Бала жігіт бұл жолы да тез жауап қайтарды

Міне, осы тұстарынан еркекшора киінген Ұлпанның Есеней мен оның жанындағы төрт адамдарға осылай жауап қайтарып кетті.

Сонымен қоса, Ұлпан сөзге шешен, ақылды да, батыл қыз болып өседі.

- Ойдағы он ауыл Сибанның барлық малын айдап әкелсе де бір қыс асырап шығуға «Қаршығалының» шұбары жетер еді. Жалғыз Есенейдің жылқысын асырап шығуға жеріміз жетпей жатса, айыпты болмақпыз ба?

Ұлпан кейде әкесіне ақыл-кеңесін беріп отыратындығын осыдан байқауымызға болады.

Тағдыр ісіне мойынсұнып, қарап отыру – Ұлпан характеріне жат. Феодалдық ортаның әйел қауымына құрып қойған тұзағынан біржола босап кетуді ойламаған ол өзіне бұйырылған ырзық көлемінде еркін, өз ықтиярымен тіршілік құруды қалайды. Оның Мырзаштан құтылуға талабы да осының бір көрінісі. Мырзаштан құтылады және одан өз күші емес, Есеней сияқты күштінің қолы құтқарады. Тағдыр құрығы ұзын емес пе? Бірақ мұның артында Есенейдің өз құрығы дайын тұрғанын Ұлпанның аңғарған да түрі бар. Есенейден құтылар күш жоғын Ұлпан біледі. Сондықтан да Есенейдің сөз салғанын естігенде, оның ойына келгені: «Ағашқа асылып өлмесең, құтыла алмайсың. Есенейден арашалап алып қалар адам жоқ. Айтты – болды. Басың болса – ие бер, тізең болса – бүге бер. Тек түрікпен Мүсірепке қайтарған жауабында: Бірақ ағаңның есінде болсын – Ұлпан арзанға түспейтін қыз», - дегенді қоса айтып шарасыз көнеді. Мұнысы: Есенеймен сөзді басынан ашып алу, үлкен ордаға тоқал емес, бәйбіше болып кіру болатын. Есеней өзінің бүкіл өмірін сарп етіп етіп жеткен есенейлігін оп-оңай Ұлпанға бере салды. «Қырыққа келгенде біздің елдің Есенейі сен боларсың. Оған дейін сен менің Есенейім бола тұр...» − дейді [7, 103]. Ұлпанның өзі білетін дүниенің бірінші адамы – Есеней де, егер бұл ойы іске аса қалса, екінші өзі болмақ. Ұлпанның өзінің осы ойын іске асырады.

Осыны істетіп отырған Есенейдің кеңдігі, жомарттығы басым ба, жоқ әлде, өз басынан дәурен өтіп бара жатқанын сезгендіктен, сол есенейлік біржола құрып кетпесін деп, көзі тірісінде бір сенімді қолға тапсырып қоюға бекінген өзімшілдіктің ішкі есебі басым ба? Қалай болған да Ұлпан есенейлікті өзінше қабылдап, өзінше пайдаланады.

«Тоқтай тұр әлі, біраз көрейін, көрмегеніме көзім үйренсін, білмегенімді біліп алайын. Тоқтай тұр әлі...». Осы «тоқтай тұр әлі ... « бұдан кейінгі бүкіл Ұлпан әрекетінің ішкі өзегі секілді естіледі.

Әрине, мұның барлығы феодалдық-патриархалдық тәртіптің көбесі сөгілмей, тұтасып тұрған кезінде бір әйелдің басына артығымен жетіп жатыр еді.

Ғ. Мүсірепов бір шығармасынан екінші шығармасына асқан сайын өзінің шебер суреткер екенін дәлелдей түседі. Ол бір сәт те өткенге тоқмейілсіп тоқтап қалған емес. Ылғи ізденісте болған. Жазушы осындай тынымсыз ізденістен туындаған көркемдіктің талай үлгілерін «Ұлпанда» ұсынады.

« – Ол үйде отырған бәйбішеңіз бар емес пе? – Жоқ. Мен Өреліде тұрамын, ол кісі Сөреліде тұрады. Арамыз құдайға илансаң, жеті жылдық жол.

Есенейдің жұмбақтап айтқанына Ұлпан ойланбай-ақ түсінді» [11, 373]. Өрелі ат деп бір алдыңғы аяғынан, бір артқы аяғынан шалыс шідерленген атты айтады. Бұл күнде естіп жүрген сөзі. Ондай ат бос та емес, түгел тұсаулы да емес. Есеней өзін солай өреленген атқа теңеді.

Сөре деп жаугершілік заманда өлген адамдарды мекеніне апарып жерлегенше қалдыра тұратын жарым, үй-жарым жапқаны айтады. Сол кездерден қалған «Сөрелі» деген жерлердің талайын Ұлпан өзі де біледі.

Арамыз жеті жылдық жол дегені – жеті жылдан бері осылай тұрамыз дегені де. Әйтеуір Есеней құрығынан құтылмасына бой ұсынып қойған Ұлпан ең болмағанда тоқал емес, үлкен орданың бәйбішесі боларына көзі жетті» [11, 373].

Қазақтың шешендік сөздерінде кездесетін үлгі. Егер де Есеней «өрелі», «сөрелі», «жеті жылдық жол» деген сөздерді қолданбай, барды барынша айтып, жұмбақтай сөйлемесе, осы бір жолдар қарабайыр болып шығар еді. Оның үстіне, автор, Ұлпанның таным-түсінігінің де мол екендігінен хабар беріп отыр.

Ұлпанның мінезі де ашық жарқын, ақ көңіл. Әрі өз ой-пікірін ашық, нақты жеткізетін болған.

Жазушы романдағы әрбір сюжетті көз алдымызға елестеп отырғандай көркемдегіш тәсілдермен суреттеген. Мәселен:

Романда Ұлпанның кішкентайынан бір маралды жанындай жақсы көретіні де суреттеледі. Яғни, жігіттер көлге түскен маралды қалай ұстаудың айласын таба алмай Артықбай шалдың үйіне келіп, садағын сұрағанда, Ұлпан әкесіне бергізбей қояды. Сонда: