Ќазаќстан Республикасы Конституциясыныѕ 52-бабыныѕ
жүктеу/скачать 7,99 Mb.
|
| АНЫҚТАДЫ:
1. Республиканың Конституциялық Кеңесiне 2000 жылғы 5 желтоқсанда Республика Парламентiнiң 31 депутатының Қазақстан Республикасы Конституциясы 26-бабының 3-тармағына және 76-бабының 2-тармағына ресми түсiндiрме беру туралы өтiнiшi келiп түстi. Республика Үкiметi, Республика Ұлттық Банкiнiң (бұдан әрi – Ұлттық Банк) ұсынысы бойынша, Қазақстан Республикасы Президентiнiң "Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкi туралы" заң күшi бар Жарлығына өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу жөнiнде бастама жасаған заң жобасы өтiнiш беру үшiн себеп болды. Өтiнiштен келiп шығатыны, заң жобасы Ұлттық Банктiң екiншi деңгейдегi банктердiң акцияларын, кейiннен инвесторларға дереу сататын етiп, капиталдың терiс мөлшерi жағдайында мәжбүрлеп сатып алуы мәселелерiне қатысты. Депутаттар, акцияларды мәжбүрлеп сатып алудың қажет екендiгiне күмән келтiрмей отырып, ол Ұлттық Банктiң талап етуi бойынша сот тәртiбiмен ғана iске асырылуы тиiс деп есептейдi. Олардың пiкiрiнше, мұндай көзқарас Республика Конституциясының 26-бабы 3-тармағынан және 76-бабы 2-тармағынан туындайды. Өтiнiш субъектiсi жоғарыда аталған конституциялық нормаларды түсiндiру кезiнде мынадай: Республика Конституциясына сәйкес, Азаматтық кодекстiң 86-бабының 6-тармағында көзделген жағдайда, екiншi деңгейдегi банктердiң акцияларын сот тәртiбiнен тыс мәжбүрлеп сатып алуға жол беруге бола ма; Ұлттық Банкке екiншi деңгейдегi банктердiң акцияларын мәжбүрлеп сатып алу туралы шешiм қабылдау құқығын беру және осы акцияларды аталған шешiм негiзiнде сатып алу соттан тыс органға сот функциясын беру болып табылмай ма, – деген сұрақтарға жауап берудi өтiнедi. 2. Республика Конституциясының нормаларын және конституциялық iс жүргiзу материалдарын талдап, Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi мынаны ескердi. Конституцияның 26-бабы 3-тармағы екi бөлiктен тұрады: бiрiншiсi – "соттың шешiмiнсiз ешкiмдi де өз мүлкiнен айыруға болмайды", екiншiсi – "заңмен көзделген ерекше жағдайларда мемлекет мұқтажы үшiн мүлiктен күштеп айыру оның құны тең бағамен өтелген кезде жүргiзiлуi мүмкiн". Соттың шешiмiнсiз ешкiмдi де өз мүлкiнен айыруға болмайды деген конституциялық норма, меншiк құқығын қорғау кепiлдiгiн көздейтiн конституциялық ереже болып табылады. Алайда, аталған ереже абсолюттi болып табылмайды және мүлiктi иелiктен айыру кезiнде мiндеттi түрде алдын ала сот шешiмi болуын көзде тұтпайды. Конституциялық Кеңестiң мұндай құқықтық позициясы оның 2000 жылғы 16 маусымдағы N 6/2 қаулысында бiлдiрiлген. Меншiк иесiнiң мүлкiн иелiктен айыру, Конституцияның 26-бабы 3-тармағының екiншi бөлiгiнде аталған мынадай: заңмен көзделген ерекше жағдайларда мемлекет мұқтажы үшiн; құны тең бағамен өтелген кезде, – деген мiндеттi шарттар орындалғанда ғана мүмкiн болады. Осылайша, Қазақстан Республикасының Конституциясы, жоғарыда аталған конституциялық шарттар мiндеттi түрде орындалған кезде ғана, сот рәсiмдерiнiң шеңберiнен тыс меншiктен айыруға жол бередi. Конституция "мемлекет мұқтажы", "ерекше жағдайлар", "құны тең бағамен өтелген кезде", - деген ұғымдарды анықтап отырмайды. Конституция бұл мiндеттi заңдарға жүктейдi. Бұл орайда шектеулердiң қойылар шегi, олардың сипаты заңдарда еркiн түрде емес, Республика Конституциясы 39-бабының талаптарына сәйкес айқындалады. Меншiк иесiнiң ықтиярынсыз меншiк құқығы тоқтатылуының нақты негiздерi Республика Азаматтық кодексiнiң 249-бабы 2 және 4-тармақтарында, 86-бабының 5 және 6-тармақтарында белгiленген. Мынаны да ескерген жөн, мүлiктi мәжбүрлеп алып қою (сот тәртiбiмен немесе сот тәртiбiнен тыс), бұл негiздеме Азаматтық кодексте көзделгенде ғана мүмкiн болады (249-баптың 2-тармағының 7) тармақшасы). Бұл аталған ереже АК-тiң 3-бабында көзделген азаматтық заңдардың жалпы бастауларынан келiп туындайды. 26-баптың 3-тармағының "соттың шешiмiнсiз ешкiмдi де өз мүлкiнен айыруға болмайды", - деген конституциялық нормасы, әркiмнiң де өз құқықтары мен бостандықтарының сот арқылы қорғалуына деген құқығын жүзеге асыруының кепiлдiгi болып табылады. Меншiк құқығын мәжбүрлеп тоқтату туралы шешiмдерге сотқа шағымдану мүмкiндiгi - бұл Республика Конституциясының 13-бабы 2-тармағынан туындайтын жалпы кепiлдiк. Конституциялық Кеңестiң 2000 жылғы 10 шiлдедегi N 14/2 қаулысынан келiп шығатынындай, бұл конституциялық кепiлдiк заңмен белгiленген тәртiппен, сотқа жүгiну арқылы әркiмнiң де құқықтары мен бостандықтарының әртүрлi озбырлықтан қорғалуын көзде тұтады. Бұл орайда, Конституцияның 76-бабы 2-тармағына сәйкес, Республика Конституциясының, заңдарының, өзге де нормативтiк құқықтық актiлерiнiң, халықаралық шарттарының негiзiнде туындайтын барлық iстер мен даулар соттарға ведомстволық қарасты болады. Республика Конституциясының 6-бабы 2-тармағының "... Меншiк субъектiлерi мен объектiлерi, меншiк иелерiнiң өз құқықтарын жүзеге асыру көлемi мен шектерi, оларды қорғау кепiлдiктерi заңмен белгiленедi", – деген нормасының мағынасынан, меншiк құқығын қорғау және қамтамасыз ету мақсатында, меншiк иелерiнiң құқықтарын бұзған мемлекеттiк органның және лауазымды адамдардың шешiмдерi мен iс-әрекеттерiне шағымдану тәртiбi заңмен көзделуi мүмкiн екендiгi келiп туындайды. Республиканың Азаматтық iс жүргiзу кодексiнiң (бұдан әрi - АIЖК) нормаларына сәйкес, азамат бұзылған немесе дауланып отырған конституциялық құқықтарын, бостандықтарын және заңды мүдделерiн қорғау үшiн сотқа жүгiнуге хақылы. АК-тiң 86-бабының 6-тармағы Ұлттық Банктiң екiншi деңгейдегi банктердiң акцияларын мәжбүрлеп сатып алуын көздейдi. Дау туындаған жағдайда акциялардың иесi АIЖК-iмен белгiленген тәртiппен сотқа жүгiнуi мүмкiн. Осы арқылы, мүлiктi иелiктен айырудың заңдылығы мен негiздiлiгiне мiндеттi түрде кейiнгi сот бақылауы (Республика Конституциясы 76-бабының 1 және 2-тармақтары), сондай-ақ, азаматтардың өз құқықтарының, бостандықтарының және заңмен қорғалатын мүдделерiнiң сот арқылы қорғалуына деген конституциялық құқығын кез-келген жағдайда жүзеге асыруына кепiлдiк берiлген мүмкiндiк көзде тұтылады (Конституцияның 13-бабының 2-тармағы). 3. Банктер мен банк операцияларының жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын ұйымдарға, заңда белгiленген тәртiппен есептелген капиталдың терiс мөлшерi бар болған жағдайда, олардың акцияларын мәжбүрлеп сатып алу сияқты мүлiктi иелiктен айырудың мұндай негiздемесi АК-тiң 86-бабының 6-тармағымен көзделген. Бұл аталған норманың конституциялылығы Конституциялық Кеңестiң 1996 жылғы 2 желтоқсандағы N 8 қаулысымен дәлелденген. Сонымен бiрге, бұл нормада акцияларды мәжбүрлеп сатып алуды жүзеге асырудың соттық немесе соттан тыс тәртiбi белгiленбейдi. Меншiктi иелiктен айырудың нақты механизмiн құқықтық реттеу мүмкiндiгi, Республика Конституциясының 61-бабы 3-тармағына сәйкес, заңмен реттеу саласына қарайды, ал ол Республика Парламентiнiң құзырына жатады. Баяндалғанның негiзiнде, Қазақстан Республикасы Конституциясының 72-бабы 1-тармағының 4) тармақшасын, Қазақстан Республикасы Президентiнiң "Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi туралы" конституциялық заң күшi бар Жарлығының 17-бабы 3-тармағының 1) тармақшасын, 32, 33, 37 және 41-баптарын басшылыққа алып, Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi жүктеу/скачать 7,99 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|