Қазақстан республикасының білім және ғылым министрдігі

Қостанай, 2011

__ _______ 2011жыл ______________

Кафедра меңгерушісі А. Тегза

Ветеринария және азық-түлік өнімдері технологиясы факультетінің әдістемелік кеңесінде талқыланып бекітілген мерзімі 15 маусым 2011 ж. хаттама № 10

«Індеттану және індетті аурулар» Ветеринарлық медицина мамандығы бойынша кәсіптікі пән болып есептеледі. Оқытылуға тиісті жұқпалы аурулар тізіміне Қазақстанда кездесетін және республикада байқалып қалу қауіпі бар жануарлардың аурулары кіргізіледі. Сонымен қатар Халықараралық індет бюросының тізіміндегі халықаралық сауда үшін қауіп тудыратын аурулар да қарастырылды.

Жалпы індеттануда студенттер індеттік процесс, иммунитеттің індеттік аспектісін, індеттің заңдарын, індетке қарсы шаралар жүргізу вет-санитария шаралар (мал өнімінің қалдақтарын зарарсыздандыру, дезинфекция, дезинсекция дератизация) кезінде негізгі принциптері және алдын алу шаралар мен індетке қарсы шараларда өтеді.

Жеке індеттануда-әртүрлі жануарлардың індеттік ауруларының қоздырғышының міздемесін, тарихи дамуын өтеді

Пәнді меңгеру үшін микробиология және вирусологиядан алған білімдер мен тәжірибе қажет.

Індеттану мен жұқпалы аурулар курсын ұғып білу, малдәрігерлік мамандығын қалыптастырады, дәрігерлік ой туғызады, індеттік аурулардың заңды көрінісін ашады, негізгі пән болып басқада керекті пәндерді ұғу үшін көмектеседі, ветеринария-санитариялық экспиртиза, індетке қарсы шаралар өткізуде, залалды ластанған обьектілермен жұмыс істегенде еңбек қауіпсіздігін білу керек.

«Індеттану және індетті аурулар» пәннің мақсатына: студеттерге жануарлардың жұқпалы ауруларының шығу және таралу заңдылықтары, олармен күресу әдістері мен жабдықтары туралы білім беру. Ол дәрігерлік ой қорыту жүйесін қалыптастырып, жұқпалы (инфекциялық) аурулармен қатар биотикалық және абиотикалық факторлардың әсерінен кең таралып ке»бір жұқпайтын аурулардың да байқалу заңдылықтарын айқындайды.

Пәннің міндетіне - жоғары білікті малдәрігерлер дайындау жатады.

Олар:

індеттік аураларды болғызбай алдын алу, эпизоотияға қарсы шараларлдың кешендік жоспарын құру,індеттік ауруларды уақытысында балау, ажырату және аурудан сау емес жерлерде эпизоотияға қарсы шараларды өткізу.

1. 
   Инфекция мен иммунитет туралы ілімді індеттану тұрғысынан
   

Ауру қоздырушыларының берілу факторлары және негізгі таралу жолдары: көлбеу (жанасу, ауа, жем мен су арқылы, трансмиссивтік жолмен) және тікелей ( трансплацентарлық және трансовариалдық). Инфекция қоздырушыларының механикалық және телімді тасымалдаушылары.

Індеттің өрлеуі (динамикасы) және оның негізгі кезеңдерінің сипаттары. Табиғи-географиялық, әлеуметтік-экономикалық жағдайлардың індет процесіне әсері. Індеттенудің жеделдік қарқыны және оның статистикалық көрсеткіштері. Індеттенудің экстенсивтік көрсеткіштері (энзоотиялығы, маусымдылығы, кезеңділігі).

Індет ошағы, сау емес пункт, індет қатері төнген аймақ ұғымдары. Індет ошағының түрлері, олардың орналасуына және пайда болу уақытына байланысты сипаттары.

Жұқпалы аурулардың табиғи ошақтануы. Үй және жабайы жануарлардың өзара байланысының індеттік маңызы. Табиғи індет ошақтарының түрлері мен құрамы. Жануарлардың табиғи ошақты аурулары. Індеттану географиясы туралы ұғым. Індеттанулық аудандастыру мен болжаудың негізгі қағидалары.

1.4 Індеттанулық талдау негіздері

Індеттанулық зерттеудің міндеттері. Індеттанулық мониторинг. Жұқпалы ауру шыққан пунктті індеттанулық зерттеу. Індеттанулық тексерудің нышандары. Індеттанулық балауды, жұқпалы аурулардың шығу және таралу себептерін анықтау. Індет процесі мен індет ошағын сипаттау. Мал басының иммундік жай-күйін анықтау. Індеттанулық тексеру актісін жасау.

Жұқпалы аурудың эволюциясын (тарихи дамуын) ауру қоздырушысы мен жануар организмінің өзара бейімделуінің және індет процесінің қозғаушы күштерінің ара қатынасының өзгеруінің нәтижесі ретінде қарастыру. Жануарларды иммундеудің жұқпалы аурулардың эволюциясына әсері.

Жұқпалы аураларды атау және жүйелеу қағидалары. Жұқпалы аурулардың микробиологиялық, зоологиялық, антропоцентристік, клиникалық-морфологиялық, індеттанулық және халықаралық жүйеленуі.

1.6 Жұқпалы ауруларды дауалау

Індетке қарсы шаралардың негізгі міндеттері мен қағидалары. Індетке қарсы шараларды біртұтас мемлекеттік ғылыми негізделген жұқпалы ауруларды дауалау және олармен күресу жүйесі ретінде қарастыру.

Дауалық карантиндеу және диспансерлеу. Ветеринариялық ағарту жұмысы. Қоршаған ортаны індеттенуден қорғау. Жалпы дауалауға қойылатын негізгі талаптар.

Жұқпалы аурудан сау шаруашылықтардағы дауалау шараларының жүйесі. Шаруашылықты шеттен ауру қоздырушыларын әкелуден қорғау шаралары. Жануар организмнің иммундік икемділігін арттыру мен сыртқы ортаны суықтыруды қатар қарастыру. Ауруға төзімділіктің мал тұқымын асылдандыру кезінде ескерілуі.

Аурудың алдын алу үшін балау, жалпы дауалау және иммундеу шараларын жүргізу. Жайылымдағы, мамандандырылған жеке қожалық, балық және ара шаруашылықтарындағы дауалық шаралардың ерекшеліктері. Дауалау шараларын жоспарлау және ұйымдастыру.

1.7 Сауықтыру шаралары және індет ошағын жою.

Жұқпалы аурумен күрестің негізгі бағыттары. Індет ошағын (аурудан сау емес пунктті) тексеру және індет жағдайын зерттеу. Індеттенудің негізгі үш буынына: ауру қоздырушысының бастауына, оның берілу жолдарына және бейім жануарларға қатысты шаралардың маңызы.

Инфекция қоздырушысының бастауына қарсы шаралар. Ауру қоздырушысының бастауын уақтылы анықтап, шұғыл оқшаулаудың індеттік маңызы. Жұқпалы ауруларды балау әдістері. Жан-жақты (кешенді) балау туралы түсінік және оның негізгі әдістері: індеттанулық, клиникалық, паталогоанатомиялық, микробиологиялық, аллергиялық, серологиялық. Малды жаппай ауруға тексеру және ауру, ауру екендігі күмәнді, ауру жұққандығы күдікті топтарға бөлу. Олардың әрқайсысымен жүргізілетін шаралар. Айқындалған инфекция қоздырушыларының бастауларын зарарсыздандыру жолдары (оқшаулау, емдеу, сою, жою).

Инфекция қоздырушының берілу тетігіне қарсы шаралар. Нақтылы індеттік жағдайда инфекция қоздырушысының берілу және таралу жолдарын анықтау тәсілдері. Инфекция қоздырушысының берілу жолын кесу және болдырмау. Қоздырушының берілу факторларын зарарсыздандыру тәсілдері және олардың індет ошағын жоюдағы маңызы. Жұқпалы ауру қоздырушыларының негізгі таралу жолдарына байланысты (жанасу, ауа, су, жем-шөп арқылы, трансмиссивттік) індетке қарсы шаралардың ерекшеліктері.

Ауруға бейім жануарларға қатысты шаралар. Ауру жұғу қауіпті төнген мал басын қорғау шаралары. Жалпы төзімділік пен телімді төзімділікті арттыру жолдары. Арнайы препараттар мен жалпы стреске қарсы премикстерді қолдану. Аурудан сау емес шаруашылықтағы жануарларды иммундеу әдістері мен кестелері.

Шаруашылықтағы сауықтыру шаралары және індет ошағын жою.

Карантиндеу және шектеу туралы ұғым. Індет ошағы мен қауіп төнген аймақтың шекараларын анықтау. Шаруашылықты жұқпалы аурудан сауықтыру шараларының жоспары. Карантин мен шектеу енгізу және алу тәртібі. Індет ошағында сауықтыру жұмысын ұйымдастыру және жүргізу. Ұйымдастыру-шаруашылық, ветеринариялық-санитариялық және арнай шаралар. Жаңа, тұрақты және табиғи індет ошақтарындағы жұқпалы ауруларды жою шараларының ерекшеліктері. Індетке қарсы шаралардың нәтижесіне баға беру.

Малды емдеуді індеттанулық және экономикалық тұрғыдан негіздеу. Жұқпалы ауруларды емдеудің ерекшеліктері, этиотроптық және симптоматикалық ем. Телімді және телімсіз емдік дәрмектерді кешенді пайдалану. Санитариялық-гигиеналық реттіліктің маңызы.

Жекелей және топтау емдеуге арналған дәрі-дәрмектерге және оларды қолдану әдістері. Диетамен емдеу және емдік қоспасы (премикс) бар жеммен азықтандыру. Иммундік қан сарысуымен, иммуноглобулиндермен және вакцинамен емдеу. Бактериофагтар мен антогонист микробтарды қолдану.

Антибиотиктермен, сульфаниламидтермен және басқа да микробтарға қарсы дәрілермен емдеу, симптоматикалық дәрмектердің емдік маңызы.

Ветеринариялық санитария туралы түсінік. Жұқпалы аурулардың алдын алудағы және жоғары сапалы мал өнімдерін алудағы ветеринариялық санитарияның маңызы. Мал фермаларындағы ветеринариялық-санитариялық объектілері. Індетке қарсы шаралар кешеніндегі дезинфекция, дератизация және дезинсекцияның орны мен маңызы. Дезинфектанттар, дезинфекцияның түрлері мен әдістері. Мал қораларын, омартаны, инкубаторларды, темір жол, су және ауа көліктерін дезинфекциялау. Жем-шөпті, ішетін және салқын суды, көнді және басқа да инфекция қоздырушыларының берілу факторларын зарарсыздандыру.

Дезинфекция қызметін ұйымдастыру. Өндірістік негіздегі шаруашы-лықтардағы дезинфекциялаудың ерекшеліктері.

Дезинфекциялық жұмыстарды механикаландыру және қауіпсіздік ережелері. Дезинфекцияның нәтижесін бақылау жолдары. Дератизация мен дезинсекция әдістері және жабдықтары.

2 ЖЕКЕШЕ ІНДЕТТАНУ

2.1 Бірнеше түлікке ортақ аурулар

Топалаң, сіреспе, ботулизм, туберкулез, бруцеллез, лептоспироз, листериоз, пастереллез, туляремия, псевдотуберкулез, аусыл, құтырық, шешек. Ауески ауруы, трихофития, микроспория, сарып.

Қарасан, паратуберкулез, кампилобактериоз, сиырдың обасы, сиырдың жұғымтал пневмониясы, сиырдың лейкозы, сиырдың жұқпалы ринотрахеиті, сиырдың парагриппі, сиырдың вирустық диареясы. Сиырдың кеуекті энцефалопатиясы, түйенің обасы, брадзот, қойдың жұқпалы энтеротоксемиясы, жұғымтал эктима, қойдың хламидиоздық іш тастауы, блутанг, шірік бақай, қойдың жұқпалы мастигі, қой мен ешкінің жұқпалы агалактиясы, кебенек.

Маңқа, індетті лимфангит, сақау, жұқпалы анемия, тұмау, ринопневмония, делбе, вирустық артрит.

Оба, африкалық оба, тілме, трансмиссивтік гастроэнтерит, тұмау, энзоотиялық бронхопневмония, жұқпалы отрофиялық ринит, Тешен ауруы, везикулярлық ауру, дизентерия, гемофилездер.

Сальмонеллез, колибактериоз, стрептококкоздар, қозының анаэробтық дизентериясы.

Пуллороз, сальмонеллез, тұмау, Ньюкасл ауруы, лейкоз, Марек ауруы, жұқпалы ларинготрахеит, респираторлық микоплазмоз, орнитоз, үйрек балапанының вирустық гепатиті және синуситі, жұқпалы бронхит, тауықтың жұқпалы бурситі.

Оба, жұқпалы гепатит, күзеннің Алеут ауруы, күзеннің псевдомонозы, вирустық энтерит, миксоматоз.

Америкалық шіріме, европалық шіріме, балапан құрттың қалталануы, гафниоз, вирустық салдану, аспергиллез, аскосфероз, септицемия.

Аэромоноз, қызыл балықтың фурункулезі, бранхиомикоз, жүзу жарғағының қабынуы, псевдомоноз, сапролегиниоз, көктемгі вирустық ауру.

1 «Індеттану», Сайдуллдин Т.С., Алматы, 1993.-1596 бет

2 «Ветеринарлық індеттану», Байқадамова Г.А., Қостанай, 2004.- 80 бет

3 Общая эпизоотология (А.А. Сидорчук, Е. С. Воронин, А. А. Глушков). М.:

Колос, 2004, 176 с.

4 Эпизоотология и инфекционные болезни животных (под редакцией А. А. Конопаткина) М.: Колос, 1984, 554 с.

5 Практикум по эпизоотологии и инфекционным болезням с основами ветеринарной санитарии. (В. П. Урбан, М. А. Сарин, А. А. Сидорчук и др.). М.: Колос, 2003, 216 с.

6 Руководство по общей эпизоотологии (под редакцией И. А. Бакулова и А. Д. Третьякова). М.: Колос, 1979, 424 с.

7 Ветеринарная микробиология и иммунология (под редакцией Н. А. Радчука). М.: ВО Агропромиздат, 1991. 383 с.

8 Пионтковский В.И., Мустафин М.К. Особо опасные инфекционные болезни животных и птиц. Учебник. Костанай, 2006. – 246 с.

9 Байқадамова Г.А. Жануарлармен құстарда сирек кездесетін індеттік аурулар. Оқулық. (дәріс жиынтығы) А.Байтурсынов атындағы ҚМУ. Қостанай, 2010.-134 бет.

Қосымша:

1 Медленные инфекции животных (Н. Н, Архипов, И. А. Бакулов, Л. И. Соковых). М.: Агропромиздат. 1987, 272 с.

2 Рекомендации по методике эпизоотического обследования. Покров, 1975.

3 Ветеринарное законодательство (т. 1, 2, 3, 4). Т. 1. М.: Колос, 1972, 696 с.; т.2. М.: Колос, 1973, 719 с.; т. 3. М.: Колос, 1981, 640 с.; т.4. М. Во Агропромиздат, 1988, 671с.

4 Сборник нормативных правовых актов в области ветеринарии (т.1 и т. 2). – Костанай, 2004-2005,800с.

5 Ветеринарные препараты в России (Справочник. И. Ф. Клёнова, Н. А. Ярёменко). М.: Сельхозиздат, 2001, 544 с.

6 Руководство по дезинфекции (А. А. Поляков). М.: Сельхозгиз, 1964, с.

7 Справочник по ветеринарно-санитарной экспертизе продуктов на мясо-молочных и пищевых контрольных станциях. М.: Колос, 1974, 240 с.

8 Носков Е. А. Руководство по эпизоотологии. М.: Колос, 1986. – 240 с.

9 Козлова Д.Н. Эпизоотологический словарь – справочник. М.: Россельхозиздат, - 1986, - 189 с.