Қазақстан Республикасындағы балалардың жағдайы туралы баяндама

Білім беруге жұмсалатын мемлекеттік шығыстар 2016 жылдың түзетілген бюджетіне сәйкес 1 622 млрд. теңгені құрайды (2016 жылғы

Қазақстанда білім беруге арналған мемлекеттік шығындар 2015 жылы ІЖӨ-нің 3,3% құрады. 2015 жылы жалпы мемлекеттік шығындарға қатысты білім беруге 16,5%, 2016 жылы – 17,1% құрады, бұл халықаралық ұсынымдарға сай келеді.

Білім беруге арналған мемлекеттік шығыстар үлесі 2012-2015 жылдарғы кезеңде ІЖӨ-ге қатысты да, жалпы мемлекеттік шығыстарға қатысты да төмендеді. 2015 жылы ел бюджетінде білім беруге арналған шығыстар үлесі артқан.

Бірақ шығыстардың артуын инфляцияның 13,6%-ға дейін артуы⁵⁷, бағаның азық-түлік тауарларына 10,9%-ға және азық-түліктік емес тауарларға 22,6%-ға дейін өсуі және т.с.с. жағдайында жағымды құбылыс деп қарау қиын.

55-диаграмма. Білім беру саласындағы бір оқушыға шаққандағы (мектепке дейінгі мекемелердің балалары мен ЖОО студенттерін қоса алғанда) мемлекеттік бюджеттің және ІЖӨ нақты көлемі индексінің өсу динамикасы⁶⁰, %

Республикалық бюджеттің құрылымында барынша ауқымды үлесті жоғары және ЖОО-дан кейінгі білім беруге арналған шығыстар құрайды – 33% (мамандар даярлау) немесе 149 млрд. теңге⁶¹. Мектепке дейінгі оқыту мен жалпы орта білім беру тең дәрежеде 22%-дан. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың қол жетімдігін қамтамасыз етуге арналған шығыстар 100 млрд. теңге және сапалы мектеп білімінің қол жетімдігін қамтамасыз етуге арналған шығыстар – 98 млрд. теңге. Республикалық бюджет шығыстарының өте аз үлесін техникалық және кәсіптік білім беру құрайды - 4%, яғни 19 млрд. теңге техникалық және кәсіптік білімді кадрлармен қамтамасыз етуге бағытталған.

Мемлекеттік бюджетте шығыстардың жартысынан көбі (67%, 2015 ж. тараудың басындағы диаграмманы қараңыз) орта жалпы білім беруге тиесілі, басты түрде жергілікті бюджеттердің есебінен. Бірақ шығыстар біртіндеп тек жоғары және ЖОО-дан кейінгі білім беруге артып келеді. Шығыстардың

2015 жылғы қаржылық нәтижелерге сәйкес⁶² барлық (ағымдағы және күрделі) шығыстардың 48% орта білім беруге жұмсалады, соның арқасында барлық азаматтар үшін тегін және міндетті білім беру қамтамасыз етіледі (төмендегі диаграмманы қараңыз).

Шығыстардың барынша аз бөлігі техникалық және кәсіптік білім берудің үлесінде (9%). Сондықтан 2015 жылы экономикалық белсенді халықтың құрамындағы біліктілігі жоқ жұмысшылардың 25% құрауы кездейсоқ емес (сарапшылар 10% болуын ұсынады), колледждер жабылуда, техникалық және кәсіптік білім алу беделді емес.

Шығыстардың 12%-ын мектепке дейінгі білім беру құрайды, бұл ретте мектепке дейінгі тәрбиемен және оқытумен жалпы қамту коэффициенті

58-диаграмма. Білім беру деңгейлері бойынша шығыстардың қаржылық нәтижелері (ағымдағы және күрделі шығыстар), 2015 ж.

Едәуір қаражат ауылды жерлердегі бастауыш білім беруге (алғашқы саты) жұмсалады – 69% (қалалық жерде – 31%), осының есебінен ауылдарда барлық балаларды бастауыш білім берумен қамту қамтамасыз етіледі (төмендегі диаграмманы қараңыз). Негізгі және жалпы орта білім беру деңгейінде шығыстар қала мен ауылға тең бөлінеді (50%-дан). Біздің елімізде жалпы орта білім беру ұйымдарының жалпы санының 44%-ын ауылдық елді мекендердегі шағын жинақты мектептер құрайды, онда оқушылардың тек

Ауылды жерлерде техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарына арналған шығыстардың үлесі аз (16%).

Шығыстардың қаржылық нәтижелерінің өңірлер бойынша өзгешеліктері бар. Мысалға, Солтүстік Қазақстан, Шығыс Қазақстан облыстарында мектепке дейінгі мекемелерде бір балаға шаққандағы шығыстар 156-154 мың теңгені құраса, Астана және Алматы қалаларында - екі есе көп, тиісінше

Орта білім беруде – бір оқушыға шаққандағы барынша аз шығыстар Маңғыстау, Оңтүстік Қазақстан облыстарында (201-202 мың теңге), бұл мектепте үш ауысымда оқытатын өңірлер. Ең көп шығыстар Солтүстік Қазақстан, Ақмола облыстарында (408 мың және 332 мың теңге), онда шағын жинақты мектептер саны аз.

Техникалық және кәсіптік орта білім беру ұйымдарындағы бір оқушыға шаққандағы барынша көп шығыстар сондай-ақ Ақмола және Солтүстік Қазақстан облыстарында. Білім беру мекемелерінде оқитындар санының азаюымен бір оқушыға шаққандағы қаржыландыру құны өсіп келеді, экономикалық теорияда ауқымдық нәтиже деп аталады.

Жоғары білім беруде барынша көп шығыстар елордалық ЖОО-лардың еншісінде, басты түрде «Назарбаев Университеті» ДББҰ есебінен. 2015 жылы республикалық бюджеттің шеңберінде 61 млрд. теңге мөлшеріндегі мақсатты салымдар көзделген болатын.

12.2. Денсаулық сақтау

Бюджеттің 5 млрд. теңгеге артқанына қарамастан халықтың жан басына шаққандағы шығыстар 2015 жылы қысқарды (-1%). 2016 жылы өткен жылмен салыстырғанда халықтың жан басына шаққандағы шығыстар 16%-ға артты.

Әлеуметтік көмек пен әлеуметтік қамсыздандыруға арналған мемлекеттік шығындар 2 004,6 млрд. теңгені құрайды (2016 жылғы 1 қазанға)⁶⁸ Әлеуметтік көмек пен әлеуметтік қамсыздандыруға салымдар мемлекеттік бюджет шығындарының барынша көп үлесін құрайды (21%) және жыл сайын артып келеді, басты түрде республикалық бюджеттің есебінен.

ІЖӨ нақты көлемі индексінің төмендеуі аясында (халықтың жан басына шаққандағы өндіріс әдісімен) мемлекет 2013 жылдан бері әлеуметтік көмек пен әлеуметтік қамсыздандыруға арналған шығыстардың өсу қарқынын төмендетпеуге тырысуда. 2016 жылы бір адамға шаққандағы шығыстар өткен жылмен салыстырғанда 16% өскен.

Әлеуметтік көмек пен әлеуметтік қамсыздандыруға арналған шығыстардың үлесі білім беру және денсаулық сақтауға қарағанда

Білім беру, денсаулық сақтау және әлеуметтік қорғау еліміздің мемлекеттік бюджетіндегі секвестрленбейтін бағдарламалар қатарына жатады (қысқартуға және шектеуге жатпайды). Экономика дамуы қарқынының төмендеуі жағдайында мемлекет әлеуметтік салаға арналған шығыстарды төмендетпеуге тырысады, халықтың әлеуметтік осал топтарын қолдауға бағытталған саясатты ұстайды.

Дегенмен, техникалық және кәсіптік білім беруге, ауылды жерлерде мектепке дейінгі ұйымдар желісін ұлғайту мен педагог кадрлардың біліктілігін көтеруге бөлінетін қаражаттың жеткіліксіздігін атап өту қажет.