Қазақстан республикасы білім жəне ғылым



Pdf көрінісі
бет30/60
Дата20.02.2023
өлшемі18,93 Mb.
#169516
түріОқулық
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   ...   60
Байланысты:
lepesova-kr-azamattyk

6.4. 
Жарамсыз
 
мəмілелер
Заң
шығарушы
ҚР
АК
157-162 
баптарында
мəмілелердің
жарамсыздық
негіздерін

сондай
-
ақ
мəмілелерді
жарамсыз
деп
тануға
байланысты
даулар
жөніндегі
талап
қоюдың
ерекше
мерзімдерін
ҚР
АК
159-
бабының

жəне
10-
тармақтарында
бекіткен
.
АК
157-
бабында
мəмілелердің
жарамсыздығының
келесідей
негіздері
көрсетілген
:
а

егер
мəміленің
мазмұны
заң
талаптарына
сəйкес
келмесе

сондай
-
ақ
құқықтық
тəрт
i
п
нег
i
здер
i
не
немесе
адамгерш
i
л
i
кке
көр
i
неу
қайшы
келген
ретте
;
б

егер
мəміле
оған
қатысушылардың
мəмілеқабілеттілік
талапта
-
рын
бұзатын
болса
;
в

егер
мəміле
оған
қатысушылардың
тиісінше
ерік
білдіру
жəне
шарт
жасасу
бостандығын
бұзса
;
г

егер
мəміле
өзінің
нысаны
туралы
талаптарды
бұзса
.
Бірінші
категориядағы
жарамсыз
мəмілелерге
қылмыс
жасауды

заңнамалық
актілерді
орындаудан
жалтаруды

тұлғаның
азаматтық
айналымнан
алынған
тауарларды
сатуын
қарастыратын
мəмілелерді
жатқызуға
болады
.
Уəкілетті
банктерді

банктік
емес
уəкілетті
қаржылық
мекемелерді
жəне
олардың
айырбастау
орталықтарын
айналып
өтіп

резиденттердің
арасында
АҚШ
долларына
қатысты
сатып
алу
сату
шартын
жасасуы
мəміленің
жарамсыздығына
əкеледі

Валюталық
реттеу
жəне
валюталық
бақылау
туралы
» 
ҚР
Заңы
).
Салық
салынатын
базаны
азайту
жəне
салықты
толықтай
төлеуден
жалтару
мақсатында
бір
заңды
тұлғаның
өз
өнімдерін
басқа
заңды
тұлғаға
қасақана
төмендетілген
баға
бойынша
сатуы
құқықтық
тəртіп
негіздеріне
қайшы
жасалынған
мəмілелердің
мысалы
бола
алады
.
Адамгершілікке
қайшы
мəміле
ретінде
ерлі
-
зайыптылардың


116
бірінің
екіншісін
жыныстық
құлдыққа
сатуын
немесе
ата
-
анасының
өз
баласын
сату
оқиғаларын
айтуға
болады
.
Заң
шығарушы
заң
талаптарын

заңды
тұлғаның
жарғысын
не
оның
органдарының
құзырет
i
н
бұзатын
мəм
i
лен

қасақана
жасасқан
адамның

егер
мұндай
талап
пайдакүнемд
i
к
себептерден
немесе
жауапкерш
i
л
i
ктен
жалтару
ниет
i
нен
туындаса

мəм
i
лен

жарамсыз
деп
тануды
талап
етуге
құқығының
жоқтығын
бекітеді
.
Мұндай
мəмілелердің
мысалы
ретінде
заңды
тұлға
мен
ше
-
телдік
коммерциялық
банктің
арасында
жасалынып

заңды
тұл
-
ғаның
коммерциялық
банктегі
депозиттік
шотқа
ақша
сома
-
сын
аударатындығы
жəне
банктің
оған
пайыздар
төлейтіндігі
қарастырылған
мəмілені
атауға
болады
.
Шарт
мерзімі
аяқталғаннан
кейін
депонент
соманы
пайыздары
-
мен
кері
талап
етті

Бұған
банк
депозитті
орналастыру
барысында
валюталық
операциялар
туралы
заңнаманың
бұзылғандығына
сілтеме
жасап

төлемді
төлеуден
бас
тартты

Осы
ретте

аталған
мəмілені
жа
-
рамсыз
деп
тану
туралы
банктің
талап
-
арызы
қанағаттандырылмайды
.
Егер
мəм
i
леге
қатысушылардың
б
i
р

оны
м
i
ндеттемес
i
н
орындау
-
дан
немесе
үш
i
нш

жақ
не
мемлекет
алдындағы
жауапкерш
i
л
i
ктен
жалтару
ниет
i
мен
жасалған
ретте

ал
мəм
i
лен
i
ң
басқа
қатысушысы
бұл
ниет
туралы
б
i
лген
болса
немесе
б
i
луге
ти
i
с
болса

мүддел

жақ
(
мемлекет

мəм
i
лен

жарамсыз
деп
тануды
талап
етуге
құқылы
.
Қажетт

лицензия
алмай

не
лицензияның
қолданылу
күш
i
н
i
ң
мерз
i
м

б
i
ткеннен
кей
i
н
жасалған
мəм
i
ле
жарамсыз
болады
(
қараңыз

ҚР
АК
159-
бабы
, «
Лицензиялау
туралы
» 
Заң
). 
Лицензияны
мерзімінен
бұрын
кері
қайтарып
алған
жəне
оның
қолданысы
тоқтатыла
тұрған
реттерде
де
мəміле
жарамсыз
деп
танылады
.
Тер
i
с
пиғылды
бəсеке
мақсатын
көздейт
i
н
немесе
i
скерл
i
к
əдеп
та
-
лаптарын
бұзатын
мəм
i
ле
жарамсыз
болады
(
ҚР
АК
159-
бабы
, «
Теріс
пиғылды
бəсекелестік
туралы
» 
Заң
).
Соңғысының
мысалы
ретінде
жергілікті
нарыққа
біртектес
өнімдерді
шығаратын
қос
заңды
тұлғаның
бəскелестікті
жоюға
əкелетін
(
бағаның
ымыраға
келуі

бағаны
бірлесіп
жоғарылату
тура
-
лы
мəмілесін
атауға
болады
.
Заңи
күші
бар
мəмілелерді
жасасуға
қатысты
азаматтың
заңи
мойындалған
мүмкіндігі
мəмілеқабілеттілік
ұғымын
береді
.
ҚР
АК
159-
бабының
3-7-
тармақтарында
қарастырылған
жағ
-
дайларды
қоспағанда

əрекетқабілеттілікке
ие
барлық
азаматтар
мəмілеқабілеттілігіне
ие
болады
.


117
Кəмелетке
толмағандардың
жасына
лайықты

жасай
салып
орын
-
далатын
тұрмыстық
ұсақ
мəм
i
лелерд

қоспағанда
, 14 
жасқа
толмаған
тұлғалар
жасасқан
мəмілелер
орындалмауы
тиіс
(
ҚР
АК
23-
бабы
). 
Ондай
жасөспірімдердің
атынан
олардың
ата
-
анасы
(
асырап
алушы
-
лары
немесе
қорғаншылары

жасайды
.
14 
жасқа
толған
кəмелетке
толмағандар
мəм
i
лелерд

ата
-
анасының
(
асырап
алушыларының
немесе
қорғаншыларының

кел
i
с
i
м
i
мен
жа
-
сайды

Келісім
мəміле
орындалып
қойылғаннан
кейін
де
берілуі
мүмкін

Ондай
жасөспірім
кейбір
мəмілелерді
өзі
дербес
жасай
алады
(
ҚР
АК
22-
бабы
).
Егер
14 
жасқа
толған
кəмелетке
толмағандар
мəм
i
лелерд

ата
-
анасының
келісімінсіз
жасаса

онда
ол
соңғыларының
талап
етуі
бойынша
ғана
жарамсыз
деп
танылуы
мүмкін

Ал
ондай
талап
жоқ
болған
ретте
ол
өзінің
заңи
күшін
сақтап
қалады
.
ҚР
АК
24-
бабында
кəмелет
жасына
толмағандар
(14-18 
жас
аралығындағы
тұлғалар

немесе
кəмелет
жасына
толмағандардың
атынан
(14 
жасқа
дейінгі
тұлғалардың
атынан

жасалатын
кейбір
мəмілелерге
ата
-
анасының
келісімінің
жеткіліксіз
екендігі

қосымша
мəм
i
ле
жасауға
қорғаншылық
жəне
қамқоршылық
органының
алдын
ала
кел
i
с
i
м

талап
ет
i
лет
i
ндігі
айтылады

Ондай
мəмілелердің
нақты
түрлері
заңнамамен
айқындалады

Атап
айтқанда
, «
Неке
жəне
отбасы
туралы
» 
ҚР
Заңы
.
Жүйке
ауруы
немесе
ақыл
-
ес
i
н
i
ң
кемд
i
г

салдарынан
соттың
əрекет
қабілетсіз
деп
таныған
тұлғаларының
ерік
білдіруі
заңи
күшке
ие
емес

Тиісінше

жасалынған
мəміле
де
жарамсыз
деп
танылады
(
қараңыз

ҚР
АК
26, 159-
баптары
).
Ондай
мəмілелерді
жарамсыз
деп
тану
туралы
мəселелерді
шешу
барысында
сот
əркетке
қабілетсіз
деп
танылған
тұлғаның
мəмілені
жасасу
сəтіндегі
психикалық
жағдайын
анықтамайды

ҚР
АК
159-
бабы
басқалай
болатын
ретті
бекітеді

Аталған
тұлғалардың
жəне
14 
жасқа
дейінгі
тұлғалардың
жасасқан
мəмілелері

егер
олар
аталған
тұлғалардың
пайдасына
жасалса

жарамды
деп
танылуы
мүмкін
.
Спирт
i
ш
i
мд
i
ктер
i
не
жəне
нашақорлыққа
салыну
салдарынан
əрекетқабілеттілігі
шектелген
тұлғалар
жасасқан
мəмілелерді

егер
аталған
тұлғалардың
қамқоршысының
мəмілеге
келісімі
болмаған
ретте
оны
жарамсыз
деп
тануға
болады
(
ҚР
АК
27-
бабы
). 
Бұл
шек
-
теу
жалақыға
билік
етуге
де
қолданылады

Мұндай
мəмілелер
қамқоршысының
талап
етуі
бойынша
ғана
жарамсыз
деп
танылады



118
ҚР
АК
159-
бабында
сот
əрекетқаб
i
летт
i
л
i
г

жоқ
деп
танымаған

тиісті
жастағы
тұлғаның
жасасқан
мəм
i
лесін
жарамсыз
деп
тануы
мүмкін

Өйткені
тұлғаның
əрекетқабілеттілігі
болғанымен

мəміле
қабілеттілігі
жоқ
яғни

іс
жүзінде
мəміле
жасасуға
қабілетсіз
бо
-
лып
табылады

Мысалы
, 159-
баптың
5-
тармағында
кей
i
ннен
əрекет
қаб
i
летт
i
г

жоқ
деп
танылған
азаматтың
жасасқан
мəм
i
лесін

егер
мəм
i
лен

жасау
кез
i
н
i
ң
өз
i
нде
-
ақ
бұл
азаматтың
психикалық
шатасу
жағдайында
болғаны
дəлелденсе

оның
қорғаншысының
талабы
бойын
-
ша
соттың
мəм
i
лен

жарамсыз
деп
тануы
мүмк
i
н
екендігі
бекітілген

Осы
баптың
7-
тармағында
əрекетқаб
i
летт
i
л
i
г

болғанымен

мəм
i
ле
жасаған
кезде
өз
əрекеттер
i
н
i
ң
мəн
i
н
түс
i
не
алмайтын
немесе
өз
i
н
i
ң
не
i
стеген
i
н
б
i
лмейт
i
н
жағдайда
болған
азамат
жасасқан
мəм
i
лен

соттың
жарамсыз
деп
тануы
мүмк
i
н
екендігі
айтылады

Мысалы

азаматтың
науқастығы
салдарынан
уақытша
өз
əрекеттерінің
мəнін
түсіне
алмауы
.
Заң
шығарушы
егер
жаңылысу
мəм
i
леге
қатысушының
өрескел
бейқамдығының
салдары
болса
не
оны
кəс
i
пкерл
i
к
тəуекел
билеген
болса
мəм
i
лен

жарамсыз
деп
тану
туралы
талаптан
соттарға
бас
тар
-
ту
құқығын
ұсынады
.
ҚР
АК
159-
бабының
9-
тармағында

егер
мəміле
алдау

зорлық

қорқыту
ықпалымен
жасалса

онда
алдау

зорлық

қорқыту
мəміленің
жарамсыздық
негіздеріне
жатқызылады
.
Алдау
– 
мəміленің
сипаты

мəміленің
пəні
немесе
оның
өзге
де
ережелері
туралы
қате
түсінік
қалыптастырып

қатысушыны
мəміле
жасасуға
ынталандыру
құралы
болып
табылады
.
Жаңылысудан
алдаудың
айырмашылығы
сол

алдау
мəміле
тура
-
лы
қате
түсінікті
қасақана
қалыптастыруға
бағытталған
акті
болып
табылады
.
Зорлап
мəміле
жасату
дегеніміз
– 
мəмілеге
қатысушыны
мəжбүрлеп
оның
өзіне

не
жақындарына
күш
қолдану
немесе
жан
-
дүниесін
жаралап

оның
өзіне
тиімсіз
мəміле
жасауға
көндіру
болып
табылады
(
мысалы

күш
көрсету

бостандығын
шектеу
жəне
т
.
б
.). 
Қорқыту
– 
тұлғаға
мəміле
жасамаған
жағдайда
оның
өзіне
немесе
жақын
адамдарына
дене
жарақатын
салумен
немесе
моральдік
зиян
келтіретіндігін
ескертіп

қоқан
-
лоқы
жасау
(
мысалы

бопсалау

тұлға
туралы
жағымсыз
деректерді
жариялау

мүлікті
жою
туралы
қоқан
-
лоқы
).
ҚР
АК
159-
бабының
9-
тармағында
басқа
тарап
пайдаланған
жағдайларға
қарағанда
адам
өз

үш
i
н
мүлде
ти
i
мс
i
з
ауыр
мəн
-


119
жайлардың
салдарынан
жасауға
мəжбүр
болған
кіріптарлық
мəм
i
лен

жарамсыздық
негізі
ретінде
қарастырған
.
ҚР
АК
159-
бабының
10-
тармағында
б
i
р
тарап
өк
i
л
i
н
i
ң
ек
i
нш

та
-
раппен
зұлымдық
ниетте
кел
i
су

нəтижес
i
нде
жасалған
мəм
i
лен

де
жарамсыздық
негізі
ретінде
қарастырған
.
ҚР
АК
159-
бабының
11-
тармағында
заңды
тұлғаның
жарғысын
бұза
отырып

жасалған
не
оның
органының
жарғылық
құзырет
i
н
бұза
отырып
жасаған
мəм
i
лені

егер
мəм
i
ледег

басқа
тараптың
мұндай
жолсыздықтар
туралы
б
i
лген

немесе
күн
i
лгер

б
i
луге
ти
i
с
болғаны
дəлелденсе

жарамсыз
деп
тануға
болатындығы
бекітілген
.
ҚР
АК
160-
бабында
егер
мəм
i
ле
ек
i
нш

б
i
р
мəм
i
лен
i (
қулықпен

бүркемелеу
мақсатымен
жасалса

оның
жарамыз
деп
танылатынды
-
ғын
бекітеді

Мысалы

азамат
өзге
бір
тұлғаға
қатысты
сыйға
тар
-
ту
шартын
жасағысы
келеді

дегенмен
бұл
мəмілені
сатып
алу
-
сату
шарты
арқылы
рəсімдейді

Осы
ретте

сатып
алу
-
сату
шарты
(
сырты

жарамсыз
деп
танылады

ал

сыйға
тарту
мəмілесі
(
іші

жарамды
бо
-
лады
.
Заңдық
салдар
туғызу
ниет
i
н
көздемей

тек
көз
алдау
үш
i
н
ғана
жасалған
жалған
мəм
i
ле
жарамсыз
болады
.
ҚР
АК
161-
бабында
егер
мəм
i
лен

оның
жарамсыз
бөл
i
г
i
н
енг
i
збей
-
ақ
жасауға
болар
ед

деп
ойлау
мүмк
i
н
болса

мəм
i
лен
i
ң
б
i
р
бөл
i
г
i
н
i
ң
жарамсыздығы
оның
басқа
бөл
i
ктер
i
н
i
ң
жарамсыз
болуына
əкел
i
п
соқтырмайтындығы
сипатталады
.
ҚР
АК
157-
бабының
2-
тармағында
мəм
i
ле
жарамсыздығының
нег
i
здемелер
i, 
сондай
-
ақ
оны
жарамсыз
деп
тануды
талап
ету
-
ге
құқығы
бар
адамдардың
т
i
збес

ҚР
АК
өзге
де
нормаларында
(
ҚР
АК
«
Мəмілелер
» 4-
тарауын
қоспағанда

сондай
-
ақ
өзге
де
заң
құжаттарында
белг
i
ленетіндігі
айтылады
.
Атап
айтқанда
, «
Жекешелендіру
туралы
» 
ҚР
Заңының
25-
бабын
-
да
жекешелендіру
объектілеріне
қатысты
жасалынған
сатып
алу
-
са
-
ту
шарттарын
тараптардың

мүдделі
тұлғалардың
жəне
прокурордың
талап
-
арыздары
бойынша
жарамсыз
деп
тануға
болатындығы
қарастырылған
.
ҚР
АК
1056-
бабында
жасалған
өсиетті
жарамсыз
деп
тану
негіз
-
дері
қарастырылады

ал
ҚР
АК
846-
бабында
сақтандыру
шарттарын
жəне
т
.
б

жарамсыз
деп
тануды
қарастырады
.
Кез
келген
негіз
бойынша
мəмілелерді
жарамсыз
деп
тану
кезінде
əрбір
тарап
екінші
тарапқа
мəміле
бойынша
алғанының
барлығын
қайтаруы
тиіс
болады

ал
заттай
қайтару
мүмкін
болмаса

құнын
ақшалай
төлеуі
тиіс
болады
(
екіжақты
реституция
).


120


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   ...   60




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет