Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі «мектепке дейінгі балалық шақ» республикалық орталығы мектепалды жастағы балаларға шахмат ойынын үйрету

Қарындаш ойланып жауап қатты:

– Есіме түсті! Торкөздері әртүрлі ашық және қою түстерден тұрады.

Алдымен Қарындаш ашық түсті торкөзді салды.

Қою түсті торкөзді – жанына салды.

• 
  Бұл шахмат жолдары, –деп түсіндірді Дымбілмес.
  
• 
  Ашық түсті торкөздер – ақ жолақта. Қою түсті торкөздер – қара жолақта. Бұл солай, бауырларым.
  

Содан кейін олар бір–біріне қарап томсырайды.

Бір– бірін итеріп, әр жаққа қарай қаша бастады.

• 
  Жолақтар, тоқтаңыздар! – деп Қарындаш айқай салды. – Мен әлі шахмат тақтасын салып бітірген жоқпын.
  

Қарындаш қанша торкөздері керек болса, сонша салды, шаршадым деп үн қатты көңілді адамдарға:

• 
  Болды, енді ұстаңыздар оларды!
  

Бірақ жолақтар Буротиноның тұмсығының астынан ұстатпай, Чиполлиноның қолынан сырғып шығып, Дымбілместің екі аяғынның арасынан өте шықты. Бәрібір барлық торкөздер ұсталынды, бірақ бір қатарға қара жолақтар мен ақ жолақтар бірге тұрудан бас тартты.

• 
  Олар өте қап–қара, – деді, қырсығып ақ жолақтар.
  
• 
  Олар өте ап–ашық, –деді, бұрқылдап қара жолақтар.
  

• 
  Егер, қазір, өз орындарыңа тұрмасаңдар, біз басқа шахмат тақтасын тауып аламыз, ал сендермен ешкім ойын ойнамайтын болады.
  

• 
  Қазір, біз сіздермен қарсыласпыз, бауырларым. Ойыншы - шахмат ойынын қарсылас болып ойнады. Менде ақ түсті оң жақ жолақ, – демек, шахмат тақтасы арамызда дұрыс тұр.
  

Қосымша 3

– екі түрлі түсті кубикты шахмат тақтасына қойып, ақшыл және қою түсті кубиктарды кезектесіп орналастыру;

– асфальт үстіне бормен шахмат тақтасынын үлгісін сызу;

–шахмат тақтасынан басқа, шахмат тақтасындай тәртіппен орналасқан торкөздер қайда болатынын еске түсіру;

• 
  шақпақ дәптердің жарты бетін, шахмат тақтасы тәрізді бояу (қоңыр және сары қарындашпен немесе толық қарамен);
  

Балаларға шахматтық тақтаның төрттік жолақтары - ОРТАНЫ көрсету.

Қосымша 4

Құрметті қонақтар мен көрермендер! Біз сіздерді балабақшамыздың бірінші шахматтық турнирінде көргенімізге қуаныштымыз. Бүгін сіздер «Біздің шахматтық корольдігімізде» қойылымын тамашалайсыздар. Тыңдаңыздар! Тыңдаңыздар! Қойылымымызды бастаймыз.

Турниріміздің қатысушыларын ортаға шақырайық.

Әуен ойнайды. Балалар залға кіреді, 1-ші жүргізуші балаларды таныстырып болған соң балалар өз орындарына отырады. Әрқайсысының басында шахматтық фигуралар.

1-жүргізуші:

Біздің планетамыздың барлық бұрышында шахмат ойынын біледі және жақсы көреді. Алдымен ол данышпандардың және билеушілердің таңдаулы ойыны болып саналған, бірақ біртіндеп барлығының жүрегі мен ақылын жаулап алған. Ал бұл ойын көп ғасырлар бұрын өте алыс, сыры шертілмеген Индия елінен келген.

Сен менің досымсың, қауіпсізсің,

Қысылмастан кіріс,

Тамаша ертегілер әлеміндегідей

Осы өлке ақ-қара

1. 
   Кішкентай, аласа, барлық өрісды жүріп өткен және пішінді тапқан... (Пешка)
   
2. 
   Бір рет өледі, ал екі рет туылады. (Пешка)
   

Ең шетінде тұрамын,

Мені ашшын-жақындайын,

Тек түзу жүремін,

Атымның кім екенін айтпаймын. (Ладья).

Құрметті ладьи! Өз орныңызға орналасыңыз.

Аң көрмесінде тұрмайды,

Базарлықтарды алмайды,

Ол қиғаштай жүреді,

Тұмсықпен ол жүргізеді. (Піл).

1-жүргізуші: Ал енді мынадай жұмбақты шешіңіздер?

Екі ағайынды бір әскерде қызмет етеді,

Ал кездесе алмайды.

(Қараланған және ағарған пілдер).

Сендер де, арғы жақтарыңдағы қонақтар да, өз орындарыңа орналасыңдар.

Естисіңдер ме, асыр-тасыр тынбайды.

Ол кім? (балалар жауап береді)

Дұрыс!

Әрбір қадамы ерекше:

Олай да, бұлай да «Г» әріпі

Ирек пайда болады.

Аттардың тағалары

Өзгеше және күлкілі:

Жасырынып тұрған сияқты

Арқасымен секіреді.

• 
  Аттар өз орындарыңа орналасыңдар
  

Әуен қосылады (баяу). Пешкалар корльдің шлейфін ұстап алып келеді.

Хан әскерінде дайын бол-

Ол ханды қорғау керек.

Егер хан қамқорсыз өлсе

Фигуралар күресті жалғастыра алмас еді!

Шахматтың қосында болу- көсемдерге маңызды!

Жылдам музыка қосылады.

Корольдің оң және сол жағында тұрған барлық фигуралар иіліп тағзым жасап өз торларына орналасады.

Ал ханның досы және қарауылы кім ғой? (Ферзь)

1-жүргізуші: Ферзьдің қадамы өте үлкен

Ферзь, Ладья және Піл сияқты жүре алады.

Түзу және қиғаштап,

Оңға, солға, алдыға және артқа...

Ал мен алысқа және тірекке ұрамын.

Ақ-қара қарапайым тақталар

Маған тар сияқты

Пешкалар (барлығы, Ферзь үшін қарады):

Жақында және алыста Ферзь өте қауіпті

Сен неғұрлым оған көңіл аудар!

Біз шахмат шайқасын бастай аламыз.

Бір-біріне қарама-қарсы екі әскер тұр.

Бір жасақта қатал тәртіп,

Екіншісінде де дәл осылай.

Әрбір жасақты сен өзің қара-

Екеуінің де бұрыштарына Ладьи орналасқан.

Ладьимен қатар Аттар тұр,

Аттар мен қатар Пілдер тұр,

Ортасында кім екен?

Ферзь Корольмен бірге-

Ең бастысы өзінің әскерінде.

Ладьи мен Аттың алдында:

Пілдің, Корольдің және Ферзьдің алдында... Пешкілер

Бала пешкалар қабырға бойымен тұрды

Бізге осы ертегінің ұрысын бастау үшін!

Балалар, әзірге өз орындарыңа орналасыңдар.

Мектепалды даярлық және ересек топ балалары 16 адамнан екі топқа бөлінеді (бастарында шахмат бейнесіндегі фигуралар), ортаңғы топ және жаңадан келген балалар көрермен болып отырады.

Жүргізушінің тапсырмасы:

1) Қазір команданың әрбір баласы (есімі бойынша) кезекпен тақтаға жақындайды және өздерінің тәждеріндегі фигураны таңдап оны қажетті орнына қояды.

2) Шахмат фигураларының жүрісі туралы сұрақтар (білім деңгейлерін ескере отырып, әрқайсысына кезекпен 2 сұрақтан қойылады).

Балалар көрермен болып отырады.

III. Мектепалды даярлық және ересек топ балалары 5 адамнан кезекпен үстелге жақындап жеңімпазбен ойнайды. Бұл кезде екінші жүргізуші ортаңғы топ және жаңадан келген балалармен ойын өткізеді.

Ортаңғы топ және жаңадан келген балалармен бірге ойын басталады.

1. 
   Сиқырлы дорбаша. (Балалар көздерін жұмып ұстаған фигураларының атын атап, ол туралы не білетіндігі туралы айтады)
   
2. 
   Шахмат кілемшесіндегі ойын (торда ойыншық тұр, және осы ойыншықты жей алатын фигуралардың жүрісін көрсету керек).
   
3. 
   Шахмат кілемшесінде фигуралардың жүрісін көрсету. (жүргізуші фигураны атайды)
   

1. 
   Сухин И. Г. «Тек кішкентайларға арналған шахмат» ата-аналар мен балалардың бірігіп оқуына арналған ертегі кітаптар. – Москва, 2013ж.
   
2. 
   Селиванов А.В. Яков Владимировтың гроссмейстердің таңдаулы тапсырмалар жинағы.
   
3. 
   Дэвид Притчард.Үйренушілерге арналған шахмат оқулығы.