-сурет.  Амин қышқылдарының активтелу нобайы (аланин негізінде) 201

201
суббірлігі 21 белоктан жəне тізбекті 1600 нуклеотид болатын бір 
р-РНҚ-нан тұрса, үлкен суббірлік 34 белоктан, 3200 жəне 120 
нуклеотидтік тізбектерінен тұратын екі р-РНҚ-дан құралады.
Эукариоттарда кіші 40S суббірлік 33 түрлі белоктан, ал үлкен 
60S суббірлік 50 жуық белоктардан тұрады.
Осы жоғарыда түзілген комплекстердің нəтижесінде рибо-
соманың үлкен суббірлігінде екі орталық пайда болады. Оларды: 
пептидилді жəне аминоацилді орталықтар деп атайды.
Пептидилді орталықта синтезделетін пептид тізбегі орна-
ласса, аминоацилді орталықта осы пептидтік тізбектің өсуіне 
қа 
тысатын аминоацил-т-РНҚ орналасады. Кез келген белоктің 
синтезі прокариоттарда N - формилметиониннен, эукариоттарда 
метиониннен басталады. Метиониннің активтелуі де басқа амин 
қышқылдарының активтелуі сияқты ГТФ пен т-РНҚ-ның жəне 
метионил - т-РНҚ-синтетаза ферментінің катысуымен жүреді. 
Трансляцияның үшінші кезеңі: элонгация деген атпен белгілі. 
Бұл кезеңге қажетті заттар: екінші кезеңде түзілген активті рибо-
сома; мРНҚ-дағы кодондарға сəйкес келетін аминоацил - тРНҚ; 
Мg
2+
 ; белоктік факторлар; ГТФ; пептидилтрансфераза, трансло-
каза ферменттері.
Бұл кезеңде амин қьшқылдарының біртіндеп бірінен кейін 
бірінің пептидтік байланыс арқылы қосылуы нəтижесінде по-
липептидтік тізбектің өсуі байқалады. Рибосоманың мРНҚ-ның 
бойымен бір кодонға жылжуы үшін аминоацил тРНҚ-ның ко-
донына сəйкес келіп, комплементарлы түрде байланысуы үшін 
ГТФ-тың гидролизі кезінде бөлінген энергия жұмсалады. Бұл 
кезеңді 30-суреттен көруге болады: 
3) Транслоказа ферментінің əсер етуімен рибосома мРНҚ-ның 
бойымен 
5
1 
→ 3
1 
бағытында бір кодонға жылжиды, нəтижесінде пепти-
дил тРНҚ аминоацил орталықтан пептидилді орталыққа ауысады, 
ал аминоацилді орталықта мРНҚ келесі кодоны келіп орналасады. 
Түзілген дипептид пептидилдік центрде болады да, аминоацилдік 
центр келесі аминоацил-тРНҚ-ның байланысуы үшін бос қала-
ды. Міне, осылай пептидтік тізбек өсе береді, элонгацияның пеп-
тидилтрансфераза жəне транслоказа ферменттерінің атқаратын 

жүктеу/скачать 1,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: