Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау министірлігі
жүктеу/скачать 0,69 Mb. Pdf көрінісі
|
Аралбай С.М.Әлеуметтану
60
Ғылыми білім жүйесінде әлеуметтануға ерекше орын беріледі. Берілген ғылым қоғамды оның құрлымын, даму заңдылықтарын, адамдардың тәртібін тұтас зерттейтін жалғыз ғылым. Көпшілікті сұрастырмай (сұрыпталған жиынтықты) әлеуметтанушы барлығы жөнінде (генералды жиындық) білім тұжырымдайды, себебі ол жеке пікірлерді жалпылайды, және математикалық статистика әдістері негізінде топтастырады. Адамдарды мұқият құрастырылған бағдарлама негізінде сұрастырып, зерттеуші бұқаралық құндылықтар, құнды бағыттар, тәртіп құрылымы, өмір қызығушылықтары мен тұрмысы жөнінде қорытындылар жасайды. Қоғамның әлеуметтік-типикалық бейнесін құрастырып, әлеуметтану адамдарды үлкен әлеуметтік топтардың өкілдері ретінде, яғни әлеуметтік дәреже мен әлеуметтік рольдің орындаушылары ретінде зерттейді. Қазіргі Қазақстан Республикасындағы қарқынды қоғамдық даму жағдайында, өмір жедел өзгерістерге ұшырап, шұғыл бетбұрыстар жасалып жатқан кезде, әлеуметтік құбылыстарға, үдірістерге, оқиғаларға, саяси қайраткерлердің қызметтеріне т.б., мұқият әрі объективті түрде талдау жасау қажет болған шақта жалпы социологиялық теория ерекше методологиялық маңызға ие болып отырғандығы бәрімізге мәлім. Сонымен, әлеуметтану ғылымы қоғамды, оның қойнауындағы сан алуан әлеуметтік, экономикалық, құқықтық, саяси, діни, рухани т.б. құбылыстар мен үрдістерді ғылыми тұрғыдан түсіндіріп, ұғындырудың жалпы теориялық методологиялық негізі, темір қазығы болып табылады. «Әлеуметтану» студенттер үшін маңызды курс болып табылады, себебі, бұл пән оларды қазіргі қоғамның даму заңдылықтарын түсінуге ықпал етеді, сонымен бірге студенттерді өз бетінше социологиялық зерттеулер жасауға, қоғамның көкейтесті мәселелеріне талдау жасауға үйретеді . Берілген әдістемелік оқулық студентке қоғамның саяси, экономикалық және әлеуметтік салаларындағы адамдар арасындағы өзара қарым – қатынас және өзара ықпал етіуінің негізгі механизмдері туралы, қоғамның әлеуметтік және экономикалық даму факторы ретіндегі қоғамның әлеуметтік құрылымы мен әлеуметтік институттар туралы кең және жан – жақты мәлімет беру, студенттердің әлеуметтік дүниетанымдарын қалыптастыру және қоғамды әлеуметтік жүйе ретінде түсінуге үйрету мақсатында жазылды. 61
1. «Societas» сөзі грек тілінен аударғанда қандай мағына береді? А) адам
B) дүние C) қоғам D) жүйе E) жеке адам 2. Әлеуметтанудың объектісі ретінде қоғам біртұтас... шындық: А) әлеуметтік B) саяси C) тарихи D) субъективтік E) виртуальдық 3. Әлеуметтану қандай ғылымнан бөлінді: А) саясаттану B) философия C) мәдениеттану D) тарих E) химия 4. Кім әлеуметтануды ғылым ретінде негіздеді? А) Конт
B) Спенсер C) Вебер D) Маркс E) Дюркгейм 5. Төмендегі көрсетілгендердің қайсысы әлеуметтік институттарға қатысты емес? А) мемлекет B) құқық C) ғылым D) отбасы E) интернет 6. Әлеуметтанудың қай түрі әлеуметтік мәселелерді практикалық іс жүзінде шешуге бағытталады? А) теориялық B) абстрактылық C) қолданбалы D) діндік E) иллюзиялық бейне 7. Антикалық дәуірдің алғашқы әлеуметтанушылары деген атқа ие болған әлеуметтік философтарды атаңыз? А) Дж.Мид В) О.Конт С) Г.Спенсер D) Платон, Аристотель Е) Т.Парсонс 8. Алғашқы қауымдық, құл иеленушілік, феодалдық, капиталистік және коммунистік формацияларды жіктеген кім? А) Г.Спенсер В) О.Конт С) К.Маркс 62
D) В.Паерето Е) Г.Зиммель 9. Орташа деңгейлер теориясы ұғымын енгізуші кім? А) Э.Фромм В) В.Парето С) О.Конт D) Р.Мертон Е) Т.Парсонс 10.Әлеуметтануда Позитивистік бағыттың негізін қалаушы? А) О.Конт В) Р.Мертон С) Дж.Мид D) М.Вебер Е) Э.Дюркгейм 11.«Түсіну» әдісін құрастырған қай ойшыл? А) М.Вебер В) А.Шюц С) Э.Дюркгейм D) Л.Козер Е) О.Конт 12.Кім бойынша әлеуметтанудың объектісі болып әлеуметтік фактілер табылады? А) Э.Дюркгейм В) М.Вебер С) О.Конт D) А.Шюц Е) Мэйо
13.Адам қоғамының дамуы қандай сатылардан өтеді? А) мифологиялық, діни, философиялық В) индустриалдыққа дейін, индустриалды, постиндустриалды С) күнделікті, ғылыми D) дінсіз, дінді, атеистік Е) дәстүрлік, модернистік 14.Эволюцияны әлеуметтік құрылымның күрделену процесі деп түсінген кім? А) З.Фрейд В) Э.Дюркгейм С)О. Конт D) Г.Спенсер Е) Р.Мертон 15. Тарихты материалистік тұрғыдан түсіндірген ? А) К.Маркс В) О.Конт С) Дж.Мид D) Н.Смелзер Е) С.Хантингтон 16. «Протестанттық этика және капитализм рухы» еңбегінің авторы кім ? А) Э.Дюркгейм В) О.Конт С) Дж.Мид D) Н.Смелзер Е) М.Вебер 63
А) макроәлеуметтану В) қолданбалы С) эмпирикалық D) микроәлеуметтану Е) салалық
А) Д.Белл В) А.Турен С) К.Маркс D) М.Вебер Е) К.Поппер 19. Қандай жағдай қоғамның дәстүрлі түрінен индустриалды жағдайына өтуге әсер етті? А) жазудың пайда болуы В) өнеркәсіптік революция С) натуральды шаруашылықтың пайда болуы D) отбасының дамуы Е) экономикалық байланыстардың босаңсуы 20.Информациялық қоғам басқаша қалай деп аталады? А) индустриальды В) аграрлы С) дәстүрлі D) индустриалдыға дейін Е) постиндустриалды 21. Әлеуметтанудың негізін қалаушылар қоғамдағы ынтымақтастықты және келісімдікті дамытудың қай жолын көрсетті? А) революция В) үгіт-насихат С) білік D) реформалық Е) социалистік революция 22.Жүйенің қызметін бақылаудың салдары дегеніміз: А) аномия В) динамика С) дисфункция D) функция Е) девиация 23.Білім институтының қоғамдық нормалар мен құқықтарын түсінуге үйрету функциясын қалай атаймыз? А) мамандар дайындау В) кадрларды жетілдіру С) тәрбиелеу D) әлеуметтік бақылау Е) білімін жоғарылату. 24.Мәдениет дегеніміз: А) қарым-қатынас В) ішкі саясат С) өзара әңгімелесу D) салт-дәстүрлердің, әлеуметтік нормалардың, тәртіптердің жиынтығы Е) мемлекеттің сыртқы саясаты 64
А) Г.Маркузе В)Ч.Кули С) Г.Тард D) Д.Мид Е) Э.Дюркгейм
А) әлеуметтік В) тексеру С) институт D) прогресс Е) процесс 27.Әлеуметтік стратификацияның бір сатысында көшу? А) интергенерациялық В) төмен түсу мобилділігі С) өрлеу мобилділік D) вертикалды Е) горизонталды мобилділік 28.Біліктілігін көтеру мобилділіктің қай түрі? А) өрлеу В) төмен түсу С) горизонталды D) генерация аралық Е) топтық 29.Табыс стратификацияның қандай белгісі? А) кәсіптік В) саяси С) экономикалық D) мәдени-символдық Е) касталық 30.Әлеуметтік құрылым – бұл... А) Қоғам элементтері арасындағы тұрақты, реттелген қатынастар В) өзара байланысты элементтер кешені С) әлеуметтік топтардың бірлігі D) индивидтердің бірлігі Е) әлеуметтік ұйымдардың бірлігі
1 – С
6 – С
11 – А
16 – E
21 – D
26 – D
2 – А
7 – D
12 – А
17 – A
22 – B
27 – E
3 – В
8 – С
13 – В
18 – E
23 – D
28 – A
4 – А
9 – D
14 – D
19 – B
24 – D
29 – C
5 – Е
10 – А
15 – A
20 – E
25 – B
30 – B
65
1. Вебер М. Избранные произведения. – М., 1990. 2. Волков Ю.Г., Нечипуренко В.Н., Попов А.В., Самыгин С.И. Социология: курс лекций: учебное пособие. – Ростов-на-Дону. – 1999. 3. Как провести социологическое исследование//под ред. М.К.Горшкова. – М. – 1990. 4. Мацковский М.С. Социология семьи. Проблемы теории, методология, методика . –
М.,1989. 5. Осипов В.Г. Социология. – М., 1990. 6. Очерки по истории теоретической социологии XIX – нач. XX вв.- М., 1994. 7. Радугин А.А. Социология. – М., 1997. 8. Смелзер Н. Социология. – М., 1994. 9. Современная западная социология. Словарь. – М., 1990. 10. Тажин М., Б. Аягапов. Социология негіздері. – Алматы, 1997. 11. Косов Г.В. Основы социологии и политологии : учебник для мед. училищ и колледжей /Г.В Косов. Э.М Аванесьянц. –М : ГЭОТАР – Медиа, 2010. 12. Кравченко А.И Социология : Учебник для вузов / Кравченко, Альберт Иванович СПб : Питер,2007. – 431 с. 13. Кравченко А.И Социология : учебник для вузов / А.И Кравченко, В.Ф Анурин - СПб.: Питер, 2010 14. Әбсаттаров Р. Әлеументтану :оқу құралы / Р . Әбсаттаров , М№ Дөкенов. - 2-ші бас., толықт. - Алматы : Қарасай, 2009 15. Алимбекова Г.Т Проблема насилия в отношении женщин : социологический анализ / Г.Т. Алимбекова - Алматы: ДОИВА, 2008 – 196с. 16. З А К О Н РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН Об образовании ( с изменениями и дополнениями по состоянию на 22.07.2011 г) 17. Концепция развития образования республики казахстан до 2015 года Астана, 2004
18. История социологии: В 3 кн : Учебник / Под ред. Проф . И 90 В.И Добренькова – Кн. 1: История социологии ( ХІХ – первая половина ХХ в. ). – М.: ИНФРА- М, 2004. – 592с. 19. Исаев Б.А. Социология в схемах и комментариях Учебное пособие. – СПб: Питер, 2008. – 224 с.: 20. Осипов Г.В., Москвичев Л.Н. и др. Социологичекий словарь – М. Норма, 2008.– 608 с. 21. Добреньков В.И., Кравченко А.И. Методология и методика социологического иследования м,: Академический Проект ; Альма Матер, 2009, 537 с. 22. Добреньков В.И., Кравченко А.И. Методы социологического иследования м.: ИНФРА- М, 2004.-768 с. 23. Кинсбурский А. Пособие Как провести учебное социологическое иследование Посо- бие для студентов социологических факультетов университетов масква, 2009. Под ред В.А. Ядова . 77 с. 24. Бабосов Е.М. Общая социология Учеб . пособие для студентов вузов. – Мн.: «Тетра Система», 2004. – 640 с. 25. Габдулина К., Райсов Е. Социология Учебник для вузов. – Алмата : «Нур - пресс», 2005. 202 с. 26. Горбунова М.Ю. Общая социология. Конспект Лекций Изд. ЭКСМО, 2008- 160с. 27. Масионис Джон. Социология . М.: Питер, 2004 . – 752 с. Савко Н.П Социология .Курс лекций Учебное издание . Минск. БГМУ. 2008- 267с. 28. Смелзер Н. Социология Пер. с англ. – М,. Феникс, 1994. – 688 с. 29. Тәжин М.М. ( ред ) Социология Социология : Оқулық . Редакциясын бақарған проф. М.М . Тәжин . Астана, 2004. 506 бет 30. Узилевский Г. Я. Социология личности в вопросах и ответах Учебное пособие. г. Орел . 2008- 69с. 31. Добреньков В.И., Крвченко А.И. Фундаментальная социология. Человек. Индивид. Личность . Фундаментальная социология: В 15 т. Т.7 : Человек. Индивид. Личность- М.: ИНФРА-М, 2005.-960 с.
66
Әлеуметтік институттар - қоғамның қажеттіліктеріменқызығушылықтарын қанағаттандыратын нормалардың жүйесі. Әлеуметтік бақылау - қоғамдағы нормалар мен құндылықтардың жиынтығы. Әлеуметтік интеракция - адамдардың өзара әрекетін сипаттайтын процесс. Социум қоғам мен адамның әлеуметтік ортасы. Институтционализация - қоғамдағы түрлі топтардың, ұйымдардың және индивидтердің арасындағы айырбас процесі. Әлеуметтік ұйым - қоғамдық жүйені қалыптастыратын белгілі бір жүйедегі тұрақты үлгі. Әлеуметтік мәдениет - қоғамда өмір сүретін тұлғалардың нормалық үлгісі. Әлеуметтік жүйе - уақыт пен кеңістіктің арасындағы әлеуметтік қатынастардың нобайы. Қоғам - шектеулі бір территорияда орналасқан жеке мәдениеті мен институтын иемденетін адамдардың бірлестігі. Әлеуметтік топ - мүшелердің арасындағы формальды және формальды емес байланыстарымен біріккен адамдардың жиынтығы. Шағын топ - мақсаты, мүддесі, құндылықтары, өзін-өзі ұстау тәртібі бір, өзара тұрақты байланыс жасайтын аз адамдардың жиынтығы. Әлеуметтік дау – жанжал - қоғамдағы түрлі топтардың немесе индивидтің арасындағы ашық шиеленіс, яғни әлеуметтік мүдделердің қақтығысы. Позитивизм - әлеуметтік мәселелерді нақты фактор ретінде ғылыми тұрғыдан қарастыру. Символикалық интеракционизм - адамдардың іс-әрекетін немесе өзара қарым- қатынастарын осы әлеуметтік іс-қимылға және заттарға беріп отыратын белгілерге (нышан) сәйкес түсіндіру.
теореткалық көзқарас. Орта деңгейдегі теория - теориялық және эмпирикалық социологияның аралығын біріктіреді. Әлеуметтік теория - әлеуметтік қатынастарға қатысты жалпы теориялық зерттеулер. Парадигма - белгілі-бір концепцияның және теоретикалық көзқарастардың ғылыми үлгісі (моделі). Әлеуметтік шындық - адам мен қоғам арасындағы өте күрделі, көп сатылы әлеуметтік қарым- қатынас. Стратификация - белгілі бір қоғамда кездесетін иерархиялық тұрғыда қалыптасатын әлеуметтік теңсіздіктің құрылымы. Страта - жоғарыдан төмен қарай жер қабаттарының орналасу ерекшеліктерін білдіретін геологиялық термин. Әлеуметтік страта - иерархиялық жүйедегі түрлі статустардың позициясы. Престиж - статустың құрметтелуі. Құлдық - туылғаннан бастап адамзатқа тән құқықтарды иемденбейтін адамдардың тобы. Теңсіздік - адамдар арсында теңдіктің болмауы. Әлеуметтік рөл - белгілі– бір адамның статусына сәйкес иемденетін әрекеті. Әлеуметтік норма - адамды әлеуметтік ортада реттеп отыратын ережелер. Әлеуметтендіру - индивидтің әлеуметтік ортаға бейімделуін реттейтін процесс немесе әлеуметтік нормалар мен мәдени құндылықтарды меңгеруі. Девиация - қоғамның нормадан ауытқушылығын көрсетеді. Аномия - ортақ мәндегі тәртіптің болмауы, қоғамдағы ортақ құндылықтар мен нормалардың әлсіреуі. Интернализация - сыртқы тәртіптің ішкі нормаға айналу процесі. Делинквентті мінез- құлық - қоғамдық заңдарды бұзушылық. 67
Делинквентті - әлеуметтану ғылымында салдары қылмыстық жазалауды туындататын іс- әрекетті сипаттайтын ұғым. Деиндивидуалдылық - индивидтің азаматтық мәнін жоғалту процесі. Депривация - индивидтердің қалыпты өмір сүруіне қажеті жағдайдың болмауы. Девиант - қоғамда қабылданған нормадан ауытқыған кез-келген индивид. Ретритизм - қоғамдағы мәдени нормалар мен құндылықтардан, шынайы өмірден бас тартып,ішкі өзіндік әлемінде индивидтің өмір сүруі. Ритуализм - өзіндік мақсатына жетуге жағдай жасайтын кез-келген ортаға бейімделу түрі. Инновация - Р.Мертонның теориясы бойынша, қоғамның мақсатымен келісіп,оған жетудің жолдарын қолдамайтын ауытқушылық әсері. Конформизм - билеуші пікірді,дәстүрді,принциптерді пассивті түрде қабылдау. Гуманизм - тұлға ретінде адами қатынастарды бағалау өлшемі. Оқу - адамның білім саласындағы негізгі әрекеті. Үйрену - бастапқы схемалардың жаңа объектілерге,оның құрлымын өзгету жолымен бейімделуі. Дайындау - белгілі бір әрекетке әзірлікті таңдау, қалыптастыру, бейімделу, талаптану, коммуникация, қайсыбір әрекет формаларының құндылықтарының өнімділігін арттыру механизмдерін дамыту жолдары.
ұйымдардың жиынтығы және әлеуметтік институт. Саяси субьектілер - жеке адам немесе әлеуметтік топ. Бюрократия - істің мәніне формалды қарау. Плутократия - ақсүйектердің саяси билігі. Легитимділік - халықтың үстемдік етуші саяси билікті мойындауы,оның заңдылықтары мен шешімдерін растауы. Егемендік - мемлекеттің, халықтың, ұлттың, адамның саяси тәуелсіздігі. Азаматтық қоғам - жеке тұлғаның дамуына жағдай жасайтын қоғамдық құрылыс. Тоталитаризм - азаматтардың және қоғамдық салалардың барлық аумағының мемлекет тарапынан бақылауға алынуы. Харизматикалық билік - ерекше қасиеттерімен көзге түскен адамның халыққа билік жүргізуі. Харизма - ежелгі грек тілінде «құдай сыйы» деген ұғымды білдіреді. Жеке меншік - ерекше кірісті иемдену. Капитализм - жекеменшікке негізделген өндіріс тәсілі. Экономикалық әлеуметтану - экономика және өзге әлеуметтік институттардың арасындағы қарым-қатынастардың социологиялық тұрғыда зерттелуі. Экономикалық адам - экономикалық іс-әрекеттің рационалды үлгісін тұрғызу мақсатындағы ұмтылыс. Неке - ер мен әйелдің арсындағы қарым - қатынастың әлеуметтік және заңдық тұрғыдан негізделуі. Отбасы - неке және қандас-туыстық байланыстармен біріккен адамдар тобы. Моногамия - кез-келген жыныстың ішінен бір ғана индивидті иемденуге болатын некенің түрі. Полигамия - бір индивидтің бірнеше индивид пен некелесуі. Полиандрия - бір әйелдің бірнеше күйеуінің болуы. Полигиния - бір ер адамның бірнеше әйелмен некелесуі. Нуклеарлық отбасы - ата-анасы мен баларынан тұратын отбасы түрі. Эгалитарлық отбасы - жұбайлардың тең билігін көрсететін отбасы. Әлеуметтендіру - балалардың қоғам мүшесі болуын көздейтін тәрбие процесі. Майорат - үлкен ұлдың мұрагерлік құқығы. 68
11.06.12. басуға қол қойылды Баспа табағы 4,3. Ризо басылымы Пішімі 60х84 1/16. 100 дана. ҚММУ – баспаханасында басып шығарылды Қарағанды қаласы, Гоголь көшесі 40 жүктеу/скачать 0,69 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|