Қазақстан Республикасының Бiлiм және Ғылым Министрлiгi

Жұмыс тәртібі

Тары жармасы қазақша сөк деп те аталады. Ол тағамдық сапасы жағынан қарақұмық пен күріштен төменірек болса да, тамақ өнеркәсібінде алатын орны ерекше. Тарыны қауызының түсіне, сортына қарай 4 типке бөледі: ақшыл, қызыл, сары және көкшіл түсті. Тары эндоспермінің құрылысына қарай шыны, жартылай шыны және ұн тәрізді деп бөлінеді. Шын эндоспермді тары дәнінен көп жарма алынады.

Ластануды анықтау үшін алынатын массасы 25 г шөкімді шөпшар және астық қоспалары фракцияларына бөледі.

Шөпшар қоспасына жатады:

- минералды қоспа;

- органикалық қоспа;

- жабайы және мәдени өсімдіктер тұқымдары;

- зиянды қоспа;

- x 1,4 х 20 мм елеуіштен өткен дәннің ¾ бөлігі;

- бүлінген дәндер ( ядросы сарғайған ).

Астық қопасына жатады:

- өсіп кеткен дәндер;

- x 1,4 х 20 мм елеуіште қалған ұрынған және желінген дәндер;

- x 1,4 х 20 мм елеуіште қалған дәннің ¼ бөлігі.

Барлық фракциялар өлшенеді және олардың нәтижесі алынған шөкімге қатысты % есептеледі.

Бүлінген және бұзылған астықты анықтауда 1.4 тақырыбын қараңдар.

Содан кейін дәндерді гүлдің қауызынан айырады. Қауыздарды өлшеп, нәтижесін алынған шөкімге қатысты % есептейді.

Алынған фракциялар өлшенеді және олардың нәтижелерін алынған шөкімге қатысты % өлшенеді.

Мұнда: Қ – қауыздылық, %

Ш_қ – шөпшар қоспасы, %

А_қ – астық қоспасы, %

1 шөкім қауызының массасы___________________________________г.

2 шөкім қауызының массасы___________________________________ г.

Қауыздылық__________________________________________________%

Бүлінген ядро массасы , 10 г –н бөлінген шөкім_____________________г

10 г шөкімдегі уатылған ядроның массасы_______________________г

Уатылмаған астық массасы , шөпшар және астық қоспасының 25 г шөкімнен бөлінген қоспа___________________________________________г
Бүлінген ядро есебі:

X=

Формула бойынша анықталатын таза ядроның саны

1. 
   Тарының МЕСТ-ы және оның мінездемесі.
   
2. 
   Тарының ластануы.
   
3. 
   Қауыздылық маңызы, оны қолмен және қауыздау құралымен анықтау әдістемесі.
   
4. 
   Жармалық тарының таза ядро пайызы, есептеу формуласы.
   

Стандарт бойынша собықты жүгеріні талдау

МЕСТ 135863, МЕСТ 13634.

Үлгі таңдау тәртібі

Автомобильден собықты жүгерінің нүктелік үлгісін ұзыннан осьтік сызық бойынан шанақтың алдыңғы және артқы бортынан 0,5-0,7 м қашықтықта орналасқан екі нүкте үйіндісінен алынады.

Е схемасына назар аударыңыз:

Схема Е

Х Х
Әрбір іріктеу нүктесінен жоғарғы собықтарды алып тастайды, содан кейін шамамен 10 см тереңдіктен таңдаусыз жақын собықтардан 5-еуін қатар алады.

Қоймалардан, алаңдардан, қанқалардан, сапеткалардан нүктелік үлгіні келесі жолмен алады. Үйіндінің жоғарғы бетін шартты түрде әрбіреуінің көлемі 100 м² болатын секцияларға бөледі.әр секциядан нүктелік үлгілерді бір-бірінен бірдей қашықтықта үш жерден алады: қоймалармен қанқалардан – диогональ бойынша, ал алаңдар мен сапеткалардан – ұзыннан осьтік линия бойынша алады. Нүктелік үлгілерді екі қабатта тереңдігі 10 см және 1 м кез келген бірге орналасқан 16-17 собықтар, қойма қабырғалары мен қалқа шетінен 3 м қашықтықтан, сапеткалар қабырғаларынан 75 см қашықтықтан алады.

Барлығы әр секциядан 100 собық алынуы керек. Іріктеліп алынған нүктелік үлгілерді біріктіріп, біріктірілген үлгі құрайды. Сонымен қатар, біріктірілген үлгі – орташа үлгі болып есептеледі.

Собықты жүгеріден орташа тәуліктік және орташа үлгісін қалыптастыру
Орташа тәуліктік үлгіні қалыптастыру кезінде собықты жүгерінің біртекті партиясы деп: бір типке, сортқа, ұрпаққа және басқа органолептикалық сапа көрсеткіштеріне жататын собықты жүгерілер саналады.

Орташа тәуліктік үлгіні келесі жолмен қалыптастырады: әр автокөліктен іріктеліп біріктірілген үлгілерді крафт-қаптарға орналастырады. Крафт-қапшықтарды толтырғаннан кейін, әрбір оныншы собықты кезектеп іріктеп, оларды басқа ыдысқа ауыстырады.

Орташа тәуліктік үлгі сақталатын ыдыстан орташа үлгіні алу үшін таңдамай белгілі бір мөлшерден кейін бір собықтан алады. Нәтижесінде орташа үлгі 10 собықтан тұруы керек, ол жүгері собығынан қанша мөлшерде ұн шығатын және оның сапасын анықтау үшін қолданады.
Ластануды анықтау
Ластануды анықтау ұнтақталған дәндерде анықталынады. Ол үшін 100 г шөкім алынып олар қолмен астық және шөпшар қоспалары фракцияларына бөлінеді:

Шөпшар қоспаға жатады:

• 
  диаметірі 2,5 мм елеуштен өткен мөлшер
  
• 
  минералды қоспа
  
• 
  органикалық қоспа
  
• 
  зияды қоспа
  
• 
  жабайы және мәдени өсімдіктер тұқымы
  
• 
  ауруға шалдыққан жүгері дәмдері
  
• 
  зиянды-әсерлі қоспа
  

• 
  диаметрі 4,5 мм, d 3,5мм, d 2,5мм-ден елеуіштен өткен уатылған және желінген дәмдер
  
• 
  өспей қалған дәндер
  
• 
  өздігінен қызған және кептірудің әсерінен жарақаттанған(қабығының түсі өзгерген, ядросы шайқалған)
  
• 
  қарапайым кеткен өскін
  
• 
  жаншылған
  
• 
  сенген, көк
  
• 
  бүтін зақымдалған, бірақ шөпшер қоспаға жетпейтін бидай, қара бидай, арпа, сұлы, асбұршақ, қытайбұршақ, ноқат, гине үрме бұршақтары.
  

Дән бойынша типтік құрамы массасы 50 г шөкімдегі орташа үлгіні ұнтақтағаннан кейін анықтайды.

Шөкімнен собықты жүгерінің дәндерінің негізгі типінен жүгерінің басқа қоспаларын бөліп алады. Алынған фракциялар өлшеніп шөкімге қатысты % есептеледі.

Собықты жүгерінің ылғалдылығын анықтау
Біріктірілген үлгіден үш собықты бөледі. Дәннің және негіздің ылғалдылығын бөлек анықтайды. Собықтарды қолмен немесе жүгері ұнтақтағышпен үгітеді, алынған дәннен массасы 50 г шөкім алады. Шөкімді белгілі бір ірілікке дейін ұсатады, содан кейін массасы 5 г-дық екі шөкім алып, оларды негізгі әдіс бойынша немесе егер ылғалдылық 18 % көп болса алдын-ала кептіру тәсілімен кептіреді.

Түпнегіздің ылғалдылығын анықтау үшін әр түпнегіздің шеттерінен ұзындығы 2 см кескін кесіп алып, лақтырып тастайды. Сосын түпнегіздің шетінен және ортасынан 3 см-ден кесіп алып, оларды қаққа бөліп ылғалдылықты негізгі әдіс бойынша 5 г-дық 2 шөкімнен де анықтайды.

Собықты жүгері ылғалдылығын бөлшекпен, дән ылғалдылығын – алымында, сабақ ылғалдылығын – бөлгішінде жазылады.

Ылғалдылықты собықты жүгерінің барлық партиясына түпнегізбен дәннің арақатынасына қарай қайта санайды.

Мысалы: дән ылғалдылығы-20 %, түпнегіз ылғалдылығы – 24%, собықтағы дән мөлшері – 78%, түпнегіз - 22%. Собықты жүгерінің партиясының жалпы ылғалдылығы тең болады:

20 х 78 24 х 22

--------- + --------- = 22.8%

100 100
Собықтан дән шығуын анықтау

m₁ х m₂

X = ----------

m

мұнда:

m₂ - 100 гр-дың шөнімдегі таза дән массасы, гр;

m – орташа үлгіні ұнтақтағанға дейінгі собық массасы, г
25 кесте - Талдау нәтижесі

Шөпшар қоспасы (барлығы)___________________%
Сонын ішінде	Ш,қ г	%
минералды
органиклық
Зиянды қоспа
Жабайы және мәдени өсімдіктер тұқымы
Ауруға шалдыққан жүгері дәндері
2,5 мм елеуіштен өткендер
Зиянды-әсерлі қоспа
Астық қоспасы (барлығы) ___________________%
Сонын ішінде	А,қ г	%
уатылған
өскін
жаншылған
өздігінен қызған және кептірудің әсерінен жарақаттанған (қабығының түсі өзгерген, ядросы шайқалған)
бүтін зақымдалған, бірақ шөпшер қоспаға жетпейтін бидай, қара бидай, арпа, сұлы, асбұршақ, қытайбұршақ, ноқат.

Типтік құрамы ________г.________%

жүгері____________типі
Собықтан дәннің шығуы

Ұнтақтауға дейінгі орта үлгідегі собық массасы ----------г

Ұнтақтаудан кейінгі орта үлгідегі дән массасы ---------г

100 гр шөкімдегі таза дән массасы-----------г

Есеп :

Х=

Дән ылғалдығы

II үлгі --------%

Дәннің орташа ылғалдылығы

I үлгі --------%

II үлгі --------%

Түпнегіздің орташа ылғалдылығы --------%

Собықты жүгері партиясының ылғалдылығы --------- %

Х=

Қорытынды. Осы жүгері партиясы стандарт талаптарына сай ма?

1. 
   Дәндегі жүгері сараптамасы.
   
2. 
   Собықты жүгері типінің ылғалдығын, ластануын, дән шығымын анықтау әдістемесі.
   
3. 
   Собықты жүгері анықтамасы.