Қазақстан республикасының білім және ғылым министрлігі Қазақ тілінен оқушылардың коммуникативтік

Мұғалім балаларға бір әңгіме оқитынын, олардың ондағы сан есімдерді атауларын ескертеді. Балалар топқа бөлініп, мұғалім оқып тұрғанда көңіл қойып, тыңдаулары шарт. Қай топ оқылған әңгімедегі сан есімді көбірек ойға сақтап, тақтаға дұрыс жазса, сол топтың балалары жеңіп шыққан болып есептеледі.

Мұғалім оқушылардан бір сын есімге бірнеше зат есім тауып жазуын өтінеді.

Мұғалім өлеңді оқиды:

Табақта бес алма,

Қолымда екі алма.

Қосқанда барлығын

Болады жеті алма.

Бір алма – апама,

Бір алма – атама,

Екі алма беремін

Тәтеме – Сапаға

Нешеуін алады?

Нешеуі қалады?

Ойынға қатысушылар екі топқа бөлінеді. Олар қарама-қарсы, аралары 70-80 қадамдай жерде тұрады.

Ойынды бастау үшін топтан бір ұл, бір қыз бала шығарылып, олардың біреуіне ақ тас, біреуіне қара тас беріп, қолдарын жұмдырып қояды да, төреші екі ойын бастаушыдан: - «Сен қай тасты аласың?» - деп сұрайды. Ақ тасты тапқаны ойынды бастайды. Олар:

Айгөлек-ау, айгөлек,

Айдың жүзі дөңгелек,

Күші мығым, қуатты

Екпіні желдей өршіген,

Шепті бұзар ер керек, - деседі.

Сонда келесі топ:

Айгөлек-ау, айгөлек,

Айдың жүзі дөңгелек,

Күші мығым, қуатты

Екпіні желдей өршіген,

Саған қандай ер керек?

Алғашқы жақ:

Айгөлек-ау, айгөлек,

Айдың жүзі дөңгелек,

Күші мығым, қуатты

Екпіні желдей өршіген,

Бізге пәлен ... ер керек – деп, бір ойнаушының атын атайды. Ол өз тобынан шығып, алға қарай:

Айгөлек-ау, айгөлек,

Айдың жүзі дөңгелек,

Сайысқанда саспайтын,

Самала күнге бастайтын,

Пәлен деген ер шыққан

Топ бұзуға мен шыққам –

деп, қарсы топтың тізбегін бұзбаққа бар шамасынша жүгіре жөнеледі. Ол топты жарса, өзі қалаған бір қызды, немесе бір жігітті ертіп кетеді. Бұл «құл», «күң», «тұтқын әкелу» немесе «қалыңдық», «дос» әкелу рәсімі болмақ. Топты бұза алмаса, өзі сол топта қалады. Бұл оның «Тұтқынға түскені». Ойынды тұтқынды алған жақ жалғастырады. Кім көп тұтқын алса, сол жақ жеңеді.

«дауыста, атыңды айтам»

Мақсаты: балалардың есту қабілеттерін жетілдіру.

Ойыншылар дөңгелене тұрысады. Ортаға шыққан ойыншының көзін шүберекпен байлап қояды. Ол қолындағы таяғын бір ойыншыға нұсқап: «Дауысыңды шығар, сенің атыңды айтамын!» - дейді.

Таяқ нұсқаған ойыншы дауысын өзгертіп, жауап қатады. Ортадағы ойын жүргізуші даусынан таяқ нұсқалған ойыншының атын дұрыс тапса, онымен орын ауысады. Таба алмаса, келесі ойыншыларға таяғын нұсқап «Дауыста, атыңды айтам!» - деп ойынды жалғастырады.

«торлы алфавит»

Мақсаты: логикалық ойлауын, есте сақтау қабілетін дамыту.

Ойынға қатысушылар қазақ алфавитіндегі әріптерді баған бойынша жоғарыдан төмен қарай тізіп, жазып шығады. Одан кейін әрбір әріпке сөз ойлайды. Ол дыбыс сөздердің басында, келесі сөздің 2-ші дыбысында, 3-ші сөздің 3-ші дыбысында 4-ші сөздің 4-ші дыбысында кездесуі керек (осылайша жалғаса береді). Одан соң, сол сөздерді орыс тіліне аударады. Мысалы: а .....

ә .....

б .....

г .....

... ..... (алфавит кестесі)

Жұмысыңды кел, істе!

Табаныңа жағып алдың қара май.

Қас дұшпаннан қаймықты?

(М.Әлімбаев)
1. Әркімге-ақ ыстық екен ата мекен!

Мергендер жақсы ата ма екен?

Сенің ауылың алыс па?

(М.Әшірбекұлы)

«өз орныңды тап»

Мақсаты: оқушының түсінігін және қабылдауын дамыту. Өзін және өзгелерді сыйлай білуге тәрбиелеу.

Төмендегі сөздерді бағандағы берілген сөздерге қатысты орналастыру керек: балдырған, отағасы, көке, тәте, баба, кейуана, бөбек, бойжеткен, нәресте, апа, қарт, мырза, ханым, ақсақал, бәйібше, ересек, сәби, жеңге, ұлан, жеткіншек, келін, еркек, бозбала, аға, әже, бүлдіршін, ата, кемпір, қария, шал, ана, әпке, азамат.

Ойыншылар екі топқа бөлінеді. Бір топтың бірінші ойыншысы екінші топтың ойыншыларына орысша, қазақша сөздерді айтады. Сол сөздер бойынша ұйқасты аударма сөздері айту қажет.

1. Оценка – баға берег – ... вперед – ...	9. Брат – аға молоток – ... воротник – ...
2. Мальчик – бала степь – ... город – ...	10. Город – ... новый – ...
3. Туча – бұлт нация – ... ключ – ...	11. Балдырған – росток шығыс –
4. Үйеңкі – клен піл – ...	12. Бала – мальчик саусақ – ...
5. Үйірме – кружок секіру – ...	13. Бор – мел шырша –
6. Теңіз – море қайғы – ...	14. Аштық – голод сылтау – ...
7. Саты – лестница кірпік – ...	15. Шынжыр – цепь арыстан – ...
8. Жұтқыншақ – глотка мәлімет – ...	16. Шіркей – мошка мысық– ... шырша – ель ара – ...

Жүргізуші ойын басталмас бұрын санамақ оқиды. Одан соң 10 қадам жүреді. Әр қадам сайын (әйелдің, немесе ерлердің) қазақ есімдерін атайды. Егер, ойыншы жаңылатын болса, кісі аттарын жалғастырып айта алмаса, онда ол кінәлі болып, табылады да, өлең, жұмбақ, мақал-мәтел немесе ән айтады.

Ал ортаға тұрайық,

Ойын-сауық құрайық!

Не он ұлдың есімін,

Не он қыздың есімін

Жылдам айтып шығайық!
1. Айгүл, Жанар, Нағима,

Нүргүл, Самал, Бағила,

Бақыт, Шынар, Зейнегүл,

Оныншысы – Сағира.

Қанат, Манат, Қадыржан,

Ермек, Серік, Аманжол,

Оныншысы – Ғалымжан.

Әр команда үш сөз айтады (кез келген сөзді айтуға болады). Әр топ сөздің мағынасын, түсінігін айтады. Одан соң, сол сөздердің омонимдік, синонимдік, антонимдік қатарларын айтады. Неғұрлым көп сөз ойлап тапса, соғұрлым көп балл жинап алуға болады.

Ойыншының біреуі екі немесе одан да көп буыннан тұратын сөздерді айтады. Бұл сөзді барлығы да дәптерлеріне жазады. Сөздің соңғы буыны, келесі сөздің басқы буыны болуы шарт. Әр сөздің соңғы буынынан басталып, келесі сөз тізбектіліп жазыла береді.