Дени Дидроны (1713-1784) бөліп көрсетпеуге болмайды. Оның қызуқанды
ұйымдастырушылық қызметі нәтижесінде 35 томдық «Энциклопедия
немесе ғылымдардың, өнерлердің және кәсіптердің түсіндірме сөздігі»
жарық көріп, онда ғылымның аса маңызды жетістіктері, саясат, құқық
саласындағы жаңа идеялар көрініс тапты. «Энциклопедия» француз
қоғамының ғана емес, сонымен қатар Еуропаның да, тұтастай алғанда,
Солтүстік Американың да рухани түлеуінде баға жетпес рөл атқарды.
Дидроның шығармашылық өмірбаянында, әдетте, үш мәселе ажы-
ратылып көрсетіледі.
Біріншісі «Энциклопедияның» жарық көруіне байланысты. Оны
адам айтқысыз қиын жағдайларда жазуға тура келді: тыйым салу,
астыртын, құпия жұмыс істеу, материалдың орасан үлкен көлемі үлкен
қиындықтар тудырды. Дидро барлық мақалаларды түгелге жуық
түзетіп, дұрыстап жазып шықты және өзі де 1751 жылдан 1780 жылға
дейінгі кезеңде 1200-ден астам мақала жазды (онікі – орасан зор еңбек,
басқа біреудің өмірі де жетпес еді).
Екінші мәселе – ол «Көзі көретіндерге өсиет ретінде соқырлар
туралы хаттар» (1749) деген еңбегінен (сол үшін бірнеше ай Вен-
сен қамалында қамауда да отырып шықты) бастап, «Физиология
элементтері» (1875) шығармасында өз көзқарастары мен ұстанымдарын
анықтап, баяндап бергені. Оның замандастарының көпшілігі Әлемге
деистік көзқараспен қараса, Д.Дидро дәйекті материалистік ұстанымға
көшті.
Әлемнің
