Қазақстан республикасының білім және ғылым министрлігі ш. Есенов атындағы каспий мемлекеттік технологиялар жәНЕ

 

29 

 

 

Әдебиеттер: 

 

1.  Данакин И., Дятченко Л. Технология разрешения социальных конфликтов. 

(Спецкурс). Социс. 1993, 9. 

2.  Чумиков А. Управление конфликтом и конфликтное управление как новые 

парадигмы мышления и действия. Социс, 1995, 3. С. 52. 

3.  Насырова В.Посредничество в урегулировании правовых споров в США. 

Государство и право, 1997,5. 

4.  Котляров 

И.  И.  Междунардно-правовое  регулирование  вооруженных 

конфликтов. Уч. Пособие. -М,. 1984 

5.  Лебедев М. М. Политика урегулирования конфликтов. -М,. 1997 

6.  Мелков Г. М. Международное право в перид вооруженных конфликтов. Учебное 

пос. -М,. 1972 

7.  Полторак  А.  И.  Савинский  Л.  И.  Вооруженные  конфликты  и  междунардное 

право: Основные проблемы, -М,. 1976 

8.  Глухова  А.  В.Политические  конфликты.Консенсус  и  политические  методы  его 

достижения//Государство и право. 1993. №6 

9.  Ессам Абоу Салем. Современные конфликты и их способы урегулирования. 

Кишинев , 2006. 

10. Лебедева М.М. Политические регулирование конфликтов: Подходы, решения, 

технологии. М.1999 

11. 

1

 Толстой Л. Н. Сочинения. Часть тринадцатая. М.: И. Н. Кушнерев и К

0

. 1911. –

С. 37 -40. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

30 

 

 

Маңызды тҥсініктер мен терминдердің сӛздігі.  

АБСТРАКЦИЯ — заттардың қасиеттері мен олардың арақатынасынан ойша 

ажырау.  

БЕДЕЛ — мойындау, ықпал ету; жалпы мойындалған адам немесе топ;  

АГОНИЯ — ӛлімге дейін итермелейтін жағдай.  

АГРЕССИЯ — бір қарсыластың екіншіге психологиялық және физикалық шығын 

келтіру арқылы қақтығыстағы ісәрекеті. Сӛзбен немесе физикалық кҥш кӛрсету 

арқылы ықпал ету.  

БЕЙІМДЕЛУ — ағзаның қоршаған ортаға қарай қҧрылысының және қызметінің 

орнауы.  

АДЕПТ — белгілі бір ілімнің қызғаншақ субьектісі.  

ӘКІМШІЛІК — белгілі бір мекемені немесе ҧжымды басқаратын, жетекшілік ететін 

қызмет тҧлғалары.  

АНТАГОНИЗМ — бітімге келмейтін қарама қарсылық .  

АНТАГОНИСТ — бітімге келмейтін антогонистікке негізделген қақтығыстың бір 

жағы. АЛЬТРУИЗМ — басқа дамдардың жағдайы туралы ойлап, ӛзінің жеке 

кӛзқарастары ҥшін қҧрбан етуге даярлық.  

АМБИВАЛЕНТНОСТЬ — бір объектінің бір адамда бір уақытта мысалы, 

сҥіспеншілік пен антипатия тудыратын екі жақтылық.  

АНТИПАТИЯ — сҥіспеншілікке қарама қарсылық, жағымсыздық сезімі.  

АНТИСЕМИТИЗМ –еврейлермен жаулық қатрым қатынаста кӛрінетін ҧлттық және 

діни шыдамсыздық.  

АПАТИЯ – қоршаған ортаға жне ӛзінің кӛзқарастарының эмоционалды пассивтілігі.  

АРБИТР — қақтығыстарды реттеуде қақтығыстарды реттеуде оппоненттедің 

қолданатын ҥшінші жағы.  

АРБИТРАЖ — арбитрге арналған даулы мәселерді шешу әдісі.  

АФФЕКТ — адам ҥшін ӛмірде қажетті адаммен байланысты болатын қысқа 

мерзімді немесе кҥшті эмоционалды жағдай. Аффектінің негізінде адамның ішкі 

қақтығыстық жағдайын білдіретін ішкі дҥниесі жатыр.  

АФФИЛИАЦИЯ — адамның қоғамның басқа адамдарының қатарына кіруге 

ҧмтылысы. стремление человека быть и обществе других людей.Аффилиацияның 

ҥрдісі индивидті стресстік жағдайға тарқан кезде ғана ӛсе тҥседі. Белгілі 

жағдайларда стрестің салдарын жҧмсартып, қорқыныштың тӛмендеуіне әкеледі.  

 ТҦЛҒАЛАР ІШІНДЕГІ ҚАҚТЫҒЫСТАР — тҧлғалардың ішкі қҧрылымының 

жағдайының ӛз қӛзқарастарының, мақсаттар мен мотивтері мен тілектерінің 

қанағаттанбауының салдарынан туындайтын жағдай. Кез келген тҧлғалық 

қақтығыстеріс эмоцияларға толы болады.  

 ТҦЛҒАЛЫҚ ӚЗАРА ҚАРЫМ ҚАТЫНАСТАР - екі немесе одан да кӛп адамдардың 

жеке байланыстары мен іс әрекеттерін ӛзгертудегі байланыстары.  

ЫҒЫСТЫРУ — ішкі қақтығыстан «психологиялық қорғаныш» тҥрлдерінің бірі, 

нәтижесінде индивидке қолданылатын ықпал ету.  

ҚАҚТЫҒЫСТАРДЫҢ ШЕКАРАСЫ — қақтығыстарға қатысушылардың саны, 

оның территориясы мен ҧзақтығына байланысты шеңбері мен ортасы.  

ГИПНОЗ — жеке бақылау мен ӛзін ӛзі тануды ығыстыра тҧратын адамның уақытша 

сипаты.  

 

31 

 

 

 ГРУППА ДИФФУЗНАЯ — қҧндылықтықориентациялық бірігушіліктің жоқтығың 

оның қатысушыларының біргіуінің жоқтығы.  

ФОРМАЛЬДІ ЕМЕС ТОП (ресми емес) — прагматикалық пайдасы ҥшін ӛзінің 

кӛзқарастарын жҥзеге асыру ҥшін ерікті тҥрде біріккен, заңи статусы жоқ 

әлеуметтік қауымдастық.  

РЕСМИ ТОП (формальді) — заңды статусы бар, мҥшелерінің нормативті бекітілген 

қҧрылымы мен жетекшілері бар, қҧқытары, міндеттері бар әлеуметтік қауымдастық.  

РЕФЕРЕНТТІ ТОП — индивидтің ӛзінің іс әрекетінде нормалар мен қҧндылықтарға 

бағытталған іс әрекеті бар әлеуметтік қауымдастық.  

ДЕВИАНТТЫ  ІС  ӘРЕКЕТ  (ҚАРСЫЛЫҚ  ІС  ӘРЕКЕТІ)  –  қоғамда  қабылданған 

қҧқықтық  және  мінез  қҧлықтық  нормаларға  қарама  қарсы  бӛлек  іс  әрекеттердің 

жҥйесі.  Девиантты  іс  қимылдың  негізгі  тҥрлері  қылмыс,  аморальды  іс  әрекет, 

маскҥнемдік.  

ДЕПЕРСОНАЛИЗАЦИЯ — «МЕН» дегеннің жоқтығы, тҧлғаның ӛзінӛзі тануының 

ӛзгерісі және азап шегуі.  

ҚАҚТЫҒЫСТЫҢ  ДИАГНОСТИКАСЫ  —  қақтығыстарды  оның  мәнін,  мазмҧнын, 

оның қызметтері мен сипаттарын суреттеу мақсатында қақтығыстарды зерттеу  

ҚАҚТЫҒЫС  ДИНАМИКАСЫ  —  негізгі  кезеңдері  мен  этаптарын  біріге 

қарастыратын қақтығыстардың дамуы.  

ДИСТРЕСС — индивидтің қызметіне стресс арқылы теріс ықпал ету.  

ЕРЕУІЛ — саяси, экономикалық, әлеуметтік сипаттағы талаптарды қанағаттандыру 

мақсатында жҧмыстан бас тарту, немесе регламентті жҧмыста қысқарту.  

ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ  ҚРҒАНЫШ  –  тҧлғалар  арасындағы  қақтығыстар  туындатқан 

тҧлғаның қорқыныш сезімінен арылтуға бағытталған тҧрақтандырудың реттеушілік 

жҥйесі.  Психологиялық  қорғаныш  мынадай  механизмдермен  кӛрініс  табады:  баып 

жанщу, қарсы тҧру, сублимация, сублимация, проекция, идентификация и других. 

 ИНЦИДЕНТ  —  екі  жақтың  ашық  қарама  қарсылықтылығын  сипаттайтын  ашық 

қақтығысының динамикасындағы бастапқы кезең.  

КАТАРСИС  —  қақтығыстың  невроткалық  себебінің  бірі  және  аффект  жағдайынан 

арылу.  

КОЛЛИЗИЯ  —  қарама  қарсы  кӛзқарастардың  қақтығыстары,  ҧмтылыстар  мен 

кӛзқарастардың қарсылығы; бір мемлекеттің заңдары ішіндегі қарама қайшылық.  

ҚАҚТЫҒЫС  —  әртҥрлі  мотивтегі,  мақсаттар  мен  кӛзқарастарға  бағытталған, 

соларды жҥзеге асырудағы қарсылықтар.  

ЛАТЕНТТІ  ҚАҚТЫҒЫСТАР  —  оппоненттердің  ашық  іс  қимылы  кӛрінбейтін 

қақтығыстың дамуындағы алғашқы кезең, жабық тҥрі.  

КОНФРОНТАЦИЯ  —  әртҥрлі  қақтығыстардың  кӛзқарастар  мен  мақсаттардың 

қарама қарсы қойылуы  

ДАҒДАРЫС  —  жағдайдың  қақтығыстардың  ӛткірлігінің  тез  кҥрделенуінен  кейінгі 

сапалық ӛзгерісі.  

КӚШБАСШЫ  -ӛзінің  беделі  арқылы  кез  келген  жағдайларда  шешім  қабылдай 

алатын, артына адмадарды ертіп, жинақтай алатын топ мҥшесі.  

МЕДИАТОР — қақтығыстағы делдал 

МЕДИАЦИЯ — қақтығысқа қатыспайтын ҥшінші жақтың іс әрекеті.  

ТОП  АРАСЫНДАҒЫ  ЖІКТЕУ  —  қақтығысқа  әкеліп  соғатын  топтар  мен  басқа 

топтар арсындағы айырмашылықтарды орнату.  

 

32 

 

 

ТҦЛҒАЛЫҚ  ҚАТЫНАСТАР  —  адамдар  арасындағы  біріккен  қызмет  немесе 

қатынас  процесінде  олардың  мінез  қҧлқы  мен  ӛзара  ықпал  етуінде  сипатталатын 

байланыс.  

ЗОРЛЫҚ  -  индивидке  немесе  топқа  байланысты  кҧштеудің  кез  келген  тҥрі: 

қақтығысты шешудің әдістерінің кез келген тҥрі.  

НЕВРОЗЫ  —  негізінде  невротикалық  қақтығысты  туындататын  жҥке 

психологиялық ашуланудың кең таралған тҥрі.  

НЕВРОТИКАЛЫҚ ҚАҚТЫҒЫС – тҧлғалар арасындағы сәтсіздік сезімі туындатқан 

уайымдаудыі әсерінен болған қарама қайшылықтардың тиімсіз шешімі.  

НЕГАТИВИЗМ  —  субьектінің  басқа  адамдардың  талап  етуімен  пайда  болған 

мотвсіз іс әрекеті.  

ӚШПЕНДІЛІК  —индивидтің,  ӛзінің  кӛзқарастары  мен  қҧндылықтарына  қарама 

қарсы бағытталған жағдайдағы сол объектілерге тҧрақты теріс сезімі.  

ҚАҚТЫҒЫС  ОБЪЕКТісі  —  материалдық,  әлеуметтік,  саяси  және  рухани 

қҧндылықтар,  соған  байланысты  екі  жақтың  оны  пайдалану  және  иемдену 

мақсатында қарама қайшылық жағдайы туындайды.  

ӘЛЕУМЕТТІК  ҦЙЫМ  —  индивидтер  мен  топтардың  ортақ  және  бағдарламалар 

мен  кӛзқарастар  ҥшін  іс  әрекет  ететін  дифференциалды  және  ӛзара  тәртіпке 

келтірілген бірігуі.  

 ПАРОКСИЗМ — белгілі бір эмоцияның немесе уайымның ӛткір формасы (мысалы, 

қорқныш, ашу, ыза). 

КЕЛІССӚЗДЕР — қақтығыстарды шешу ҥшін екі жақтың тиімді және бірігу әрекеті.  

АГРЕССИВТІ  ІС  ӘРЕКЕТ  —  субъектінің  біреуге  шығын  келтіру  мақсатында  кҥш 

және қорқыту әдісін қолдану демонстрациясын сипаттайтын адамның іс әрекетінің 

формасы.  ДЕЛДАЛ  —  қақтығыстағы  оны  талқылау  мен  шешуді  қамтамасыз  етуге 

шақырылған ҥшінші жақ, алайда делдал ӛзі шешім қабылдай алмайды.  

ҚАЖЕТТІЛІК  —  индивидтің  әрі  қарай  ӛмір  сҥруі  мен  дамуы  ҥшін  қажетті 

объектілерге ҧмтылысы, иемдену сезімі.  

ҚАҚТЫҒЫСТЫҢ ПӘНІ — қақтығыстың негізінде жатқан қарама қайшылық.  

 ПРЕЛИМИНАРИИ  —  алдын  ала  болжанған  келіссӛздер  мен  келісімдер, 

қарапайымдандырылған шешімдер.  

ӚЗЕКТІ  ЖАҒДАЙЛАР  —  тҧлға  мен  топтың  қызметі  дамитын  қарама 

қайшылықтары бар бір жақты шешімдерің қарсылықты жағдайы.  

ПРОТЕКЦИОНИЗМ  (әлеуметтік  психологиялық  аспект)  —  қолында  билігі  бар 

біреудің  тҧлғаға  немесе  топқа  қорғаныш  болуы.  Протекционизм  авторитарлы 

қысымға 

кӛнгіштікке 

дайындыққа, 

конформизм 

мен 

жағымпаздыққа, 

артықшылықтары  бар  топтардың  пайда  болуына  әкеледі.  Протекционизмнің 

салдары топтың психологиялық климатына теріс әсер етіп, ол әлеуметтік әділдікпен 

жанаспайтын болғандықтан кикілжіңге әкеліп, қақтығысты туындатуы мҥмкін.  

ПСИХИКАЛЫҚ  РЕАБИЛИТАЦИЯ  —  тҧлғаның  психикалық  және  қызметінің 

бҧзылуына  байланысты  оын  қалыптастыруға  бағытталған  медициналық, 

психологиялық, педагогикалық, әлеуметтік шаралардың жҥйесі.  

 ПСИХОЗ  —  нақты  әлемднің  кӛрінісін  кӛруде  психиканың  бҧзылуы,  қоршаған 

ортаға деген қатынасының, іс әрекетінің бҧзылуы.  

ПСИХОПАТИЯ  —  субъектіде  байқалатын  мінез  қҧлықтың  патологиясы,  ол 

қоршаған ортаға бейімделуіне жол бермейді.  

 

33 

 

 

ОППОНЕНТ  РАНГІСІ  — қақтығыстағы ӛз  кӛзқарастары мен  мақсаттарын  кӛрсету 

мҥмкіндігінің деңгейі, потенциалы. 

РЕВОЛЮЦИЯ  —  қоғамның  әлеуметтік  саяси  қҧрылымын  тҥбірімен  ӛзгертетін 

тӛңкеріс. Кез келген тӛңкерістің тҥбірлі мәселесі мемлекеттік билік туралы мәселе.  

РЕЛАКСАЦИЯ  —  субъектінің  ҧзақ  уақыттағы  физикалық  және  уайымдық  іс 

әрекетінен кейінгі тыныштыққа ӛтуі, кӛшуі.  

РОЛЬ  —  топта  немесе  қоғамда  адамның  статуына  қарамастан  қабылданған 

нормаларына сай келетін субъектінің қызметі.  

ӚЗІН  ӚЗІ  БАҒАЛАУ  —  тҧлғаның  ӛзінің  мҥмкіндіктері  мен  сапасы,  қасиеттері, 

орнына  байланысты  бағалауы.  Ӛзін  ӛзі  бағалау  тҧлғаның  іс  әрекетін  реттеуде 

маңызды болып табылады.  

АР ОЖДАН — ӛзі істеген әрекеттеріне баға беретін тҧрақты және ӛзін ӛзі бақылау, 

мінез қҧлықтылық пен міндеттерді жҥзеге асырушылықтың мҥмкіндігі . с  

БӘСЕКЕЛЕСТІК — ӛзінің кӛзқарастарын сипаттайтын қақтығыстағы оппоненттің іс 

қимылының стратегиясы.  

ӘРІПТЕСТІК  —  шешімдерді  бірігіп  іздестіруде  оппоненттің  қақтығыстағы  іс 

әрекетінің стратегиясы.  

ӘЛЕУМЕТТЕНУ—  индивидттің  әлеуметтік  тәжірибені  әртҥрлі  формада  қарым 

қатынас және қызмет ету барысында ӛзіне сіңіру процесі.  

ӘЛЕУМЕТТІК ПСИХОЛОГИЯ —топатр мен адамдардың іс әрекеті мен қызметінің 

заңдылықтарын  зерттеп,  соларға  психологиялық  мінездеме  беретін  психологияның 

бір саласы.  

СТАТУС  —  субъектінің  қоғам  мен  топта  қҧқықтары  мен  міндеттерін  анықтайтын 

субъектінің жағдайы.  

ӘЛЕУМЕТТІК  СТЕРЕОТИП  —  топтың,  адамның,  оқиғалардың  тҧрақты  және 

жеңлдетілген образы.  

ҦЯТ  СЕЗІМІ  —  адамның  қоғам  талап  еткен  іс  әрекетіне  нақты  нәтиже  бере 

алмауына  байланысты  пайда  болған  ӛзіне  ӛзі  кӛңілі  толмау  эмоциясы,  ӛзін  ӛзі 

кінәлау.  

СУБЛИМАЦИЯ  —  тҧлғалық  қақтығыс  жағдайында  индивидке  қолданылатын 

психиканың инстинкті формасы, қауіп қатерді алып тастау.  

СУИЦИД  —  жан  дҥниенің  кҥшті  қиналысының  немесе  психикалық  аурудың 

ықпалымен ӛзіне ӛзі қол жҧмсау актісі.  

ТЕРРОР — кҥш кӛрсету, зорлықты пайдалана отырып, қыру әрекеті  

ТОЛЕРАНТТЫЛЫҚ  —  1)  басқа  біреудің  сенімдері  мен  идеяларына,  кӛзқарастар 

мен  дәстҥрлерге,  ӛмір  салтына  шыдамдылық  кӛрсету.  2)Жағымсыз  факторға 

ракциясының болмауы немесе әлсіреуі.  

ТОТАЛИТАРИЗМ — бір жетекші басқаратын әскери бюрократиялық аппараты бар, 

қоғамның толықтай бақылауға алынып, бағынуы, саяси кҥштеу жҥйесі.  

ҤШІНШІ  СУДЬЯ  —  оппоненттер  ҥшін  шешімдері  міндетті  болып  табылатын 

қақтығыстағы ҥшінші жақ.  

ФОБИЯЛАР  —  адамның  белгілі  бір  жағдайда  себепсіз  қорқыныштар  мен 

уайымдардың  жиынтығы.  Фобиялар  невротикалық  қақтығыстар  шеңберінде 

кездеседі.  

ФРУСТРАЦИЯ  —  белгілі  бір  мақсатқа  бағытталған  іс  әрекеттің  жабылуы, 

сәтсіздіктерге уайымдау.  

 

34 

 

 

МАҚСАТ — тҧлғаның іс әрекеті бағытталған болжанатын нәтиженің образы.  

ҚҦНДЫЛЫҚТАР  -  адамның  қоршаған  ортаны  бағалаы  ҥшін  идеологиялық,  саяси, 

моралды және тағы басқа негіздер.  

ҚАҚТЫҒЫСТЫҢ ЭВОЛЮЦИЯСЫ  —  қақтығыстың  қарапайымнан кҥрделіге ӛтіп, 

біртіндеп даму процесі.  

ҚАҚТЫҒЫСТЫҢ  ЭСКАЛАЦИЯСЫ  —  оппоненттер  арасындағы  қарама 

қайшылықтардың  кҥрделен  тҥсуімен  белгіленетін  қақтығыстық  іс  әрекеттердің 

кҥрдедене және ӛткірлене тҥсуі.  

ЭТНИКАЛЫҚ  ҚАҚТЫҒЫСТАР  -  этникалық  белгілері  арқылы  топтарды  бӛліп 

қарасыру нәтижесінде пайда болған топтар арасындағы қақтығыстың тҥрлері  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

35 

 

 

 

жүктеу/скачать 0,63 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: