  қала 

Екатеринбург,  Түмен,  Тара,  Курск,  Қазан,  т.б.  қалалардан  келетін 

көпестердің ірі сауда-саттық орталығына айналды.  

жүктеу/скачать 0,81 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: