Қазақстан республикасы білім және ғылым
жүктеу/скачать 462,66 Kb.
|
ibraimova-kazak-otbasy
Тәрбиенің басты түрлері
Отбасы тәрбиесінде ең маңызды мәселенің бірі – ата-аналардың педагогикалық көзқарасының қалай қалыптасуында. Өскелең ұрпақты тәрбиелеуде балалардың анатомиялық-физиологиялық және психологиялық ерекшеліктерін ескермейінше табысқа жетуді ойластыруға болмайды. Физиологтар, психологтар мен педагогтар балалардың дамуын мынадай кезеңдерге бөліп қарастырады, нәрестелік шақ- 1 жасқа дейін, балдырғандық шақ – 1 жастан -3 жасқа дейін, мектепке дейінгі жас -3 жастан- 7 жасқа дейін, бастауыш мектеп жасы -І және III сыныптар, ортаңғы сынып жасы (жасөспірім) –IV-VII сыныптар, жоғары сынып жасы (ересек жасөспірім) –VIII-XІ сыныптар. Әр шақтық кезеңнің жеке адамды қалыптастырудағы мәні қандай? деген заңды сұрақ туады. Бұл күрделі сұрақ. Бұған психология ғылымының маңызды саласы – педагогикалық және жас ерекшелік психологиясы жауап береді. Соның ішінде мектепке дейінгі балалық шақтың бала дамуындағы мәні өте зор. Себебі, бұл кезең баланың мінез- құлқының қалыптасуының негізгі сатыларының бірі болып табылады. Сондай-ақ, адамның дамуында өмірінің алғашқы жылдары айрықша із қалдыратынын атап көрсете отырып, кеңес педагогтары, психологтары мен физиологтары өз зерттеулерінде мектептің, отбасы мен жұртшылықтың өзара бірлесе әрекет етуін көздейтін тәрбиенің ғылыми негіздерін жасауға жәрдемдесетін бұл қағидаларды дамытып, байыта түсті. Қазіргі уақытта психологтар мен педагогтар баланың жеке басындағы қасиеттерінің негізі оның алғашқы жылында-ақ қаланады деген пікірге келіседі. Жаңа туған нәрестеде көптеген қабілеттердің нышаны ғана болады. Бала өмірінің алғашқы жылдарында сол нышандарды дамытуға қолайлы жағдайлар болмаса немесе ол үшін әрекет істелмесе, кейін оларды жүзеге асыру өте қиынға түседі. Нәресте өмірінің алғашқы жарты жылында оған көңіл бөліп, сүйіспеншілік көрсетпеу баланың даму қарқынын бәсеңдетеді, эмоциялық сезімін кемітеді, әр нәрсеге әуесқойлығы мен қызығушылығын тежейді, бұл оның жеке адам ретінде қалыптасуы мен сана-сезіміне әсер етеді. Осының бәрі ата-аналарға баланы педагогиканы, психологияны, физиология мен гигиенаны білу негізінде саналы түрде тәрбиелеу жөнінде зор және жауапты міндеттер жүктейді. Бұл жерде тәрбие жұмысының мақсатын, міндетін, принциптерін, мазмұнын, құралдарын, формалары мен әдістерін терең білу қажет. Отбасындағы тәрбие әдістері – бұл ата-аналардың өз баласының санасы мен әрекет-қылығына педагогикалық ықпал жасаудың мақсатты көзделген жөн-жосығы, жолы. Бұлардың бәрі де тәрбиенің жалпы әдістерімен теңдейлес, дегенмен өз ерекшеліктеріне ие. Олар: әр балаға болған ықпал тұлғаның жекелеген нақты әрекет-қылығы мен ақыл- парасатына икемделуінен даралықты келеді; тәрбие әдістерін таңдау ата-аналардың педагогикалық мәдениетіне орайлас келіп, олардың тәрбие мақсатын тануына, өз қадір-қасиетіне құндылықтық бағыт- бағдарына, өз жанұясында орнатқан қарым-қатынасына т.б. тәуелді. Тәрбие мазмұны мен түрлері, әдіс-тәсілдері белгілі бір жас ерекшеліктеріне, талап-тілегі мен мүмкіндіктеріне сәйкес болуы керек. Баланы белгілі бір жас кезеңіндегі дамудың жоғары деңгейіне сай және оны дамудың әлдеқайда жоғары сатысы келесі жас шағы кезеңіне табысты көшуді даярлайтын біліммен қаруландыру, оны іс-әрекет түрлеріне араластыру, оның бойында осыған лайық сапа, қасиеттер қалыптастыру қажет. Қазіргі кездегі ата-аналардың бәрі өз балаларының жан-жақты дамып, рухани дүниесі бай, адамгершілік жағынан адал, денесі үйлесімді жетілген азамат болып өсуін қалайтыны даусыз. Бірақ мұндай тілекті жүзеге асыру оңай іс емес. Ұзаққа созылған өз тарихы бар отбасы балаларды тәрбиелеу жолында орасан көп бақылаулар нәтижесін жинақтап, қорытты. Осы қорытулар негізіңде аса маңызды тұжырымдар жасалып, олар отбасыдағы балаларды тәрбиелеудің жалпы заңдылықтары ретінде белгілі жүйелерге орай топтастырылды. Дегенмен, олардың бәрі ғылыми заңдылық байланыс белгілеріне ие болмаса да, өз дәрежесі бойынша алғашқы тұрмыстық деректі пайымдар мен қарапайым көзқарас пікірлерден жоғары келеді. Олардың бәрінің төркін мәні - ата- аналарға кеңес, отбасылық тәрбие ережелері. Ата-аналар өз тәрбиелік әрекеттерін осы ережелер тұрғысынан салыстыра бағалап отырады, сонымен бірге ережелер педагогтар үшін, әсіресе егде ата-аналарға өнімді де негізді кеңестер беріп отыруға қажетті. Отбасындағы адамдардың қарым-қатынасы сан қырлы. Мұндай қарым-қатынас балалардың өсіп жетілуіне, (әсіресе олардың сәби шағында) күшті әсер етеді. Мұнда отбасы мүшелерінің өзара қамқорлығы, шын жүректен түсінушілігі мен туыстық жақындығы сияқты отбасы ішіндегі қатынастар ерекше ықпал етеді. Балалардың ата-анасына және ересектерге жақындығы олар үшін мынаны білдіреді: үлкендер жүрегінің бар қазынасын балаларға қалтқысыз сыйлайды, ол үшін балалардан еш нәрсе талап етпейді, ал бала осынау жақсының бәрін бойына сіңіріп, үлкендерді өзінің кіршіксіз пәктігімен қуантады, әрі нәзік жан дүниесінің сырын ашады. Міне, сондықтан балалар үй ішіндегі татулыққа, ата-анасының өнегелі ықпалына, отбасыда өздерін түсіне білу жағдайларына мұқтаж болады. Баланың азамат болып қалыптасуына отбасындағы өзара игі қатынас күшті әсер етеді. Отбасындағы дәстүрлер бұл қатынастарды нығайтып, олардың балаларға ықпалын күшейтеді. жүктеу/скачать 462,66 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|