Қазақстан республикасы білім жəне ғылым

110
Мысалы
екі
заңды
тұлға
мəміле
жасаған
, 
соған
сəйкес
шаруашы
-
лық
жылдың
қорытындысы
бойынша
белгілі
мөлшерде
таза
табыс
алған
жағдайда
бір
тарап
бір
тарапқа
автокөлік
сыйлауға
міндеттенген
.
Егер
тараптар
құқықтар
мен
м
i
ндеттемелерд
i
ң
тоқтатылуын
ба
-
сталу
-
басталмауы
белг
i
с
i
з
мəн
-
жайға
байланысты
ет
i
п
қойса
, 
мəм
i
ле
кей
i
н
күш
i 
жойылатын
шартпен
жасалды
деп
есептелед
i.
Осы
ретте
, 
тараптардың
құқықтары
мен
міндеттері
мəмілені
жа
-
сасу
күнінен
туындағанымен
, 
көрсетілген
мəн
-
жай
орын
алған
ретте
тоқтатылады
. 
Мысалы
, 
тараптардың
арасында
жасалынған
тұрғын
үйді
жалға
алу
шарты
жалға
берушінің
ұлы
басқа
қаладан
келгенше
қолданылады
.
Адал
емес
пиғылмен
шарттың
басталуына
кедергі
жасаған
неме
-
се
теріс
пиғылымен
оның
басталуына
əрекет
еткен
жағдайда
, 
аталған
құқық
нормасы
шартты
мəмілелердегі
адал
емес
пиғылды
тараптарға
санкциялар
көздейді
. 
Бірінші
жағдайда
, 
егер
бұл
теріс
пиғылды
əрекеттер
жасалған
болса
– 
шарттар
басталды
деп
есептеледі
, 
екінші
жағдайда
басталмаған
болып
есептеледі
.
Акционерлік
қоғамдар
туралы
ҚР
Заңның
7-
тарауында
акционерлік
қоғамның
ірі
 
мəміле
жасасу
ұғымы
берілген
. 
Аталған
заңнамалық
анықтама
ондай
əрекеттерді
жасасу
рəсімдерінің
өзіне
ерекше
талап
-
тар
қояды
жəне
аталған
категориядағы
заңды
тұлғалардың
оларды
сақтамауының
құқықтық
салдарларын
қарастырады
.
Аталған
Заңның
68-
бабына
сəйкес
нəтижесінде
құны
қоғам
активтері
құнының
жалпы
мөлшерінің
жиырма
бес
жəне
одан
да
көп
пайызы
болатын
мүлікті
қоғам
сатып
алатын
немесе
иеліктен
шығаратын
(
сатып
алуы
немесе
иел
i
ктен
шығаруы
мүмк
i
н
) 
мəміле
немесе
өзара
байланысты
мəмілелердің
жиынтығы
ірі
мəміле
деп
та
-
нылады
.
Заңи
тұрғыдан
ірі
мəміле
ұғымы
тек
, 
акционерлік
қоғамдардың
қызметіне
ғана
қолданылады
. 
Заңды
тұлғаның
өзге
ешбір
түрі
өз
қызметінде
аталған
ережелерді
жəне
рəсімдерді
қолданбайды
.
Мəмілені
жасасу
кезінде
акционерлік
қоғамның
атынан
оның
атқарушы
органы
, 
мысалы
, 
президенті
, 
директорлар
кеңесі
, 
сондай
-
ақ
қоғамның
ең
жоғары
органы
ретіндегі
акционерлердің
жалпы
жи
-
налысы
əрекет
етеді
.
Аталған
баптың
ережелеріне
сəйкес
ортақ
бір
міндеттеме
, 
ортақ
мақсат
жəне
мəмілелердің
ортақ
пəні
, 
жасасу
уақытының
бірмезетте
болуы
, 
сондай
-
ақ
бірнеше
мəмілелерде
сол
бір
тараптардың
қатысуы
арқылы
біріккен
бірнеше
мəмілелер
өзара
байланысты
мəмілелер
деп
танылады
.

111
Міндеттемені
орындау
жəне
бұрын
жасалған
ірі
мəмілелерді
жүзеге
асыру
жөніндегі
əрекеттер
жекелеген
мəмілелер
ретінде
са
-
налмауы
тиіс
. 
Атап
айтқанда
, 
мысалы
бұрын
қоғамның
банктен
несие
алатындығы
жөнінде
ірі
мəміле
жасалған
болса
, 
онда
бұдан
кейінгі
барлық
мəмілелер
мен
əрекеттерді
аталған
ірі
мəміленің
орындалуы
ретінде
қарастырған
жөн
. 
Бұған
аталған
мəмілені
қамтамасыз
ету
, 
бо
-
рышты
аудару
немесе
несиелік
берешекті
өтеу
жөніндегі
əрекеттерді
жатқызуға
болады
. 
Тиісінше
, 
директорлар
Кеңесі
ірі
несие
шартын
жасасу
жөніндегі
шешімді
қабылдау
барысында
осындай
құқықтық
салдарлары
мен
мəн
-
жайларды
ескеруі
жəне
айрықша
талқылауы
қажет
. 
Өйткені
бұл
болашақта
акционерлік
қоғамның
экономикалық
мүддесін
лайықты
түрде
қорғауға
мүмкіндік
береді
жəне
оның
атқарушы
органына
тиісті
өкілеттіктерді
ұсынады
.
Ірі
мəмілені
жарамсыз
деп
тану
туралы
талап
-
арызды
кез
келген
мүдделі
тұлға
ұсына
алады
. 
Бұлардың
қатарына
тараптардың
өздері
, 
сондай
-
ақ
акционерлер
мен
директорлар
кеңесінің
мүшелері
жатады
. 
Заңда
жəне
қоғамның
жарғысында
белгіленген
талаптарды
бұза
отырып
қасақана
ірі
мəміле
жасаған
тұлғаның
, 
егер
мұндай
талап
пайдакүнемдік
немесе
жауапкершіліктен
жалтару
ниетінен
туса
, 
мəмілені
жарамсыз
деп
тануды
талап
етуге
құқығы
жоқ
.
6.3. 
Мəм
i
лен
i
ң
 
нысаны
Мəм
i
лелер
ауызша
жəне
жазбаша
нысанда
жасалады
(
жай
немесе
нотариалдық
).
Заңдармен
немесе
тараптардың
кел
i
с
i
м
i
мен
жазбаша
(
жай
не
нотариалдық
) 
немесе
өзге
белг
i
л
i 
б
i
р
нысан
белг
i
ленбеген
мəм
i
ле
, 
атап
айтқанда
, 
олар
жасалған
кезде
атқарылатын
мəм
i
лелерд
i
ң
бəр
i 
ауызша
жасалуы
мүмк
i
н
. 
Мұндай
мəм
i
ле
адамның
м
i
нез
-
құлқынан
оның
мəм
i
ле
жасау
ерк
i 
айқын
көр
i
н
i
п
тұрған
ретте
де
жасалған
деп
саналады
.
Жетон
, 
билет
немесе
əдеттег
i
дей
қабылданған
өзге
де
растайтын
белг
i 
арқылы
расталған
мəм
i
ле
, 
егер
заңдарда
өзгеше
белг
i
ленбесе
, 
ауызша
түрде
жасалған
болып
табылады
.
Үндемей
қалу
заңдарда
немесе
тараптардың
кел
i
с
i
м
i
нде
көзделген
реттерде
мəм
i
ле
жасауға
ер
i
к
б
i
лд
i
ру
деп
танылады
.
Мысалы
ретінде
ҚР
АК
558 
бабындағы
ережелерді
атауға
болады
. 
Оған
сəйкес
мүлікті
жалдау
шартының
мерзімі
өткеннен
кейін
жəне
жалға
беруші
жағынан
қарсылық
болмаса
(
үндемемесе
) 
шарт
жаңа
мерзімге
қайта
жаңғырды
деп
саналады
.

112
ҚР
АК
152-
бабына
сəйкес
мəм
i
лен
i
ң
 
жазбаша
 
түр
i
жасалуы
ке
-
рек
:
1) 
егер
мəм
i
лелерд
i
ң
жекелеген
түрлер
i 
үш
i
н
заңдарда
өзгеше
арнайы
көзделмесе
немесе
i
скерл
i
к
қызмет
өр
i
с
i
н
i
ң
əдеттег
i 
құқықтарынан
туындамаса
, 
мəм
i
лелерд
i 
жасау
кез
i
н
i
ң
өз
i
нде
орын
-
далатындарынан
басқа
, 
кəс
i
пкерл
i
к
қызмет
үрд
i
с
i
нде
жүзеге
асыры
-
латын
;
2) 
мəм
i
лелерд
i 
жасау
кез
i
н
i
ң
өз
i
нде
орындалатындарынан
басқа
, 
жүз
есепт
i
к
көрсетк
i
ш
жоғары
сомаға
;
3) 
заңдарда
немесе
тараптардың
кел
i
с
i
м
i
нде
көзделген
өзге
де
рет
-
терде
жазбаша
түрде
жасалуға
ти
i
с
. 
Атап
айтқанда
, 
келесі
шарттарға
мəміленің
жазбаша
нысаны
міндетті
болып
табылады
:
кепілге
,
кепілдікке
,
кепіл
болушылыққа
,
сыртқы
экономикалық
мəмілелерге
,
банктік
салымға
,
банктік
шотқа
,
сақтандыруға
,
айып
төлеу
туралы
келісімге
,
кепілпұл
келісіміне
,
алдын
ала
жасалатын
шартқа
,
құрылтай
шартына
,
лизингке
,
кəсіпорынды
жалға
алуға
,
банктік
заемға
жəне
т
.
б
.
Жай
жазбаша
нысан
белгілі
бір
құжаттарды
(
хатты
, 
хаттаманы
, 
шарт
мəтінін
) 
жасау
жолымен
көрініс
табады
жəне
онда
тараптар
қол
жеткізген
келісімнің
ережелері
сипатталады
. 
Ауызшаға
қарағандағы
жазбаша
нысанның
артықшылығы
даусыз
.
Жазбаша
түрде
жасалған
мəм
i
леге
тараптар
немесе
олардың
өк
i
лдер
i 
қол
қоюға
ти
i
с
. 
Бірқатар
ережелерді
сақтай
отырып
, 
мəмілеге
өзге
тұлғалардың
қол
қоюына
жол
беріледі
. 
Хат
, 
жеделхат
, 
телефонжазба
, 
телетайпжазба
, 
факс
, 
электрондық
құжаттар
немесе
субъект
i
лерд
i 
жəне
олардың
ер
i
к
б
i
лд
i
ру
i
н
i
ң
мазмұнын
айқындайтын
өзге
де
құжаттар
алмасу
, 
жазбаша
түрде
жасалған
мəм
i
леге
теңест
i
р
i
лед
i. 
Мəм
i
ле
жасау
кез
i
нде
қол
қоюдың
факсимилел
i
к
көш
i
рмесін
пайдалануға
жол
бер
i
лед
i. 
Заңда
немесе
тараптардың

113
келісімінде
мəміленің
нысанын
күрделендіре
түсетін
арнайы
ереже
-
лер
қарастырылуы
мүмкін
(
арнайы
бланк
, 
мөр
).
Мəм
i
лен
i
ң
жай
жазбаша
түр
i
н
сақтамау
оның
жарамсыз
болып
қалуына
əкел
i
п
соқтырмайды
, 
б
i
рақ
дау
туған
жағдайда
тараптар
-
ды
мəм
i
лен
i
ң
жасалғанын
, 
мазмұнын
немесе
орындалуын
куəгерл
i
к
айғақтармен
растау
құқығынан
айырады
.
Заң
құжаттарында
немесе
тараптардың
кел
i
с
i
м
i
нде
т
i
келей
көр
-
сет
i
лген
реттерде
мəм
i
лен
i
ң
жай
жазбаша
түр
i
н
сақтамау
оның
жа
-
рамсыз
болып
қалуына
əкел
i
п
соқтырады
.
Мəмілелерді
нотариалды
куəландыруды
мемлекеттік
, 
жеке
но
-
тариустар
, 
қызмет
ету
аймағында
нотариалды
контора
жоқ
болған
ретте
атқарушы
органдардың
лауазымды
тұлғалары
, 
шетелдегі
ҚР
консулдық
мекемелері
жəне
заңмен
уəкілеттілік
берілген
өзге
де
тұлғалар
жүзеге
асырады
(
қараңыз
: «
Нотариат
туралы
» 
ҚР
Заңының
1-
бабы
).
Нотариалдық
куəлəндыру
мəміленің
бірнеше
түріне
ғана
қажет
:
-
өсиет
;
-
мүлікке
билік
ету
сенімхаттары
жəне
нотариалдық
нысанды
қажет
ететін
мəмілелер
жасауда
;
-
рента
шарты
;
-
қайта
жасау
тəртібінде
берілетін
сенімхаттар
;
-
неке
шарты
;
-
алименттер
төлеу
келісімі
;
-
шаруашылық
серіктестіктерінің
құрылтай
құжаттары
.
Мəміленің
міндетті
нотариалдық
куəландыруын
сақтамау
оның
жарамсыздығына
əкеледі
. 
ҚР
АК
394 
бабында
егер
тараптар
белг
i
л
i 
б
i
р
нысанда
шарт
жасасуға
уағдаласса
, 
заң
бойынша
шарттардың
осы
түр
i 
үш
i
н
бұл
ны
-
сан
талап
ет
i
лмесе
де
, 
шарт
оған
уағдаласқан
нысан
бер
i
лген
кезден
бастап
жасалды
деп
есептелетіндігі
бекітілген
. 
Мəмілелерді
мемлекеттік
тіркеу
Бірқатар
мəміле
лер
мемлекеттік
тіркелуге
жатады
.
ҚР
АК
155 
бабы
 
егер
заңнамалық
актілерде
өзгеше
көзделмесе
, 
заңнамалық
актілерге
сəйкес
мемлекеттік
немесе
өзге
де
тіркелуге
тиіс
мəмілелер
, 
сондай
-
ақ
ҚР
АК
118-
бабының
2-
тармағынның
бірінші
бөлігінде
аталған
құқықтарды
туындататын
, 
өзгертетін
не
-
месе
тоқтататын
мəмілелер
тіркелгеннен
кейін
жасалған
болып
есептелетіндігін
бекітеді
.
Тіркеуден
бас
тарту
жазбаша
түрде
рəсімделуге
тиіс
жəне
заңнама
талаптарының
бұзылуына
сілтеме
жасалғанда
ғана
мүмкін
болады
.

114
Егер
тараптардың
бірі
мəміле
бойынша
құқықтарды
мемлекеттік
тіркеуден
жалтарса
, 
сот
екінші
тараптың
талап
етуімен
мəміле
бой
-
ынша
құқықтарды
тіркеу
туралы
шешім
шығаруға
құқылы
. 
Мұндай
жағдайда
құқықтар
сот
шешіміне
сəйкес
тіркеледі
.
Мемлекеттік
тіркеу
келесідей
мəмілелерге
міндетті
:
Қозғалмайтын
мүл
i
кпен
жасалатын
мəм
i
ле
;
Қозғалатын
мүліктің
жекелеген
түрлерімен
жасалатын
мəміле
;
Бағалы
қағаздармен
жасалатын
мəміле
;
Капиталдың
ағымына
байланысты
мəмілелер
;
Лицензиялық
мəмілелер
;
Жер
қойнауын
пайдалануға
байланысты
мəмілелер
;
Заем
туралы
мемлекеттік
шарттар
.
Қозғалмайтын
мүл
i
кпен
жасалатын
мəм
i
лелерді
мемлекетт
i
к
т
i
ркеу
ҚР
АК
118-
бабында
белгіленгендей
, 
қ
озғалмайтын
заттарға
менш
i
к
құқығы
мен
басқа
да
құқықтар
, 
бұл
құқықтарға
шек
қою
, 
олардың
пайда
болуы
, 
ауысуы
жəне
тоқтатылуы
мемлекетт
i
к
т
i
ркелуге
ти
i
с
.
Менш
i
к
құқығы
, 
шаруашылық
жүрг
i
зу
құқығы
, 
оралымды
басқару
құқығы
, 
б
i
р
жылдан
астам
мерз
i
мге
жер
пайдалану
құқығы
, 
б
i
р
жыл
-
дан
астам
мерз
i
мге
пайдалану
құқығы
, 
жылжымайтын
мүл
i
кт
i 
кеп
i
лге
беру
, 
жылжымайтын
мүл
i
кке
рента
, 
сен
i
м
б
i
лд
i
ру
арқылы
басқару
құқығы
мемлекетт
i
к
т
i
ркеуден
өткен
кезден
бастап
пайда
болады
.
Міне
осылайша
, 
жылжымайтын
мүлікке
деген
барлық
құқықтар
тіркелуге
жата
бермейді
. 
Тек
келесілері
ғана
тіркелуі
тиіс
:
меншік
құқығы
шаруашылық
жүргізу
құқығы
оралымды
басқару
құқығы
бір
жылдан
артық
мерзімге
жерді
пайдалану
құқығы
мүлік
кепілі
жылжымайтын
мүлік
рентасы
мүлікті
сенімгерлікпен
басқару
құқығы
.
Қозғалмайтын
мүл
i
кке
құқықты
жəне
онымен
жасалатын
мəм
i
лен
i 
мемлекетт
i
к
т
i
ркеуд
i 
жүзеге
асырушы
орган
құқық
иеленуш
i
н
i
ң
өт
i
н
i
ш
i 
бойынша
т
i
ркелген
құқық
немесе
мəм
i
ле
туралы
құжат
беру
арқылы
не
т
i
ркеу
үш
i
н
табыс
ет
i
лген
құжатқа
жазба
жасау
арқылы
т
i
ркеуден
өткенд
i
г
i
н
растауға
м
i
ндетт
i.
Қозғалмайтын
мүл
i
кке
құқықтарды
жəне
онымен
жасалған
мəм
i
лен
i 
мемлекетт
i
к
т
i
ркеу
жария
түрде
өтед
i. 
Т
i
ркеуд
i 
жүзеге
асыру
-

115
шы
орган
жасалған
т
i
ркеу
мен
т
i
ркелген
құқықтар
туралы
ақпаратты
кез
келген
адамға
беруге
м
i
ндетт
i.
Қозғалмайтын
мүл
i
кке
құқықты
немесе
онымен
жасалатын
мəм
i
лен
i 
мемлекетт
i
к
т
i
ркеуден
бас
тартқан
не
т
i
ркеуден
нег
i
зс
i
з
жалтарған
жағдайда
сотқа
шағым
жасалуы
мүмк
i
н
.
Мемлекетт
i
к
т
i
ркеу
тəрт
i
б
i 
жəне
т
i
ркеуден
бас
тарту
нег
i
здер
i 
қоз
-
ғалмайтын
мүл
i
кке
құқықтарды
жəне
онымен
жасалатын
мəм
i
лен
i 
т
i
ркеу
туралы
Қазақстан
Республикасының
Заңымен
белг
i
ленед
i.

жүктеу/скачать 18,93 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: