Қазақстан республикасы білім жəне ғылым

107
6-
тақырып
. 
Мəмілелер
6.1. 
Мəміле
 
ұғымы
6.2. 
Мəміле
 
түрлері
6.3. 
Мəміле
 
нысаны
6.4. 
Жарамсыз
 
мəмілелер
6.5. 
Тапсырмалар
6.6.
Тестілер
6.7. 
Нормативтік
 
актілердің
 
тізімі
6.1. 
Мəміле
 
ұғымы
Қазіргі
замандағы
нарықтық
экономика
жағдайында
азаматтық
айналымды
 
талапқа
сай
қамтамасыз
ететін
азаматтық
-
құқықтық
мəмілелер
заңи
актілердің
негізгі
түрі
болып
табылады
. 
ҚР
АК
147-
ба
-
бына
сəйкес
азаматтар
мен
заңды
тұлғалардың
азаматтық
құқықтары
мен
м
i
ндеттер
i
н
белг
i
леуге
, 
өзгертуге
немесе
тоқтатуға
бағытталған
əрекеттер
i
 
мəм
i
лелер
деп
танылады
. 
Мəміле
жасау
субъектілеріне
азаматтар
мен
заңды
тұлғалар
жатады
. 
ҚР
АК
мұндай
мүмкіндікті
Қазақстан
Республикасы
мен
əк
i
мш
i
л
i
к
-
аумақтық
бөл
i
н
i
стерге
де
береді
.(
ҚР
АК
111-114 
б
.)
Мəмілелер
ретінде
белгілі
бір
құқықтық
нəтижеге
қол
жеткізуге
бағытталған
əрекеттер
танылады
. 
Сондықтан
мəміле
ол
ерікті
біл
-
діретін
акті
болып
табылады
. 
Ерік
білдіру
арқылы
белгілі
бір
құқықтық
нəтижеге
қол
жеткізуге
бағытталған
субъектінің
еркін
білдіретін
іс
-
қимыл
мəміле
болып
табылады
. 
Мəміленің
оқиғадан
айырмашылығы
осында
.
Мəмілелер
азаматтық
құқықтар
мен
міндеттерді
туындатуға
, 
өз
-
гертуге
жəне
тоқтатуға
бағытталған
. 
Дəл
осы
арқылы
ол
, 
азаматтық
құқықтар
мен
міндеттерді
туындатуға
, 
өзгертуге
жəне
тоқтатуға
бағытталатын
жəне
құқықтың
өзге
де
салаларымен
реттелетін
басқа
ерікті
актілерден
ерекшеленеді
(
мысалы
, 
жұмысқа
қабылдау
тура
-
лы
өтінішті
ұсыну
жəне
жұмысқа
қабылдау
туралы
дирекцияның
бұйрығы
еңбек
құқықтары
мен
міндеттерін
туындатады
).
Мəмілені
азаматтық
құқықтар
мен
міндеттердің
туындауына
негіз
болатын
мемлекеттік
органдардың
жəне
жергілікті
мемлекеттік
басқару
органдарының
актілерінен
айыра
білу
қажет
. 
Аталған
актілерге
қатысты
ҚР
АК
мəмілелер
туралы
ережелері
қолданылмайды
.

108
Мəміленің
белгілі
бір
құқықтық
нəтижеге
қол
жеткізуге
бағыт
-
талуы
, 
оны
заңи
іс
-
қимылдан
(
ҚР
АК
245-
бабы
– 
затты
табу
; 
ҚР
АК
247-
бабы
– 
тұлғаның
көмбені
табуы
жəне
т
.
б
.) 
ажыратады
. 
Заңи
іс
-
қимылдың
құқықтық
салдары
субъектінің
еркіне
жəне
оның
əрекет
қабілеттілігіне
қарамастан
заңға
орай
туындайды
.
Мəміленің
субъектісі
ретінде
азамат
толық
əрекет
қабілеттілігі
-
не
ие
болуы
тиіс
.
Мəміле
құқылы
əрекет
болып
табылады
жəне
осы
арқылы
құқыққа
қайшы
əрекеттерден
ажыратылады
.
6.2. 
Мəміле
 
түрлері
Мəм
i
лелер
б
i
ржақты
жəне
ек
i 
немесе
көпжақты
(
шарттар
) 
бо
-
луы
мүмк
i
н
. 
Заңдарға
немесе
тараптардың
кел
i
с
i
м
i
не
сəйкес
жа
-
салуы
үш
i
н
б
i
р
тараптың
ер
i
к
б
i
лд
i
ру
i 
қажет
жəне
жетк
i
л
i
кт
i 
бола
-
тын
мəм
i
ле
б
i
ржақты
 
мəм
i
ле
деп
есептелед
i. 
Мысалы
, 
біржақты
мəмілеге
келесілерді
жатқызуға
болады
: 
азамат
немесе
заңды
тұлға
өз
i
не
тиес
i
л
i 
мүл
i
к
бойынша
менш
i
к
құқығынан
бас
тартуы
(
ҚР
АК
250-
бабы
); 
сенімхат
жасап
, 
өсиет
қалдыру
(
ҚР
АК
1046 
бап
); 
жай
векселді
ұсыну
; 
м
i
ндеттемені
қарсы
талапты
есепке
жатқызу
арқылы
тоқтату
(
ҚР
АК
370 
бап
).
Тек
, 
бір
тұлғаның
еркін
сипаттауы
себепті
, 
б
i
ржақты
мəм
i
ле
оны
жасаған
тұлғаға
м
i
ндеттер
жүктейд
i.
Мысалы
, 
тек
заңды
тұлғаларда
, 
өзінің
негізгі
құралдарының
жартысынан
бас
тартып
оны
мемлекет
пайдалануына
берген
кезде
– 
сəйкесінше
баланстан
шығарып
жəне
салық
салынатын
базадан
алып
тастау
бойынша
тапсыру
рəсімдері
міндеттеледі
.
Ал
, 
басқа
тараптан
алғанда
, 
біржақты
мəмілелер
заң
құжатта
-
рында
белг
i
ленген
не
сол
адамдармен
кел
i
с
i
м
болған
реттерде
ғана
м
i
ндеттер
жүктей
алады
(
ҚР
АК
149-
бабы
). 
Мысалы
, 
мердігер
ретіндегі
заңды
тұлға
тапсырысшының
кінəсінен
мердігерлік
жұмыстарды
одан
əрі
орындаудан
бас
тартқан
ретте
, 
тапсырысшы
іс
жүзінде
орындалған
жұмыстарды
акті
бойынша
қабылдап
, 
сол
бой
-
ынша
онымен
есеп
айырысуы
қажет
(
ҚР
АК
631 
бап
).
Б
i
ржақты
мəм
i
лелерге
ти
i
с
i
нше
м
i
ндеттемелер
туралы
жəне
шарт
-
тар
туралы
жалпы
ережелер
қолданылады
, 
өйткен
i 
бұл
заңнамаға
жəне
мəм
i
лен
i
ң
құқықтық
табиғатына
қайшы
келмейд
i (
ҚР
АК
149-
бап
).
Б
i
ржақты
 
жəне
 
көпжақты
м
əм
i
лелерді
 
жасау
үшін
тиісінше
екі
жəне
одан
да
көп
тараптың
үйлескен
еркі
қажет
. 
Мұндай
мəмілелер

109
шарттар
деп
аталады
жəне
кең
таралған
заңи
фактілердің
санаты
-
на
жатады
жəне
оларға
мəмілелер
, 
міндеттемелер
жəне
шарттар
жөніндегі
жалпы
ережелер
қолданылады
. 
Ал
, 
олардың
жекелеген
түрлеріне
міндеттемелердің
жекелеген
түрлері
жөніндегі
ережелер
қолданылады
( 
ҚР
АК
147-162, 268-960 
баптары
).
Мəмілелерді
жасасу
мақсатының
бар
не
жоқтығына
қарай
аза
-
маттық
құқық
мəмілелерді
каузалдық
 
жəне
 
абстрактілік
деп
бөледі
. 
Егер
ондай
мақсат
бар
болса
, 
онда
мəміле
каузалдық
деп
танылады
, 
ал
, 
егер
жоқ
болған
ретте
ол
абстрактілі
саналады
. 
Біріншісінің
мыса
-
лына
, 
тұрғын
үй
құрылыс
шартын
атауға
болады
, 
яғни
онда
мəміленің
мақсаты
– 
тұрғын
үйді
салу
нақты
айқындалған
. 
Абстрактілі
мəміленің
мысалына
, 
акцияларды
сатып
алу
үшін
жай
векселді
ұсынуды
айтуға
болады
. 
Бұл
ретте
, 
мəмілені
орындауға
жəне
оның
қатысушыларының
жауапкершілігіне
қатысты
ешбір
талаптар
қарастырылмайды
. 
Са
-
тып
алушы
(
вексел
ұстаушы
) 
кейіннен
акцияларды
сатып
алуға
аударылған
дивидендтердің
аз
мөлшерде
екендігін
білгенімен
, 
ол
са
-
тушыдан
векселді
кері
талап
етуге
құқығы
болмайды
.
Тəжірибеде
мəмілелерді
консенсуалды
 
жəне
 
нақты
 
деп
бөлу
аса
маңызды
орын
алады
.
Консенсуалды
мəмілелер
– 
келісімге
келген
сəттен
бастап
аза
-
маттардың
құқықтары
мен
міндеттері
туындайтын
мəмілелер
. 
Нақты
мəмілені
жүзеге
асыру
үшін
келісімнің
бір
өзі
жеткіліксіз
, 
оған
қоса
затты
тапсыру
керек
. 
Нақты
мəмілелер
болып
табылатын
шарттардың
мысалы
ретінде
сақтау
, 
заем
, 
кепілпұлды
жəне
т
.
б
. 
атауға
болады
. 
Де
-
мек
, 
бұлардың
жасалуы
үшін
заттың
да
берілуі
қажет
етіледі
.
Сондай
-
ақ
мəмілелер

жүктеу/скачать 18,93 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: