Тыңдалым: тақырыпқа байланысты әңгімелер, мәтіндер оқу.
Айтылым:
диалогтық сөйлеу, сұрақ-жауап, сұрақ-мәлімет, ақылдасу, рұқсат сұрау, және т.б;
монологтық сөйлеу: жоспары, баратын жағы, істейтін ісі жайлы.
Жазылым: тақырыпқа қатысты әңгімелер жазу, өз ойын жазу.
Тілдесім:Ұсынылған тақырып бойынша сөйлесу.
Ұсынылып отырған көмекші құрал мектеп оқушыларына арналған. Мектеп мұғалімдері мен оқушыларға көмекші құрал ретінде пайдалануға да болады.
1- тақырып
Адам және қоғам
Келесі мәтіндерді оқып түсініңіз.
Қоғамда өзін-өзі ұстаудың алтын ережелері.
Адамдардың таңғалуы мен құрметіне бөлену үшін белгілі кәсіптік құндылықпен қатар, жоғары білімді, жақсы мінез-құлықты адам болу керек.
Сыпайы және мәдениетті адамдармен араласу жеңіл және тез. Сыпайы болу ғана емес, оны шынайы, ойланбастан жасау маңызды.Сыпайылығыңыздан ұялмаңыз, жақсы мінез-құлқыңыз адамдарды сізге тартады.
Сізге жолығуға рұқсат етіңіз.
Танитын немесе танымайтын адамдармен қарым-қатынасты біз тілдесуден бастаймыз. Қандай сөз айтсаңыз да, сөздеріңіз мейірімді және жылы болуы керек.
Тілдесудің үш түрі бар: ресми, бейресми, жақсыз. Олар жағдайға байланысты қолданылады.
Ресми жағдайда адамды жақсы танып тұрсаңыз да, бейресми түрді қолданбау керектігін естен шығармаңыз (аиын атап, «сен» дегенмен жөн).
Тілдесудің ресми түрі достық кешінде орынды емес ( тегі, аты, әкенің аты, атағы, лауазымы).
Жақсыз түрі қоғамдық көлікте, дүкенде, көшеде танымайтын адамдармен сөйлескеде қолданылады.
«Сіз» және «Сен» есімдіктерін тілдесіде қолдану
ерекшеліктері.
Соңғы кезде, әсіресе, жастар арасында «сен» деп айтуға кең тарап кетті.Кезінде «сен» деген атауға өту үшін арнайы дәстүр болған. «Сен» деп тілдесуді қалағандар қолдарына шарап құйылған бокал ұстап, қолдарын айқастырып, түбіне дейін ішіп, беттерінен сүйіп, бір-біріне «сен» дей берген.
Бұл рәсім «брудершафт» деп аталады. Қазір бұл рәсім өз күшін жоғалтқан.Әдеп ережелеріне сай 18-ден үлкен танымайтын адамға «сіз» деп тілдесу қалыптасқан.
Балаларға «сен» деп айта береді. Бірақ кей жағдайда өзін танымал етіп көрсете білген бала, мысалы, дарындыға үлкен адамдар сыйлы түрде «сіз» деген форма қолдануы мүмкін.
«Сіз» деген сөз атау ресми салада танымайтын немесе аса жақсы білмейтін адамдарға, жасы үлкендерге немесе әдеуметтік сатыда жоғары тұрған кісілерге қатысты қолданылады.
Жұмыс бабында әріптестер арасында достық қарым-қатынас орнағанша «сіз» деген атау қолданылуы мүмкін.
Жақсы достар, жақсы таныстар, туыстар арасында «сен» деп атау орныққан. «Сіз» деген атаудан «сен» деуге өтудің нақты ережесі жоқ.
Жалпы бағыт ретінде мына ережелерді ұстаңыздар:
«сен» деп асықпаңыз;
«сен» деп атауды жасы үлкен адам үсыну керек;
ер адаммен әйел адам арасында «сізден» «сен» деп атауға ұсынатын әйел;
Достарыңызбен бөлісу: |
