Қазақстан республикасының білім және ғылым министрдігі

Айта кететін жайт, әр түрлі ауруға сондай-ақ жұқпалы ауруларға ремиссия және рецидив секілді құбылыстар тән.

Табиғи төзімділік (резистенттілік) және жұқпалы ауруға қарсы иммунитет - бұл жұқпалы аурулардан жануарлар организмінің әр түрлі қорғаныс механизмдері.

Иммунитет. Инфекциялық патологияда иммунитеттің келесі анықтамалары келтірілген.

Жалпы биологиялық түсінікте иммунитет - бұл организмнің ішкі ортасының тұрақтылығын сақтау мақсатындағы қабілеттілігі. Берілген қабілеттілік гендер жиынтығының бір хромосомасына бекітілген. Негізінде жұқпалы ауруларға қарсы иммунитеттің арнайы механизмдері болмайды, сондықтан да берілген ұғым шартты болып келеді. Иммунитет және жұқпалы ауруға қарсы иммунитет – созылмалы биологиялық эволюцияның нәтижесінде пайда болған , организмнің қорғаныс белгісі.

Сидорчук А.А., Воронин Е. С., Глушков А.А. Общая эпизоотология. М.: Колос, 2004.- стр 31-39.

1. 
   Жұқпалы аурулардың клиникалық көріністері мен ағымының негізгі формалары қандай?
   
2. 
   Иммунологиялық икемділік дегеніміз не? Иммунологиялық икемділік және оның табиғи төзімділік пен иимунитетті құруындағы ролі қандай?
   
3. 
   Жұқпалы ауруларға қарсы иммунитет ұғымына және жұқпалы ауруларды алдын алудағы маңызына сипаттама беріңіз?
   

2.Індет процесінің қозғаушы күштері

Инфекция қоздырғышының бес көлденең немесе горизонтальді және бір тік немесе вертикальді берілу жолдарын ажыратады.Көлденең немесе горизонтальді берілу - бұл аурудың бір жануардан келесі жануарға жұғуы. Яғни жем-шөп және су арқылы ( алиментарлық ), топырақ арқылы ( топырақтық ), ауа арқылы ( аэрогендік ), тірі тасмалдаушылар арқылы ( жәндіктер,кенелер,тышқандар,құстар ).

Тік немесе вертикальді берілу – бұл ауру қоздырғышының ата-енесінен ұрпағына берілуі. ( планцента,трансвариальді, уыз немесе сүт және т.б.)

Ауруға бейім жануарлар. Жұқпалы аурулардың таралуы үшін қоздырушының бастауы мен оның берілу механизмдерінің болуы жеткіліксіз.Ауру тек қана індет процесінің тағы бір міндетті құрамы, оның үшінші буыны – бейім жануарлар болғанда ғана одан ары тарайды.Індет бұғауының барлық үш буыны түгелденгенде ғана індет процесі тоқтаусыз жалғаса береді.

Жануарлардың ауруға бейімділігі – инфекция процесі организмге түскен микробты мөлшері мен уыттылығына ғана емес,генетикалық бейім жануардың әрқайсысының төзімділігіне де байланысты.Белгілі бір ауруға бейімділік деп әрбір түрдің жұқпалы аурудың қоздырушысымен жанасқанда оны жұқтырып,содан туындайтын ауруға қабілеттілігін айтады.

Мал үйірінің ауруға бейімділігі жұғымталдық көрсеткіші деген нақтылы шамамен бейнеленеді.Жұғымталдық көрсеткіші деп инфекция қоздырушысының бастауымен жанасқан жануарлардың ауруға шалдығу проценті, яғни жүз басқа шаққандағы ауырған малдың саны.Ауруға бейім мал басының иммунологиялық құрылымы көптеген жағдайларға байланысты. Олар телімді және телімсіз факторларға бөлінеді.Жануар организмінің ауруға табиғи төзімділігін қалыптастыратын ең маңызды телімсіз факторларға малдың тұқымы, жасы мен жынысы, физиологиялық жағдайлары, мал шаруашылығындағы технология, стрестік жағдайлар мен қосалқы аурулар жатады.Ал телімді фактор – жасанды иммундеу,соның нәтижесінде пайда болған нақтылы ауру қоздырушы микробқа қарсы иммунитет.Телімді факторлар иммунитетпен қатар шектен тыс сезімталдық немесе керісінше бейтараптық қалыптастыруы мүмкін.Жалпылай әсер ететін телімсіз факторлар мен арнайы әсер ететін телімді факторлардың жиынтық әсерінің нәижесінде нақтылы мал басында топтық иммунитет қалыптасады.

Індеттенудің қозғаушы күштері арасындағы байланыс індет процесінің пайда болуы мен дамуының ғана емес, сонымен бірге оның тежелуінің, тіпті өршуінің де себепкері болып табылады.Осындай ішкі қайшылықтардың нәтижесінде індет процесі біркелкі дамымайды,ол бірнеше сатыларға бөлінеді.Індеттің өрбу динамикасын алты сатыға бөледі.Олар – індетаралық, індеталды, өршу , шегіне жету, өшу, індет соңы кезеңдері деп аталады.Індет процесі үздіксіз өтетін болғандықтан ол кейде күшейіп, кейде бәсеңдеп отырады.Індеттену қарқынының уақыт өткен сайын өзгеруін маусымдылық және кезеңділік деп ажыратылады.Бұндай ауытқулар індет процесіне табиғи және шаруашылыққа байланысты жағдайлардың әсерінен туындайды сонымен қатар індеттенудің маңызды сапалық көрсеткіштеріне жатады.Оларды індетке қарсы шараларды жоспарлау және орындау барысында ескеріп отырады.

Індет процесінің қарқыны аурудың бір малдан басқа малға жұғуы жағынан немесе оның кеңістікте таралу ауқымы тұрғысынан болсын, әр түрлі ауруды былай қойғанда бір ауру кезінің өзінде барлық жағдайда бірдей болмайды.Бір жағдайда бірен-саран ғана мал ауырса, екінші жағдайда ауруға малдар жаппай шалдығады.Індеттің таралған аймағының ауданы да әртүрлі болады.Сондықтан да қарқыны және жайылу ауқымына байланысты індет процесі үш түрлі болып кездеседі: аурудың бірен-саран білінуі (спорадия), індет ( эпизоотия) және лаң ( панзоотия). Індет процесінің қарқындылығынан басқа энзоотия ұғымы қалыптасқан. Энзоотия - індет қарқынының көрсеткіші емес,оның бір ортаға тұрақтануы, жұқпалы аурудың бір жерде үздіксіз қайталанып, сол аймаққа дөп келуі.

Індет процесінің таралу қарқынына ( интенсивтілік ) салыстырмалы түрде обьективті баға беру үшін әр түрлі статистикалық шамалар пайдаланады: таралу, шығын, басылымдылық және баяулық ( экстенсивтік ) көрсеткіштеріне : аурудың таралуы, жеке аурудың үлес салмағы, індет ахуалының шиеленісі, ошақтану, маусымдылық, ауру жайлаған пункттердің үлесі , індеттілік көрсеткіштері жатады.

Әдебиеттер:

Сидорчук А.А., Воронин Е. С., Глушков А.А. Общая эпизоотология. М.: Колос, 2004.- стр 41-51.

1.Індет процесі деген не? Індет процесі мен инфекция процесінің айырмашылығы қандай?

2.Індет бұғауының буындарына сипаттама беріңіз?

3.Індет процесінің қозғаушы күштерін сипаттаңыз?

4.Инфекция қоздырушысының бастауы мен инфекция қоздырушысының резервуары деген не? Олардың арасындағы айырмашылық қандай?

5.Ауруға бейім жануарлар деген не? Оның индивидуальді және топтық бейімділігі мен оларға әсер ететін факторларға сипаттама беріңіз?

2. Індетке қарсы шаралардағы дезинфекцияның және оның ролі.

3. Дератизация, дезинсекция және олардың індетке қарсы шаралардағы орны.

Ветеринариялық санитария - латынның «sanitas» ( денсаулық) әр түрлі обьектілердің патогенді бактериялардың, вирустардың, саңырауқұлақтардың,гельминттердің кешенді қарастыратын ғылым.Індеттануға кіретін ветеринариялық – санитарияның мақсаты бір сөзбен тұжырымдайтын болсақ,қоршаған ортаны жұқпалы аурулардың қоздырғышынан ада ету.Ветеринариялық санитария шаралары инфекция қоздырушысының берілу тетігіне қарсы бағытталған.Ол сыртқы ортада ауру қоздырғышының таралуына жол бермеуге, ал тарай қалған сәтте оларға жоюға бағытталған .Бұл шаралар тиісті обьектілердің қызметіне байланысты.

Дезинфекция деп сыртқы ортадағы жұқпалы аурулардың қоздырушылары зардапты микробтарды жою шараларын айтады. Дезинфекцияның мақсаты -сыртқы ортадағы заттарды зарарсыздандырып,ондағы зардапты микробтарды өлтіріп, ауру жұқпайтындай ету. Дезинфекцияның обьектілерін және түрлерін меңгенру қажет.Стерилдеу, пастерлеу, зарарсыздандыру, залалсыздандыру терминдерін білу қажет.

Дезинфекция заттары физикалық ( күн сәулесі,жоғары температура,ультракүлгін сәулелері және т.б.) химиялық ( сұйық және қатты,аэрозольді немесе газ тәрізді түрінде – қышқылдар,сілтілер және т.б.) және биологиялық ( микроорганизмдердің көмегімен). Дезинфекциялайтын аппараттармен ( гидропульт, ДУК, ЛСД, стационарлы дезустановкалар) жұмыс істей білу, ерекшеліктерін ( киім, аяқ киім, сүт ыдыстарын) залалсыздыра біліп,әр түрлі препараттарды мал тұрған жерлерде құс қораларында қолдана білуін меңгеру. Дезинфекцияның әдістерін бақылап ретімен меңгеріп қорытынды ІҚШ –ды фермаларда жүргізе білу қажет.

Дезинфекция, дератизация және дезинсекция эпизоотологиялық үрдістерді тежеп немесе мүлде тоқтатады. Індетке қарсы шараларды тиімді әрі сапалы жүргізе білу керек.

Урбан В.П., Сафин М.А. және т.б. Практикум по эпизоотологии и инфекционным болезням с ветеринарной санитарией. «Колос С», 2003. 42-74 бет.

1. Ветеринариялық санитария және оның індетке қарсы шаралардағы орны?

2. Дезинсекция және оның мақсаты?

3. Дезинфекцияда қолданылатын заттар?

4. Дератизация және дезинсекция деген не олардың мақсаты?

5. Дератизацияның жоятын түрінің қандай әдістері болады?

2. Алу әдісіне қарай вакцина классификациясы.

Биопрепараттар классификациясы:

Тірі және инактивирленген вакцина.Тірі вакциналар тиімді биопрепараттарға жатады.Олардың тиімділігі: бір қолданғанда аз дозада иммунитетті құрайды. Кемшіліктері: жоғары реактогендік, қалдық уыттылығы және вакцина штамдарының қайта өз қасиетіне келуі. Тірі вакциналар авирулентті немесе әлсіреген микроорганизм штамдарынан алынады.Олар алғашқы қасиетіне қайтып келмейді, бірақ иммуногендігін сақтап қалған.

Инактивирленген иммунитет тірі вакциналарға қарағанда әлсіз иммунитет қалыптастырады. Инактивирленген вакциналардың тиімділігі: олар қауіпсіз. Кемшілігі: антиген мөлшері көбірек қажет етеді және қайталап вакциналау. Вакцинацияның әр түрлі әдіс – тәсілдері бар. Жай вакцинация – бір ғана вакцина қолданады.( бір індеттік ауруға қарсы емес ). Кешенді вакцинация – бірнеше вакцина қолданады. ( оларды енгізердің алдында араластырады, әлде бөлек салады ).

Сарысу және глобулиндер. Белгілі ауру қоздырушысына қарсы антиденесі бар препарат. Гипериммуннизацияланған немесе ауырып – айығып кеткен жануарлардан алынып, емдеуде және ауруларды диагностикалауда қолданады.Сарысу мен глобулиндерді алу жолына қарай былай жіктейді: реконваленсцент сарысуы, гипериммунды, антитоксикалық, гаммаглобулин. Қолдануына: емдік – алдын алу, антибактериялық, вирусқа қарсы, аралас. Болжау: аглютинирлеуші, преципитирлеуші, гемолитикалық, анти түрлері және т.б.

Бактериофагтар, интерферондар. Оларды ауқымды спектрлі әсер ететін препараттар қатарына жатқызып, алдын алуда, емдік және балауда қолданады. Бактериофагтар - бактериялар мен вируста табиғатта кең таралып бактериальды торшаның лизисін шақыртады. Індеттік аурулардың бактериальды этиологиясын балауда және алдын алуда қолданады. Емдік - алдын алу шараларында кең қолданбайды қолданса, тері асты, бұлшық етке , ішке енгізеді.

Интерфероны: вируспен ракқа қарсы қасиеті бар ерігіш гормон тәріздес ақуыз және полипептидтер . Организмде олардың үш типі синтезделеді: альфа-интерферон; бета-интерферон; гамма-интерферон. Олардың антиденелерден айырмашылығы торшалық емес вирустарға әсер етпейді; вирустың торшаға кіруіне кедергі жасайды және вирустың клеткадан шығуына әсер етіп, көбеюін тежейді.

Диагностикалық (балау) биопрепараттар, оларға балау иммунды сарысуы және глобулині; антиденелер, аллергендер, бактериофагтар. Оларды қоздырғыштарды пат. материалда серологиялық реакциялардың сапасын бақылау мақсатынды қолданады.

Антигендер- індеттік ауруларды лабораторлық болжауда қолданылады, негізінен антиденелерді ауырған немесе ауырып кеткен малдың қан сарысуынан анықтау үшін қолданады.

Аллергендер – бұл ауру жұқтырылған организмде тітіркенуді тудыратын қоздырғыштары бар препарат.

Пробиотиктер – тірі микроорганизм культурасын сипаттайды, асқортуды жақсартатын және ішек – қарын микрофлорасын қалпына келтіреді, асқорыту жолдарын емдеуде және алдын алу шараларында қолданылады. ( АБК – ацидофильді бульонды культура , ПАБК – пропион - ацидофильді бульонды культура және т.б.)

Азықтық антибиотиктер – ұнтақ түріндегі антибиотик препараттары, азықпен бірге қосып , алдын алуда, емдеуде және малдың өнімділігін арттыруда қолданады.( биовит, биошрот және т.б.)

Биопрепараттарды тасымалдау және сақтау . Биопрепаратардың сапасын мұздау, жоғары температура, жоғары ылғалдылық, күн сәулесін төмендетеді.Сол себептен оларды арнайы жағдайда сақтау қажет. Оларды құрғақ, салқындау, қараңғы ғимараттарда немесе мұздатқыш камераларында ( 2 ден 8 ⁰ – 10 ⁰ С) температурасында. Ғимаратты жауып кілтін арнайы тұлғаға тапсырады. ( аптека басқарушысы). Міндетті түрде жұмсалған, әкелінген препараттар тіркелініп отырады. Әр препараптқа жеке орын жабдықтайды.

Құрғақ препараттарды температура 0 ⁰ С –ден төмен болғанда сақтауға болады, өйткені оларда ылғал жоқ болғандықтан.

Сидорчук А.А., Воронин Е. С., Глушков А. А. Общая эпизоотология. М.: Колос, 2004. 126-135 бет.

1. 
   Ветеринарлық биопрепараттарды ата, олардың негізгі кластары, диагностикада, алдын алуда алатын орны?
   
2. 
   Вакциналардың негізгі кластарын ата, тірі вакцинаның кемшіліктері мен тиімділігін баяндау?
   
3. 
   Балау биопрепараттарының түрлері ( жіктелуі) және олардың індетке қарсы шаралардағы мәні?
   
4. 
   Вакцинацияның әсерін және енгізу тәсілдерін баяндау. ( активті, пассивті, аралас, жай, кешенді).
   

2. Клиникалық белгілері, пат-анатомиялық өзгерістері, иммунитет.

3. Алдын алу және күресу жолдары.

Сібір жарасы – Anthrax- жіті өтетін, өлі тиіп, күйдіргі тектес қабыну ретінде байқалатын жұқпалы ауру.

Этиология. Қоздырушысы - Bacillus anthracis - ірі ( 3-10 х 1-1,5 мкм ) қозғалмайтын грам оң, спора түзетін ауа сыбағалы таяқша.Спора түзіп, қолайлы жағдайда вегетативті түрге ауысады. Төзімділігі: Вегетативті микроб төзімсіз 55 ⁰ С температурада 40 мин ішінде өледі, ал 70 ⁰ та 1 мин споралары өте төзімді. Олар шіріген өлекседе тіршілігін сақтайды, суда жылдар бойы, топырақта ондаған жылдар сақталады.

Дезинфицирлеуші заттар: 3 % креолин енгізсе 48 сағат 10 – 20 % хлоры әк, 10 % натрий, 15 % формальдегид.