Қазақстан республикасының Ғылым және білім министрлігі

Мектеп оқулығы мен дидактикалық материалдар жинағын пайдалана отырып, келесі тапсырмаларды орында.

1. 
   «Модельдеу» тақырыбы бойынша сабақ жоспарының үлгісін дайында.
   
2. 
   Көрнекі – дидактикалық материалдарын дайында.
   
3. 
   Оқушының дайындық деңгейіне қойылатын талаптарды анықта.
   

1. 
   Модельдеу қоры тақырыбы мектептің қай сыныбында оқытылады?
   
2. 
   Осы тақырыпқа бөлінген сағат көлемі қандай?
   
3. 
   «Модельдеу» тақырыбының мақсаты?
   
4. 
   Осы сабақты қандай программалық және дидактикалық материалдармен қамтамасыз етуге болады?
   
5. 
   Сабақ қандай типте өтеді?
   
6. 
   Оқушылардың білімі мен біліктіліктеріне қойылатын талаптар
   

№12 өздік жұмыс

«Желілер» тақырыбы мектептегі информатиканың базалық курсының 9 сыныпта қарастырылады. Күнтізбелік жоспар бойынша 9 сыныпта 23-25-ші сабақ болып IV оқу тоқсанында өтіледі.

КОМПЬЮТЕРЛІК ЖЕЛІЛЕР

№33 сабақ
Сабақтың тақырыбы:	Компьютердің көмегімен хабарларды қабылдау және беру. Жергілікті желі. Электрондық пошта. Хабарлар құру және хаттармен жұмыс істеу.
Бағдарламалық-дидактикалық қамсыздандыру	ОЕТС, Windows 98 ОЖ. Оқулық. Жұмыс дәптері.
Сабақтың тақырыбы:	«Электрондық хабар», «Компьютерлік желі» ұғымдарымен танысу. Электрондық пошта мен электрондық хабарлар туралы түсінік беру. Электрондық адрес туралы түсінік беру. Internet mail бағдарламасынмен жұмыс іатеуді үйрету.
Сабақтың типі:	Көрсете түсіндіру.
Білім мен біліктілікке қойылатын талаптар	Оқушылар білуі тиіс: Компьютерлік желінің не екенін; Компьютерлік желінің арналуын; Компьютерлік желінің жіктелуі; Жергілікті және жалпы желі не екенін; Жергілікті желіні ұйымдастыруды; ДК және компьютерлік желің ресурстарын; Хаттама деген не және ол қалай қолданылатынын; Хабар деген не және қандай құралдардыңң көмегімен хабар жіберуге болды; Модем дегеніміз не және ол не үшін қолданылады; Жергілікті желі түрлерін; Электрондық адрес деген не екенін; Электрондық хабар деген не екенін; Хабарлар қалай жіберілетінін; Электрондық хабарлармен жұмыс істеу ережелерін. Оқушылар үйренуі тиіс: Жергілікті желіні қолдануды; Жергілікті желі мысалдарын келтіруді; «Желілік орта» қапшығымен жұмыс істеуді; хабарларды құруды, редакциялауды, сақтауды және ашуды; хабарларды жіберуді және қабылдауды.

Жергілікті желі мен хабарлар және оларды жіберу/қабылдау туралы айтпас бұрын, берілген тақырыпты түсінуге қажет негізгі ұғымдарды берейік.

ДК ресурстары – бұл құрал-жабдықтар (ақпараттық қамсыздандыру), бағдарламалар (бағдарламалық қамсыздандыру) және ДК-да сақталатын және оқылатын деректер.

Ортақ ресурс – бұл компьютердің немесе жергілікті желінің ресурсы, ол бірнеше қолданбалар немесе пайдаланушылар пайдалана береді (бір уақытта немесе әр уақытта).

Компьютерлік желі (Network) – деп ресурстарды бірге қолдану және ақпараттарды алмасу үшін біріктірілген бірнеше компьютерлерді атайды.

Компьютерлерді тікелей қосу – бұл екі компьютердің параллель портқа қосылған кабельдің қиындысымен қосылуы. Мұнда Windows98 ОЖ-дан басқа, ешқандай қосымша аппараттық немесе бағдарламалық жабдықтаманың керегі жоқ. Тікелей қосқанда бір ДК – жетекші, ал екінші ілесуші болып табылады.

Компьютерлік желілерді бірқатар белгілері бойынша жіктеуге болады, мысалы, территориялық таралу дәрежесі бойынша, топологиясы бойынша, қолданатын бағдарламалық жабдықтамасы бойынша (ОЖ немесе желілік қызмет), құрылымы (архитектурасы) бойынша және т.б.

Желінің территориялық таралуының дәрежесі бойынша олар мыналарға бөлінеді:

1. 
   Жергілікті желі (ЭЕМ-дер арасы 10 км, көбінесе ЭЕМ жоғарғы жылдамдықты деректер беру арнасы)
   

1. 
   Жергілікті желі (ЭЕМ-дер арасы 10 км, көбінесе ЭЕМ жоғарғы жылдамдықты деректер беру арнасы арқылы байланысады, атап айтқанда: шиырылған жұп, коаксиальды кабель, оптикалық кабель және т.б. радио байланысы да қолданылуы мүмкін);
   
2. 
   Аймақтық желі (тораптар арасындағы қышықтық 10-1000км, байланыс арнасы ретінде көбінесе телефон линиялары қолданылады);
   
3. 
   Дүниежүзілік (жалпы) желі (тораптар арасындағы қашықтық 10-15 мың км, көптеген басқалары мен қатар спутниктік байланыс арнасы қолданылады).
   

Бұл желілер кең тараған, оларда ақпараттың 80-90% айналады және олардың тек 10-20% сыртқы қатынастармен байланысты.

1. 
   Ортақ ресурстарды көп қолданушылық режимде қолданылуы;
   
2. 
   Барлық пайдаланушылардың ортақ принтерде бір уақытта баспаға шығара алуы;
   
3. 
   Пайдаланушылардың өзара ақпарат алмасуы, электрондық пошта ұйымдастыру мүмкіндігі;
   
4. 
   Сыртқы жадты тиімді қолдануы;
   
5. 
   Пайдаланушының кез келген компьютерден, жалпы желінің коммуникациялық торабы болған жағдайда, жалпы желінің ресурстарына қатынауды қамтамасыз етуі;
   
6. 
   Оқу процесін әдістемелік жетілдіру үшін желілік ортаны пайдалану мүмкіндігі (жетекші компьютерден ілесетін компьютерлерге жұмысты көрсету және керісінше).
   

1. 
   Жекеарналы (шина). Мұндай желі арқылы бір торап берген деректерді, барлық тораптар қабылдайды, бірақ тек оған арналған торап қана, оны таниды және қабылдайды.
   
2. 
   Сақиналық (тұйық). Мұндай желіде деректер бергенде маркерлер қолданылады (белгілі тізбек бит).
   
3. 
   Жұлдыз пішінді. Мұндай желінің барлық компьютерлерін біріктіретін активті ортасы болады. Деректер бергенде мұнда да маркерлер қолданады.
   
4. 
   Ақшақар. Жұлдыз тәрізді топологияның бір түрі.
   
5. 
   Ағаш түрінде. Жұлдыз тәрізді топологияның бір түрі.
   

1. 
   Бір рангылы;
   
2. 
   Тікелей қосу желілері (екі компьютер);
   
3. 
   Клиент-сервер (бір файлдық серверді қолданатын);
   
4. 
   Бірнеше файлдық серверлерді қолданатын желілер;
   

1. 
   NET WARE 4.1.
   
2. 
   Windows NT
   
3. 
   Vines 6.0.
   
4. 
   OS 2Warp.
   
5. 
   UNIX
   

Жергілікті желідегі (мысалы, бір рангылы) барлық компьютерлерге берілген желі үшін бірегей ат беріледі. Әрбір желіні пайдаланушының өз аты мен паролі болады. Windows98-дің құрамдас желілік құралдарымен жұмыс істегенде, ОЖ-ны жүктегеннен кейін бірден клиент терезе ұсынады, пайдалануыш ол арқылы өзінің желілік аты мен паролін көрсетіп, желіде тіркеледі. Жалпы ресурстарға қатынау жұмыс үстеліндегі арнайы «Желілік орта» қапшығы арқылы жүзеге асады. «Желілік орта» серверлер (NET WARE 4.1., Windows NT) ресурстарын да, бір рангылы желінің компьютерлерінің ресурстарын да көрсете алады. Бұл қапшық арқылы желінің басқа компьютерінің ақпараттарына, егер ол компьютерде бұған алдын ала рұқсат берілсе, қатынауға болады.

Компьютердің ресурстарын қолдануға рұқсат келесі жолдармен беріледі:

1. 
   «Менің компьютерім» қапшығына кіру.
   
2. 
   арнайы қапшықты – С, А, В, Д, Е дискілерін белгілеу.
   
3. 
   Маустың оң жақ батырмасын басу арқылы контексті менюді шақыру.
   
4. 
   «Қасиеттер» пунктіне кіру.
   
5. 
   «Доступ» (Қатынау) бет белгісін таңдау.
   
6. 
   «Ортақ ресурс» деген сөз тіркесінің жанына нүкте қою.
   
7. 
   «Тек оқу үшін», «Толық», «Парольмен анықталады» пункттерніңі бірін таңдау.
   
8. 
   «Парольмен анықтау» пунктін таңдағанда, пароль енгізіледі.
   
9. 
   берілген ресурстарды пайдаланбасын десеңдер, онда «жергілікті ресурс» сөз тіркесін белгілеу керек.
   

1. 
   Кабельді тікелей жалғасу.
   
2. 
   Жергілікті желі қызметі.
   

Ақпарат – желі арқылы берілетін сигналдарға түрлендіріледі (кодтау процесі), осыдан кейін сигнал қайта түрлендіріледі (декодтау процесі).

Компьютерлер, жергілікті желіге желілік тақша деп аталатын интерфейстік блок – желілік адаптер арқылы қосылады.

Желілік адаптер – компьютердің байланыс желісімен сәйкестендірілуін қамтамасыз ететін құрылғы.

Ақпарат байланыс тораптары арқылы сандық түрде беріледі. Байланыс желісінің сымды және сымсыз түрлері бар.

Желілік құрылғыларға – концентратор мен коммутаторлар жатады. Олар дерек алмасу сапасын жақсартады және деректерді таратудың әр түрлі бөліктерін біріктіреді.

Тікелей жалғауда комьпютерлердің бірі- жетекші,екіншісі жетекте болады.

Жетекшікомьютерден жетектегі компьютердің бумаларына, дискісңне, принтеріне қатынасы қамтамасыз етіледі. Жетектегі комьютердің дискілерімен оған қосылған принтері жетекші компьютерде қатысты жетілік болып қалады. Жетекші компьютерден деректерді бір компьютерден екінші компьютерге жіберуді басқаруға болады.

Тікелей кабельтік жалғаудың кемшілігі – дерек тасымалдау жылдамдығының баяулығы. Сол себепті тікелей жалғау мекемелерде сирек қолданылғанымен, тұрмұстық жағдайда қолдануға ыңғайлы. Тікелей жалғау арқылы бірнеше адам қатысып ойнайтын көптеген компьютерлік ойындар жұмыс істейді.

Екіден көп бірнеше компьютерді Бір-бірімен байланыстыру үшін тікелей жалғау жеткіліксіз. Бұл жағдайда әрбір компьютерге Желілік тақташа орнатылуы қажет, оларды бір-бірімен кабель арқылыбайланыстырып, компьютердің бірлескен жұмысын басқаруға арналған арнайы програмаларды іске қосу керек. Егер компьютерлер бір-бірінен алшақ орналаспаса, олар үшін ортақ желілік жабдық пайдаланылады да, олар бір программалық қамтамасыз ету дестемесімен басқарыла береді. Осындай желіні жергілікті желі деп атайды.

Жергілікті желінің екі түрі бар: клиент- сервер және бір деңгейлі (бір рангілі), яғни тең дәрежелі желі. Егер желіде оны басқаруға арнайы бөлінген арнайы файылдық сервер деп аталатын қуатты компьютерлер бар болса, онда олар клиент-сервер түріне жатады. Клиент- сервер желісіндегі басқа компьютерлер – жұмыс станциялары немесе клиенттер, яғни тұтынушылар деп аталады.

Сервер – ортақ пайдалануға арналған барлық ресурстарды пайдалану үшін сервер қосылулы болуы керек. Серверге принтерлер, модем, ортақ программалар ( мысалы, электрондық пошта), факстар және т.б. қосылады. Желідегі жұмыстың көп бөлігін сервер атқарады. Клиент-сервер типіндегі желілер қамтылған ресурстарды толығынан қолдануға мүмкіндік береді. Әдетте, сервер жұмыс өнімділігімен және қатты дискідегі ақпарат көлемінің үлкендігі ьен ерекшеленеді. Мұндай желіде барлық ресурстар – дерек жинақтаушы дискілер (накопители),принтер6 модем, CD-ROM (компакт-диск) дискілері серверге қосылады. Сол себепті ортақ ресурстармен жұмыс жасау үшін алдымен сервермен байланысу қажет.

Бір деңгейлі желіде барлық жұмыс станциясы қайсы бір мағынасында басқалары үшін сервер қызметін атқарады. Олар ортақтастырылған желі ресурстарын бірдей қолдана алады және ресурстарды бөлуді бақылап қуатты ортақ сервер компьютер болмайды. Бір деңгейлі желілердің маңызды ерекшелігі – онымен жұмыс істеу үшін арнайы программалық жабдықтың қажеті жоқ.

Деңгейлерді бірдей жергілікті желілерге әрбір жұмыс станциясы басқалары үшін сервердің қызметін атқара береді. Мысалы, бір компьютерге принтер, басқасына компакт-диск орналастыруға арналған дискжетек ( дискіні айналдырып мәләмет алатын құрылғы) қосылуы мүмкін. Егер мұндай желі Windows 2000 операциялық жүйесі арқылы басқарылса және шалғай құрылғы ортақ ресурс ретінде анықталса, онда желідегі әрбір тұтынушы осы ресурстардың барлығын пайдалана береді. Бірақ принтер қосылған компьютер іске қосылмай тұрса, онда желі арқылы басуға мәлімет шығара алмаймыз. Бірдей деңгейлі жергілікті желіні құру өте жеңіл және осындай тәсілмен байланысқан компьютерлер кез келген мәселені тиімді түрде шеше алады.

Windows 2000 операциялық жүйесі ортақ пайдалануға арналған деректерді кез келген компьютердің пайдалануына толық мүмкіндік береді. Мұндай басқаруды – жүйелік саясат немесе жүйелік ереже деп те атайды. Жергілікті желідегі жұмысты басқаруға жауапты және жүйелік саясатты реттейтін маманды – жүйе басқарушысы немесе жүйелік әкім (администраторы) деп атайды.

2. 
   Жергілікті желі қызметі. Егер мекемеде Windows 9x, Windows 2000 Professional және Windows NT Workstation операциялық жүйелері орналасқан болса, оларды жергілікті желіге қосқан орынды.
   

• 
  ақпараттың арнайы серверлерде сақталуы, бірнеше пайдаланушының қандай да бір дерекпен жұмыс істеуі;
  
• 
  бірнеше пайдаланушы қолданатын программалық жабдықтарды файлдық дискілердің серверлерінде бір ғана данадан сақтау;
  
• 
  электрондық почтамен топтық жоспарлауды пайдаланатын пайдаланушылардың ұжымдық жұмыс істеуі мен құжат айналымы;
  
• 
  желілік принтерлерді бірлесіп пайдалану;
  
• 
  интернетке қосылу мүмкіндігі;