Қазақстан республикасы білім жəне ғылым

179
Осы
ретте
, 
несие
берушілердің
əрбірі
талап
ету
құқығына
, 
ал
борышқорлардың
əрбірі
міндеттемені
орындауға
міндетті
бо
-
лады
. 
Заңдардан
немесе
м
i
ндеттеме
шарттарынан
өзгеше
туын
-
дамайтындықтан
, 
үлестік
міндеттеме
туындайды
, 
яғни
талап
ету
құқығы
жəне
міндеттер
белгілі
бір
үлес
шегінде
бекітілдеі
– 
ҚР
АК
286-
бабы
. 
Өз
үлесі
бойынша
міндеттемені
орындаған
борышкер
міндеттемеден
шығарылады
, 
ол
үшін
міндеттеме
орындалды
деп
есептеледі
. 
Өзге
борышкерлерге
міндеттеме
өз
үлестері
бойынша
міндеттемені
орындағанға
дейін
күшін
сақтап
қалады
.
Ортақтасқан
 
міндеттемелер
– 
несие
беруш
i
лерд
i
ң
əрқай
-
сысы
м
i
ндеттемен
i 
толық
атқаруды
талап
етуге
құқылы
, 
ал
бо
-
рышқорлардың
əрқайсысы
орындауға
м
i
ндетт
i 
болуына
сəйкес
көп
жақтар
қатысатын
м
i
ндеттеме
ортақтасқан
м
i
ндеттеме
деп
таныла
-
ды
. 
Шарттарда
немесе
заңнамалық
актілерде
қарастырылған
рет
-
терде
ғана
туындайды
. 
Атап
айтқанда
, 
міндеттеме
пəнін
бөлінбейтін
жағдайда
жəне
кəсіпкерлік
міндеттемелер
орын
алған
ретте
пайда
болады
. 
Борышқорлар
ортақтасып
м
i
ндетт
i 
болған
жағдайда
не
-
сие
беруш
i 
барлық
борышқорлардан
да
, 
жеке
-
жеке
алғанда
олардың
кез
келген
i
н
де
, 
оның
үст
i
не
борышты
түгелдей
де
, 
бөлшектеп
те
орындауды
талап
етуге
құқылы
. 
Ортақтас
борышқорлардың
б
i
р
i
нен
толық
қанағаттанбаған
несие
беруш
i 
алынбағанды
ортақтас
борышқорлардың
қалғандарынан
талап
етуге
құқылы
. 
Ортақтас
борышқорлар
м
i
ндеттеме
толық
орындалғанға
дей
i
н
м
i
ндетт
i 
болып
қала
беред
i. 
Борышқорлардың
б
i
р
i
нш
i 
ортақтастық
м
i
ндетт
i 
толық
орындауы
қалған
борышқорларды
несие
беруш
i 
үш
i
н
орындаудан
бо
-
сатады
.
Талаптар
ортақ
болған
жағдайда
ортақтас
несие
беруш
i
лерд
i
ң
кез
келген
i 
борышқорға
толық
көлем
i
нде
талап
қоюға
құқылы
. 
Ортақтас
несие
беруш
i
лерд
i
ң
б
i
реу
i
не
м
i
ндеттемен
i 
толық
орындау
борышқорды
өзге
несие
беруш
i
лерге
оны
орындаудан
босатады
.
Регрестік
 
міндеттеме
: 
басқа
адамның
м
i
ндеттемес
i
н
орындаған
борышқор
орындалған
м
i
ндеттеме
мөлшер
i
нде
сол
адамға
кер
i 
та
-
лап
(
регресс
) 
қоюға
құқылы
. 
Борышқорлардың
б
i
реу
i 
ортақтасқан
м
i
ндетт
i 
орындаған
борышқорға
төлемеген
i 
осы
борышқорға
жəне
қалған
борышқорларға
тең
үлесте
түсед
i. 
Борышқордың
орындағанын
қабылдаған
ортақтас
несие
беруш
i 
басқа
несие
беруш
i
лерге
, 
егер
олардың
арасындағы
қатынастардан
өзгеше
туындамаса
, 
оларға
тиес
i
л
i 
үлестер
i
н
өтеуге
міндетті
.

180
Субсидиялық
 
міндеттемелер
(
ҚР
 
АК
 357-
бабы
) 
тек
бəсең
көптілік
кезінде
ғана
орын
алуы
мүмкін
. 
Негізгі
жəне
қосымша
борышқор
болады
. 
Бастапқыда
, 
несие
беруші
талапты
негізгі
борышқорға
қоюы
тиіс
. 
Егер
нег
i
зг
i 
борышқор
несие
беруш
i
н
i
ң
талабын
қанағаттандырудан
бас
тартса
, 
не
оны
толық
орындама
-
са
немесе
несие
беруш
i 
одан
қойылған
талапқа
ақылға
қонымды
мерз
i
мде
жауап
алмаса
, 
бұл
талаптың
орындалмаған
бөл
i
г
i 
субсидиялық
жауапкерш
i
л
i
г
i 
бар
адамға
қойылуы
мүмк
i
н
. 
Егер
бұл
талап
нег
i
зг
i 
борышқорға
қарсы
қойылған
талапқа
жатқызу
арқылы
қанағаттандырылуы
мүмк
i
н
болса
, 
несие
беруш
i 
өз
i
н
i
ң
нег
i
зг
i 
борышқорға
қоятын
талабын
субсидиялық
жауапкерш
i
л
i
г
i 
бар
адамның
қанағаттандыруын
талап
етуге
құқылы
емес
. 
Қосымша
борышқор
оған
несие
беруш
i 
қойған
талапты
қанағаттандыруға
дей
i
н
бұл
туралы
нег
i
зг
i 
борышқорға
ескертуге
, 
ал
егер
мұндай
адамның
үст
i
нен
талап
арызы
түссе
, 
нег
i
зг
i 
борышқорды
i
ске
қатыстыруға
ти
i
с
. 
Олай
болмаған
жағдайда
нег
i
зг
i 
борышқордың
несие
беруш
i
ге
қарсы
айтайын
деген
қарсылықтарын
оның
регрест
i
к
талабына
қарсы
қоюға
құқығы
бар
.
Міндеттеме
борышкердің
өзімен
жəне
соның
несие
берушісіне
орындалуы
тиіс
. 
Алайда
, 
ҚР
АК
276-
бабында
міндеттемені
толықтай
не
бір
бөлігін
орындауды
үшінші
 
тарапқа
жүктеу
мүмкіндігі
қарастырылған
. 
Жүктеудің
алғышарттары
: 
егер
бұл
заңнамада
(
тікелей
аралас
қатынас
), 
шартта
қарастырылса
немесе
үшінші
тұлға
тараптардың
бірімен
тиісті
шарт
арқылы
байланысты
болса
(
қосалқы
мердігерлік
).
Бұл
ретте
, 
үшінші
тұлға
міндеттеменің
бір
тарабына
айнал
-
майды
. 
Ол
тек
борышқор
үшін
əрекеттерді
орындайды
. 
Борышқор
міндеттемені
өзі
жекелей
орындаған
сияқты
несие
берушінің
алдын
-
да
жауаптылығын
сақтап
қалады
(
ҚР
АК
363-
бап
). 
Мысалы
, 
тасы
-
малдаушы
тауар
берушінің
тауарын
сатып
алушының
мекенжайына
жеткізеді
. 
Кейде
борышқордың
əрекетіндегі
алмасу
несие
беруші
үшін
тиімсіз
болуы
мүмкін
. 
Алайда
, 
егер
заңдардан
, 
м
i
ндеттеме
шарттары
-
нан
немесе
оның
мəн
i
нен
борышқордың
м
i
ндеттемен
i 
жеке
өз
i 
орын
-
дау
м
i
ндет
i 
туындамаса
, 
несие
беруш
i 
борышқор
үш
i
н
үш
i
нш
i 
жақ
ұсынған
орындау
i
с
i
н
қабылдаудан
бас
тартуға
құқығы
жоқ
. 
Мысалы
, 
борышқордың
тұлғасына
тығыз
байланысты
міндеттеме
(
авторлық
тапсырыс
).
Үшінші
тарап
борышқор
үшін
орындалатын
міндеттеменің
мазмұны
жəне
ережелері
жайлы
хабардар
болуы
тиіс
. 
Өйткені
орындауды
оған
борышқор
жүктейді
. 
Алайда
, 
үшінші
тараптың

181
борышқордың
келісімін
сұрамастан
, 
несие
берушіге
борышқордың
орнына
орындауды
өзі
ұсынуға
болатын
жағдайлар
да
кездеседі
. 
Мы
-
салы
, 
егер
ол
несие
берушінің
мүліктен
өндіріп
алу
туралы
талап
ұсынған
ретте
борышқордың
мүлкіне
деген
өзінің
құқығынан
айыры
-
лып
қалудан
қауіптенетін
болса
. 
Мұндай
жағдайда
, 
үшінші
тарапқа
міндеттемедегі
несие
берушінің
борышқорға
қатысты
құқықтары
ау
-
ысады
(
цессия
).
Орындаудың
қайта
бағытталуы
мүмкін
, 
яғни
борышқор
орын
-
дауды
несие
берушінің
өзіне
немесе
несие
беруші
нұсқаған
үшінші
тұлғаға
орындауға
құқылы
болады
. 
Ешбір
тұлға
бұл
жайлы
не
-
сие
берушіден
өкілеттілік
алмай
, 
орындауды
талап
ете
алмайды
. 
Егер
борышқор
орындауды
қабылдауға
өкілетті
несие
беруші
деп
санаған
тұлғасына
орындауды
жүзеге
асырса
, 
онда
орындау
үшін
жауапкершілікті
борышқордың
өзі
көтереді
.
Өзінің
мүдделерін
қорғау
үшін
ҚР
АК
275-
бабы
оған
орында
-
уды
несие
берушінің
өз
i 
немесе
бұған
ол
уəк
i
лд
i
к
берген
тұлғаның
қабылдап
жатқандығының
дəлелдемесін
талап
ету
құқығын
ұсынады
жəне
мұндай
талап
жасалмауының
зардабын
тартуға
тəуекел
етед
i.
10.3. 
Міндеттемеде
 
адамдардың
 
ауыстырылуы
Міндеттеменің
қолданыс
кезеңінде
оған
қатысушылардың
құрамы
өзгеріске
ұшырауы
мүмкін
. 
Міндеттеменің
өзі
сақталған
реттегі
қатысушылардың
ауысуына
заң
жол
береді
. 
Қатысушылардың
бұл
ал
-
мастырылуы
міндеттемедегі
тұлғалардың
ауыстырылуы
деп
аталады
. 
Алмастырудың
екі
түрі
болады
:
а
) 
несие
берушінің
алмастырылуы
– 
талап
ету
құқығын
беру
не
-
месе
цессия
деп
аталынады
;
б
) 
борышқордың
алмастырылуы
– 
борышты
аудару
деп
аталады
.
Талап
ету
құқығын
беру
заңнамалық
актіге
орай
(
қайта
құру
, 
мұрагерлікке
алу
, 
ЖШС
жарғылық
капиталындағы
қатысу
үлесін
са
-
тып
алудың
артықшылық
құқығын
сот
арқылы
жүзеге
асыру
, 
суброга
-
ция
, 
секьюритизация
) 
жəне
мəміле
(
факторинг
) 
бойынша
орын
алуы
мүмкін
.
Несие
беруш
i
н
i
ң
жеке
басымен
тығыз
байланысты
құқықтардың
, 
атап
айтқанда
алимент
жөн
i
ндег
i 
жəне
азаматтың
өм
i
р
i
не
неме
-
се
денсаулығына
келт
i
р
i
лген
зиянның
орнын
толтыру
жөн
i
ндег
i 
талаптардың
басқа
адамға
ауысуына
жол
бер
i
лмейд
i. 
Өзге
жағдай
-
ларда
, 
тұлғалардың
ауыстырылуына
жалпы
ереже
ретінде
заң
рұқсат

182
етеді
жəне
азаматтық
айналым
талаптарымен
тікелей
қажет
етіледі
. 
Мысалы
, 
бағалы
қағаздар
айналымы
цессиясыз
мүмкін
емес
.
Қатысушының
ауыстырылуы
мəміле
болып
табылады
. 
Сондықтан
оған
мəміле
нысаны
туралы
жалпы
ережелер
қолданылады
: 
егер
ол
жазбаша
нысанда
жасалынатын
мəмілеге
негізделген
болса
, 
онда
тиісінше
қатысушының
алмастырылуы
да
жазбаша
нысанда
рəсімделуі
тиіс
.
Талап
ету
құқығын
беру
кезінде
борышқорға
орындауды
кімге
жүргізетіндігі
аса
маңызды
емес
болуы
себепті
, 
бұған
борышқордың
келісімі
талап
етілмейді
. 
Сонымен
бірге
, 
заң
жасалынған
цессия
ту
-
ралы
оның
міндетті
жазбаша
хабарлануын
талап
етеді
жəне
мұны
орындамаған
ретте
жаңа
несие
беруші
бұдан
туындайтын
жағымсыз
салдарлар
қаупін
көтереді
.
Талап
етуд
i 
берген
бастапқы
несие
беруш
i 
жаңа
несие
беруш
i
н
i
ң
алдында
оған
бер
i
лген
талаптардың
жарамсыздығы
үш
i
н
жауап
беред
i, 
б
i
рақ
бұл
талапты
борышқордың
орындамағаны
үш
i
н
бастапқы
несие
беруш
i 
жаңа
несие
беруш
i
н
i
ң
алдында
борышқор
үш
i
н
кеп
i
л
болуды
өз
i
не
алғаннан
басқа
жағдайды
қоспағанда
, 
жауап
бермейд
i.
Бастапқы
несие
беруш
i
н
i
ң
құқығы
жаңа
несие
беруш
i
ге
құқықтың
ауысуы
кез
i
нде
болған
көлемде
жəне
сондай
жағдайларда
ауыса
-
ды
. 
Атап
айтқанда
, 
жаңа
несие
беруш
i
ге
м
i
ндеттемен
i 
орындау
-
ды
қамтамасыз
етет
i
н
, 
сондай
-
ақ
басқа
да
құқықты
, 
соның
i
ш
i
нде
алынбаған
сыйақыға
(
мүддеге
) 
құқықты
талап
етуге
байланысты
құқықтар
ауысады
.
Борышты
аудару
кезінде
өзге
жағдай
қалыптасады
. 
Өйткені
несие
берушіге
орындауды
кімнің
жүргізетіндігі
маңызды
. 
Мүмкін
, 
жаңа
борышқордың
төлемқабілеттілігі
жоқ
болуы
немесе
орындаудан
жал
-
таруы
мүмкін
. 
Осыған
орай
, 
ҚР
АК
348-
бабы
борышты
аудару
кезінде
несие
берушінің
келісімін
міндетті
талап
етеді
.
Борышты
аудару
көпжақты
мəміле
болып
табылады
жəне
мұнда
бұрынғы
борышқор
, 
жаңа
борышқор
жəне
несие
беруші
өз
еріктерін
білдірулері
тиіс
. 
Жаңа
борышқор
несие
берушінің
талаптарына
бастапқы
борышқор
мен
несие
берушінің
арасындағы
қатынастарға
негізделген
қарсылықтарды
алға
тартуға
құқылы
.

жүктеу/скачать 18,93 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: