ауылға қыстауды да, егіндік-шабындық жерді де тұтас берді. Бұл араның қазағына егін салдырды. Шөп шаптырды, қыстау салғызды. Сондықтан бұл елді жартылай отырықшы дей

Ұлпанның адал еңбекқорлығының нәтижесінде, генерал губернатордың алтынмен жазылған, мөр басылған, екі басты самұрық құсы бар мақтау қағазбен марапатталады. Алайда, Ұлпанның көптеген қиын кезеңдерді басынан өткізеді. Соған қарамастан, ол барлық қиыншылықтарды өзінің сабырының арқасында жеңіп, төтеп бере алатын болады.

Романның үшінші бөлімінде Ұлпанның басынан кешірген қиын кезеңдері дәріптеледі. Ең әуелі тоғыз жыл бойы күзетіп жатқан Есенейден айрылады. Сонымен қоса, әкесі - Артықбай да дүние салып, мұң-зары ұлғая түседі. Дегенмен, бір көңілі тек жалғыз қызы − Біжікенде болады. Ұлпанды жұрт әрі құрметтейтін де, әрі жақсы көретін де. Ұлпанға ақылдаса келетін еді. Ел ішінде үлкендер үшін «Әулие Ұлпан», ал кішкентай балалар үшін «Ұлпан ана» болып мәңгілік халық жүрегінде сақталады.

Ұлпан өмірде болған, есімі жалпақ елге мәшһүр адам. Автор романда өткен ғасырда көшпелі қазақ ауылында жасаған кемел қайраткер әйелдің трагедиялық тағдырын тебірене толғайды. Бірақ адам қанша әділ, қаншама қайырымды болғанымен, екінің бірі, әсіресе сол кездегі қазақ әйелі нақ сол заманда жаңағы біз айтқан қайраткерлік дәрежеге оңайлықпен жете алмас еді. Қайраткер атану үшін ол қоғамдық өмірге өзінің іс-әрекетімен тың жаңалық әкелген болуы, заман өктемдігін көктей өткенде қажыр-қайратымен тыңнан жол тартып, өмір ағымын жаңа бір арнаға бұрғандай іс-тындыру шарт. Ұлпан – осы мағынада нағыз қайраткер, қаракетшіл істің адамы. Ұлпан өз ортасынан суырылып шығып, елге қамқор, ер ана дәрежесіне көтеріледі. Ол қазақ әйелдерінің бас бостандығын, еркіндігін арман етеді, азап шеккендерге, кедей-кепшіктерге қол ұшын беріп, аршынды іс-қимылдарға барады.

Ұлпан Есеней билігін қолына алғаннан кейін-ақ, ешбір тартыссыз сол есенейлікке қарсы күресті және соңы жеңді. Сындырып, қиратып жеңген жоқ. Иінін тауып, иіп әкеліп жеңді. «Мен қымбатқа түсемін» - дегендегі Ұлпан ескертуінің бір шешімі осы-ау дейміз.

«Қатал еді, озбыр еді, енді жан-жүрегі жібиін дегені де. Мың жаса, алтын Ұлпаным!». Бұл – қыз әкесі, кәрі батыр Артықбай сөзі. «Мырза келін-ай, сен келдің де көзім ашылды ғой». Бұл жарлы-жақыбай кедей ауыл адамдарының сөзі.

«Жатсырап кеткен екенмін. Ұлпан өз еліме өзімді қайта табыстырып жүр». - Бұл Ұлпан ықпалымен райдан қайтқан Есеней өз сөзі. «Елге ең керегі Есенейдің бұғау-тұсауынан босану екен. Ұлпан сол бұғауды бұзып, сол тұсауды сыпырып тастағандай болды.» [7, 108].

Романда тағы бір ең басты кейіпкерлердің бірі – Есеней. Есеней Шыңғыс сұлтанның беделді биі. Оның даңқы, атағы бес болыс Керей-Уақ елін Кенесарының шапқыншылығынан аман алып қалған тұста дүркіреп шыққан, жасы алпысқа келген. Есенейді суреттейтін болсақ, ол дәулетті, қатал билердің бірі болған. Ол − ауыр сүйекті, балуан денелі адам. Бар өмірі ат үстінде таза ауада өтіп келе жатқандықтан, үсті-басы қол батпайтын білеудей -білеудей бұлшық ет, бірақ қарны шыққан емес. Есенейдің төрт жолдастары болған: ең сенімді серігі − жамағайын «түрікпен» Мүсіреп, Алдай елінен − аңшы Мүсіреп, руы басқа болса да Есенейдің қоныстасы Бекентай батыр жэне Есенейдің қосалқы атын жетелеп жүретін жас жігіт, "түрікпен" Мүсірептің туған інісі − Кенжетай. Сонымен қатар, Есеней өмірінде айып тартып көрмеген адам, алайда айып-жазасы болған адамдарға қатал жаза кесуді жақтайтын би. Есеней намаз дұғаларын білмесе де намаз оқитын.