Негізгі әдебиет: 2, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18

Кез келген мемлекеттің банк жүйесінің басты буыны елдің орталық банкі болып табылады. Түрлі мемлекеттерде мұндай банктер әртүрлі деп аталады: халықтық, мемлекеттік, эмиссиялық, ұлттық, резервтік (мысалы, Англия, Ресей немесе Жапония) және т. б.

Орталық банктер банкноттарды эмиссиялау құқығы берілген коммерциялық банктер базасында пайда болды. Эмиссияны жүзеге асырған бірінші банк Стокгольм банкі болғанына қарамастан (1650 жылы ол алтын монеталарға депозиттік сертификаттар шығарды, олар ұсынушыға жазылған және Швеция Корольдігінің барлық аумағында ақшаның басқа түрлерімен бірдей айналысты), бірінші эмиссиялық банк болып Англия банкі 1694 жылы құрылған болып саналады, өйткені ол банкноттарды шығара бастады және коммерциялық векселдерді есепке алады.

Кейіннен банкнот эмиссиясынан басқа орталық банктерге мемлекеттің қазынашысы, мемлекет пен коммерциялық банктер арасындағы делдал, мемлекеттің ақша-кредит саясатының жолсерігі рөлі бекітілді. Коммерциялық банктер негізінде құрылған орталық бан-ки, содан кейін мемлекет меншігіне алынды. Қазіргі уақытта олардың капиталы толық немесе ішінара мемлекетке тиесілі.

Орталық эмиссиялық банкті құру капиталды шоғырландыру және орталықтандыру процестерімен, бірыңғай ұлттық ақша жүйелеріне көшумен байланысты болды.

Орталық банктердің толық қызметі олардың функциялары арқылы көрінеді:

• ақша эмиссиясы (банкноттарды айналымға шығару), оны жүргізуге мемлекеттің ақша айналымының жағдайы, ақша массасы, ақша массасының құрылымы байланысты болады. Ақша эмиссиясы-бұл Банктің жай ғана ұйымдық-техникалық операциясы емес, көптеген факторларға байланысты күрделі экономикалық шешім: шығарылатын банкноттарды қамтамасыз ету, банкноттардың тауар айналымымен байланысы, мемлекеттің ақшаға қажеттілігі, ақша айналымы бірлігі (қолма-қол және қолма-қол ақшасыз айналым));

* басқа кредиттік-қаржы мекемелерінің кассалық резервтерін жинақтау және сақтау, коммерциялық банктерге кредит беру орталық банкті мемлекеттегі "банктер банкі" ретінде сипаттайды. Ол іскер фирмалармен және халықпен операциялар жасамайды, және бұл банк жүйесінде өзінің ерекше орнын бөледі. Бұл функция мемлекеттің ақша-несие саясатымен тығыз байланысты;

• "мемлекет Банкі" функциясы мемлекеттің ресми алтын-валюта резервтерін сақтауды, несиелер беруді және үкіметтік органдар үшін есеп айырысу операцияларын орындауды, мемлекеттік бағалы қағаздармен операцияларды жүзеге асыруды, үкіметтік қарыздарды орналастыруды қамтиды;

* орталық банктер өздерінің халықаралық функцияларында шетел валютасының қорын және басқа елдердің банктерінің қаражатын сақтаумен, шетел мемлекеттерінің орталық банктерімен аударым және есеп айырысу операцияларын жүзеге асырумен, алтын және шетел валютасымен операциялар жүргізумен айналысады;

* ресми ақша-несие саясаты арқылы "экономиканы реттеу" функциясы көптеген елдерде кеңінен дами бастады. Аталған функция көптеген елдердің орталық банктері қызметінің қазіргі кезеңінде ең басым болып табылады, барлық алдыңғы функциялармен байланысты, банктердің қоғамның дамуындағы рөлін арттыруға бағытталған.

Осылайша, орталық банктің оның барлық функцияларының көрініс табуы салдарынан рөлі экономиканы төлем қаражатымен, есеп айырысу жүйесімен жолға қойылған жабдықтаумен, іскер банктердің жұмысын бақылауды қамтамасыз ету болып табылады.

Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі – бұл елдің бас банкі мәртебесі бар мемлекеттің орталық банкі, Қазақстан Республикасының банк жүйесінің бірінші деңгейін білдіреді, Қазақстан Республикасының Президентіне есеп береді.

Заңнамаға сәйкес Ұлттық Банк – заңды тұлға дербес балансы бар, өзінің филиалдары мен өкілдіктерімен бірлесіп, бағыныстылықтың тік схемасы бар бірыңғай орталықтандырылған құрылымды құрайды.

"Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы" Қазақстан Республикасының Заңына енгізілген және 2004 жылғы 1 қаңтардан бастап күшіне енген өзгерістерге сәйкес ҚР Ұлттық Банкінің негізгі мақсаты Қазақстан Республикасында бағалардың тұрақтылығын қамтамасыз ету болып табылады.

Қазақстан Ұлттық Банкіне сондай-ақ мынадай міндеттер жүктеледі::

1. Мемлекеттің ақша-кредит саясатын әзірлеу және жүргізу;

2. Төлем жүйелерінің жұмыс істеуін қамтамасыз ету;

3. Валюталық реттеу мен валюталық бақылауды жүзеге асыру;

4. Қаржы жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз етуге жәрдемдесу.

"Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің 2002-2004 жылдарға арналған ақша-кредит саясатының негізгі бағыттарына" сәйкес ақша-кредит саясатының үш жылдық кезеңге арналған негізгі сәттерінің қатарында инфляциялық таргеттеуге дайындық және біртіндеп көшу, яғни ақша базасы мен алтынвалюта активтері бойынша мақсатты көрсеткіштерді белгілеудің қолданыстағы режимінің орнына ішкі бағаларды өзгертудің мақсатты бағдарын белгілеу аталған.

Инфляцияны таргеттеу бірқатар конструкциялық элементтерді қамтиды, олардың негізгілері::

1) инфляцияның орта мерзімді сандық-белгіленген жоспарлы көрсеткіштерін жария жариялау;

2) ақша-кредит саясатының негізгі ұзақ мерзімді мақсаты ретінде баға тұрақтылығына қатысты институционалдық келісім;

3) аралық мақсаттарға төмен назар аудара отырып, кең ақпаратқа сүйенетін орталық банктің стратегиясы;

4) жұртшылықты және нарықтарды ақшалай реттеу органдарының мақсаттары мен жоспарлары туралы хабардар ету арқылы ақша-кредит саясатының жоғары транспаренттілігі;

5) жоспарлы көрсеткіштерге қол жеткізу үшін реттеуші органдардың жоғары жауапкершілігі.

Инфляцияны таргеттеу жоғарыда аталған элементтердің өзара байланысын болжайды, бұл ретте соңғы элемент орта мерзімді кезең ішінде қалған төрт элементтің болуын талап етеді.