Ќазаќстан Республикасы Конституциясыныѕ 52-бабыныѕ
жүктеу/скачать 7,99 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесi
| АНЫҚТАДЫ:
"Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi туралы" 1995 жылғы 29 желтоқсандағы N 2737 Қазақстан Республикасы Конституциялық заңының 35-бабы 1-тармағының 1) тармақшасына сәйкес 2007 жылғы 15 қаңтарда Қазақстан Республикасы Парламентiнiң бiр топ депутаттары "Қазақстан Республикасы Президентiне қол қоюға ұсынылған, 1997 жылғы 12 наурызда Қазақстан Республикасының Парламентi қабылдаған Қазақстан Республикасының "Қазақстан Республикасындағы тiлдер туралы" Заңының Қазақстан Республикасы Конституциясына сәйкестiгi жөнiнде Қазақстан Республикасы Президентiнiң өтiнуi туралы" Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесiнiң 1997 жылғы 8 мамырдағы N 10/2 қаулысына түсiндiрме беру туралы өтiнiшпен Конституциялық Кеңеске жүгiндi. Өтiнiш субъектiсi жоғарыда көрсетiлген қаулыны түсiндiрген кезде мынадай сұрақтарға жауап берудi сұрайды: - "мемлекеттiк ұйымдарда емес", мемлекеттiк және қоғамдық маңызы бар iс-шараларда, қабылдауларда, ассамблеяларда, съездерде, конференцияларда, дөңгелек үстел отырыстарында мемлекеттiк тiлдiң ресми түрде қолданылатын тiлден басымдығы болады ма"; - Республика Конституциясының 7-бабының 2-тармағында пайдаланылған "тең" ұғымы (терминi) осындай iс-шараларға қатысты мa?". Конституциялық Кеңестiң отырысы кезiнде өтiнiш субъектiсiнiң өкiлдерi, "Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi туралы" Қазақстан Республикасы Конституциялық заңының 21-бабы 2-тармағының 4) тармақшасына сәйкес, мынадай мәселенi түсiндiрiп берудi сұрай отырып, өздерiнiң ауызша түрдегi өтiнiшiн мәлiмдедi: "мемлекеттiк ұйымдарда және жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарында орыс тiлi ресми түрде қазақ тiлiмен тең қолданылады" деген конституциялық норманы (Конституцияның 7-бабының 2-тармағы) орыс тiлi екiншi мемлекеттiк тiл болып табылады деп түсiнген жөн бе? Өтiнiште қойылған сұрақтардың мән-жайына қарай Конституциялық Кеңес мыналарды қосымша түсiндiру қажет деп санайды. 1. Конституцияға сәйкес Қазақстан Республикасындағы мемлекеттiк тiл – қазақ тiлi. Мемлекеттiк ұйымдарда және жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарында орыс тiлi ресми түрде қазақ тiлiмен тең қолданылады. Мемлекет Қазақстан халқының тiлдерiн үйрену мен дамыту үшiн жағдай туғызуға қамқорлық жасайды (7-бап). Конституциялық Кеңестiң 1997 жылғы 8 мамырдағы N 10/2 қаулысында, Конституцияның "мемлекеттiк ұйымдарда және жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарында орыс тiлi ресми түрде қазақ тiлiмен тең қолданылады" деген 7-бабының 2-тармағы мынадай деп түсiндiрiледi: "аталған конституциялық норма бiржақты түсiндiрiледi, мемлекеттiк ұйымдар мен жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарында қазақ және орыс тiлдерi тең дәрежеде, ешбiр жағдайдан тыс бiрдей қолданылады". Бұл, мемлекеттiк ұйымдар мен жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының өз өкiлеттiктерiн iске асыруына байланысты қоғамдық қатынастарды реттейтiн заңнама әркiмнiң де тiлдердiң қызмет ету саласында конституциялық құқықтары жүзеге асырылуының механизмдерiн көздеуге, соның iшiнде, жеке және заңды тұлғалардың мемлекеттiк органдар мен жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарына өтiнiш беру және олардан Конституцияның 7-бабының 2-тармағын сақтай отырып – iс қай тiлде жүргiзiлуiне қатыссыз қазақ немесе орыс тiлдерiнде тең дәрежеде ақпарат алу мүмкiншiлiгiн қамтамасыз етуге тиiс дегендi бiлдiредi. Қазақ және орыс тiлдерiн пайдаланудағы теңдiк сондай-ақ нормативтiк құқықтық актiлердiң қазақ және орыс тiлдерiндегi мәтiндерiнiң заңдық маңызы тең екенiн де бiлдiредi. "Қазақстан Республикасының кейбiр заңнамалық актiлерiне адвокатура мәселелерi бойынша өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу туралы" Қазақстан Республикасы Заңының Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкестiгiн тексеру туралы" Конституциялық Кеңестiң 2007 жылғы 14 ақпандағы N 2 қаулысынан келiп шығатыны, егер қазақ және орыс тiлдерiндегi мәтiндердiң сәйкессiздiгi құқықтық норманың тұжырымдамалық мазмұнын бұрмалап, оны бiржақты түсiнуге мүмкiншiлiк бермейтiн болса, онда Негiзгi Заңның 7-бабының 2-тармағын негiзге ала отырып, мұндай норма белгiленген тәртiппен Конституцияға сәйкес емес деп танылуы мүмкiн. 2. Мемлекеттiк ұйымдарда және жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарында орыс тiлi ресми түрде қазақ тiлiмен тең қолданылады деген конституциялық норма орыс тiлiне екiншi мемлекеттiк тiл мәртебесi берiлетiнiн бiлдiрмейдi. Қазақ тiлiнiң мемлекеттiк тiл ретiнде конституциялық жолмен баянды етiлуiнен келiп шығатыны, қазақ тiлi Қазақстан мемлекеттiлiгiн айқындайтын факторлардың бiрi болып табылады, оның егемендiгiн рәмiздейдi және Қазақстан халқының бiрлiгiн бiлдiретiн, Республиканың конституциялық-құқықтық мәртебесiнiң элементi болып табылады. Мемлекеттiк тiлдiң жоғары саяси-құқықтық мәртебесi оның жария-құқық саласында қызмет етуiнiң айрықшалығы не басымдылығы Конституцияда баянды етiлiп, заңдарда белгiленуi мүмкiн екендiгiмен расталады: Республика Президентi мен Парламентi Палаталары төрағаларының мемлекеттiк тiлдi мiндеттi түрде еркiн меңгеруi; мемлекеттiк рәмiздерде тек қана қазақ тiлiнiң пайдаланылуы; мемлекеттiк органдардың мөрлерi мен мөртаңбаларындағы атауларының, мемлекеттiң егемендiгiн айқындайтын мемлекеттiк белгiлердiң (шекара бағандарында, кеден атрибуттарында және т.б.) қазақ тiлiнде жазылуы; мемлекеттiк ұйымдар мен жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының құқықтық актiлерi мен өзге де ресми құжаттарының мәтiндерiн қағазда және өзге де тасымалдауыштарда орналастырғанда, мемлекеттiк ұйымдар мен жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының ресми тұлғалары көпшiлiк алдында сөз сөйлегенде; мемлекеттiк органдар мен жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының ресми бланкiлерi мен басылымдарында; ұлттық валютада және өзге де мемлекеттiк бағалы қағаздарда; Республика азаматының жеке басын куәландыратын құжаттарда, мемлекет атынан берiлетiн өзге де құжаттарда, сондай-ақ мемлекеттiк ұйымдар мен жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының қызметiмен байланысты өзге де салаларда қазақ тiлiне басымдылық берiлуi. Бұл жазылғандар, Негiзгi Заң қазақ тiлiне жария-құқықтық маңыз бере отырып, оның мәртебесiнiң үстемдiгiн көздейтiнiн айғақтайды (Конституцияның 7-бабының 1-тармағы). 3. Конституция мемлекеттiк тiлдiң, ресми түрде пайдаланылатын тiлдiң және өзге де тiлдердiң тұрмыстағы, адамдар арасындағы, ұжым iшiндегi қарым-қатынаста, мемлекеттiк емес ұйымдарда, соның iшiнде, мемлекеттiк және қоғамдық маңызы бар iс-шаралар (қабылдаулар, ассамблеялар, съездер, конференциялар, дөңгелек үстел отырыстарын) өткiзу кезiнде қызмет етуiн регламенттемейдi. Республика Конституциясының 7-бабының 2-тармағында пайдаланылған "тең" ұғымы тұрмыстағы, адамдар арасындағы және ұжым iшiндегi қарым-қатынасқа, сондай-ақ қаралып отырған өтiнiште көрсетiлген iс-шараларға қатысты емес. Конституция әркiмге өз қалауы бойынша қарым-қатынас тiлiн таңдап алу құқығын бередi. Мәселен, Конституцияның 19-бабының 2-тармағына сәйкес "әркiмнiң ана тiлi мен төл мәдениетiн пайдалануға, қарым-қатынас, тәрбие, оқу және шығармашылық тiлiн еркiн таңдап алуға құқығы бар". Сонымен бiрге мемлекет мемлекеттiк тiлге, оның дамуына, мемлекеттiк-құқықтық реттеу саласын ғана емес, қоғамдық қатынастардың басқа да барлық салаларын қамтып, қолданылуына қамқорлық жасауға тиiс. Конституцияның 7-бабының 3-тармағын негiзге ала отырып, заңнамада қазақ тiлiнiң дамуына жағдай жасалуға тиiс. Осыған орай Конституциялық Кеңес "Бұқаралық ақпарат құралдары туралы" Қазақстан Республикасының Заңын Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкестiгi тұрғысында тексеру туралы" 2004 жылғы 21 сәуiрдегi N 4 қаулыда: "бұқаралық ақпарат құралының телевизия және радио хабарларының мемлекеттiк тiлдегi апталық көлемi уақыт жағынан басқа тiлдердегi хабарлардың жиынтық көлемiнен кем болмауы, сондай-ақ мемлекеттiк тiлдегi хабарларды хабар таратудың тәулiктiк кестесiне бiркелкi орналастыру туралы талаптардың белгiленуi басқа тiлдердiң мәртебесiне нұқсан келтiрмейдi, өйткенi ол Негiзгi Заңның 7-бабында бекiтiлген жалпы ережелер мен принциптердi iске асыруға бағытталған" деп атап кеттi. 4. Мемлекет қоғамда қызмет етушi кез келген тiлдi қорғауға және тiлiне байланысты кемсiтушiлiктiң алдын алуға тиiс. Заңнама және құқық қолдану практикасы Конституцияның 14-бабы 2-тармағының "ешкiмдi ешқандай, соның iшiнде тiлiне байланысты, кемсiтуге болмайды" деген нормасын ескеруге тиiс. Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Бас Ассамблеясы 1966 жылғы 16 желтоқсанда қабылдаған, "Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактiнi ратификациялау туралы" Қазақстан Республикасының 2005 жылғы 28 қарашадағы N 91-III Заңымен ратификацияланған, Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактiде: барлық адамдар заң алдында тең және қандай да болсын кемсiтуге ұшырамай, заңмен тең қорғалуға құқылы. Бұл орайда кемсiтудiң қандай түрiне болса да, заң тұрғысынан тыйым салынады және заңда барлық адамдар, қандай да бiр белгiсiне, нәсiлiне, түр-түсiне, жынысына, тiлiне, дiнiне, саяси және басқа да наным-сенiмдерiне, ұлттық және әлеуметтiк тегiне, мүлiктiк жағдайына, туу және басқа жағдаяттарына қарамастан кемсiтуден тең және тиiмдi түрде қорғалатынына кепiлдiк берiлуi тиiс. Этникалық, дiни және тiл азшылығы бар елдерде, осындай азшылық құрамындағы адамдар өз тобының басқа мүшелерiмен бiрге өз мәдениетiн пайдалану, өз дiнiн тұтыну, дiнiнiң салт-жораларын ұстану және ана тiлiнде сөйлеу құқығынан айырылмауы тиiс делiнедi ( 26 және 27-баптар). Жазылғанның негiзiнде, "Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi туралы" Конституциялық заңның 35-бабы 1-тармағының 1) тармақшасын, 2 және 3-тармақтарын және 41-бабын басшылыққа алып, Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесi жүктеу/скачать 7,99 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|