Файлдық жүйені құру, тексеру және түзету Жоспар

1. Файлдық жүйенің құрамдары

2. Файлдарды ұйымдастыру тәсілдері. Файлдық жүйенің менеджері.

3. Файлдарды қорғау мен сақтау

4. Файл спецификациясы

5. Файл атрибуттары

6. Файлдар мен каталогтарды (бумаларды) көшіру, тасымалдау және жою
1. Файлдық жүйенің құрамдары

Көптеген операциялық жүйелерде файл аты нүктемен бөлінген екі бөліктен тұрады, мысалы prog.с. нүктеден кейінгі файл атының бөлігі файл атауының кеңейтілуі деп аталады және әдетте, оның типі сипатталады. Сонымен  MS-DOS-та файл аты 1-ден 8-ге дейінгі символдарға қоса 1-ден 3-ке дейінгі кеңейтілуден тұрады. UNIX-те файл кеңейтілуінің шамасы пайдаланушымен анықталады. Сонымен қатар, файлдың бірнеше кеңейтілуі болуы мүмкін, мысалы, prog.с . bz2, мұндағы bz2 кеңейтілуі prog.с файлының bzip2 алгоритмі көмегімен сығылғанын білдіреді. Кейбір жиі кездесетін файл атауының кеңейтілулері және олардың мағыналық жүктемесі 1-кесетеде көрсетілген.

1 – Файл атауларының кейбір типтік кеңейтілулері

        2. Файлдарды ұйымдастыру тәсілдері. Файлдық жүйенің менеджері.

Файлдар бірнеше тәсілдермен ұйымдастырылуы немесе құрылымдануы мүмкін. Құрылымның үш түрі 10.1-суретте көрсетілген. 10.1а суретегі файл байттардың құрылымдалмаған тізбегін көрсетеді. Бұл жерде операциялық жүйе файл мазмұнына қызығушылық танытпайды. Оның бар көретіні –  байттар. Бұл байттарға мәндер пайдаланушы деңгейіндегі бағдарламалармен меншіктеледі. Мұндай тәсіл UNIX-пен қатар Windows 98 жүйесіне де тән. Оперциялық жүйенің файлдарды тек байттар тізбегі ретінде трактовкалауы максимальді иілгіштікті қамтамасыз етеді. Пайдаланушы бағдарламалары файлға барлық нәрсені орналастыра алады және оларды өздеріне ыңғайлы кез келген тәсілмен атай алады. Операциялық жүйе бұл процеске араласпайды, бұл ерекше нәрсе жасауға жиналған пайдаланушылар үшін айтарлықтай құнды болып табылады. Құрылымдау бағыты бойынша бірінші қадам 10.1,б суретте көрсетілген. Берілген модельде файл әрқайсысы өз ішкі құрылымымен болатын фиксирленген ұзындықтағы жазбалар тізбегі болып табылады. Жазбалардан тұратын файлдар үшін ең маңыздысы – оқу операциясы бір жазбаны қайтарады, ал жазу операциясы бір жазбаны жаңалайды немесе толықтырады. 80 тесікті  бағандардан тұратын перфокарталар қолданылған бірнеше ондаған жылдар бұрын көптеген операциялық жүйелер (мэйнфреймдерде) 80-символдық жазбалар – перфокарталар бейнесінен тұратын файлдарды операциялады. Бұл операциялық жүйелермен сызықтық принтерлерге арналған (сол кездері бір қатарда 132 символ баспаға шығаратын) 132-символдық жазбалардан тұратын файлдар да қолдау тапты. Нәтижесінде бағдарламаларды кіріс файлдарынан 80-символдық блоктарды оқыды және сол сәтте оларды 132-символдық блоктарға кеңейтті. Қазіргі кезедегі ешқандай әмбебап жүйе бұлай жұмыс істемейді.   Мұндағы негізгі файлдық операция мүмкін болса да келесі жазбаны алу емес, кілттің көрсетілген мәніндегі жазбаны алу болып табылады. 10.1,в суретте көрсетілген файл үшін, мысалы жүйеден жазбаның файлдағы дәл орнына алаң болмай-ақ «пони» кілтті жазбаны сұрауға болады. Жаңа жазбаны қосу барысында оны қайда қоюды  пайдаланушы емес, операциялық жүйе шешуі тиіс. Файлдардың мұндай типі  UNIX және Windows 98 жүйелерінде қолданылатын құрылымдалмаған байттар ағынынан принципиальді түрде ерекшеленеді. Осыған ұқсас файлдық жүйелер деректерді коммерциялық өңдеу үшін де пайдаланылатын үлкен мэйнфреймдерге тән болып келеді.

3. Файлдарды қорғау мен сақтау

Көптеген операциялық жүйелер әртүрлі типтегі файлдарды қолдайды. Мысалы, UNIX және Windows жүйелерінде қарапайым файлдар мен каталогтар арасында айырмашылық бар. Сонымен қатар, UNIX жүйесінде символдық және блоктық арнайы файлдар бар. Windows XP жүйесі метадеректер файлдарын пайдаланады. Қарапайым (regular) файлдарға пайдаланушы ақпаратынан тұратын барлық файлдар жатады. суреттегі барлық файлдар жай ғана файл болып табылады. Каталогтар – бұл файлдық жүйені құрылымдауды қамтамасыз ететін жүйелік файлдар. Символдық арнайы файлдардың енгізу-шығаруға қатысы бар және терминал, принтер және желі сияқты енгізу-шығарудың тізбектік құрылғыларын модельдеу үшін пайдаланылады. Блоктық арнайы файлдар дисктерді модельдеу барысында қолданыс табады. Бұл бөлімде негізінде қарапайым файлдар қарастырылады. Қарапайым файлдар не ASCII-файлдар, не екілік файлдар болып табылады. ASCII-файлдар мәтіндік қатарлардан тұрады. Кейбір жүйелерде әртбір ASCII-қатар каретканы қайтару символымен аяқталады. Басқа (мысалы, UNIX) жүйелерде қатарды ауыстыру символы пайдаланылады. Бұл екеуі де қажет болатын жүйелер (мысалы, Windows) бар. Қатарлар бірдей ұзындықта болуы шарт емес.Барлық операциялық жүйелер ең болмағанда бір файл типін - өз орындалушы файлдарын тануы тиіс, бірақ кейбір операциялық жүйелер басқа типтегі файлдарды да айыра алады. TOPS-20 ескі жүйесі (DECsystem 20 компьютеріне арналған) оған орындауға берілген әрбір файлдың құрылған уақытына да анализ жасайды. Содан кейін ол бастапқы файлды тауып, орындалушы файл құрылғаннан кейін оның өзгеріске ұшыраған-ұшырамағанын тексереді. Егер орындалушы файл ескірген болса, операциялық жүйе басстапқы файлды автоматты түрде қайта компиляциялайды. UNIX тіліне аударуда – make бағдарламасы қабықшаға кірістіріліп қойылды. Операциялық жүйенің қандай екілік бағдарлама қай бастапқы файлдан туындағанын анықтай алуы үшін файлдар атауының кеңейтілуі міндетті болды.

Алайда, файлдар типінің мазмұнына деген мұндай қатаң байлануы операциялық жүйені құрастырушылармен қарастырылмаған, қандай да бір нәрсені жасауға тырысқан пайдаланушы үшін ыңғайсыз болуы мүмкін. Мысалы, бағдарламалық шығыс файлдары автоматты түрде dat (деректер файлы) кеңейтілуін алатын жүйені алайық. Айталық, пайдаланушы С тілінде бағдарламаның бастапқы мәтіндерін форматтайтын бағдарлама жазды делік. Бағдарлама кеңейтілуі .с болатын файлды оқиды, оны өңдейді және содан кейін нәтижені стандартты кеңейтілуі .dat болатын файлға сақтайды. Егер пайдаланушы кейін бұл файлды С компиляторына ұсынатын болса, операциялық жүйе оны компиляциялауға жол бермейді, өйткені осы әрекет үшін файлдың кеңейтілуі дұрыс емес.  file.dat файлын file.с файлына көшіру әрекеті пайдаланушыны қателіктен қорғау үшін операциялық жүйемен қайтарылып тасталады. Алайда мұндай «достық» пайдаланушыларға қатысты жаңадан келгендерге пайдалы болуы мүмкін, ол операциялық жүйені алдау үшін тәжірибелі пайдаланушыларды шарасыз күйге түсіреді.

4. Файл спецификациясы

[дисковод:] [жол\]файл-атауы яғни файл сақталған каталогқа жол және "\" символымен бөлінген файл аттарынан тұрады.

Негізгі атрибуттар төртеу:

Архивтік атрибуттар резервті көшіру программаларының жұмысы үшін пайдаланылған. Файлды өзгертетін кез келген программа осы атрибутты автоматты түрде қою керек, ал резервті көшіру әдісі оны қабылдамайды деп есептелінген. Демек, келесі резервті көшіруге атрибуты орнатылған файлдар ғана жатады. Осы атрибуттардың әрқайсысы орнатылуы немесе орнатылмауы мүмкін.

Файлдарды архивтеуден басқа келесі іс-әрекеттерді жүргізуге болады:құру,жою,атын өзгерту

бір каталогтан екінші каталогқа көшіру. файл атымен дискіден және ондағы символдар жолынан табу (Norton Utilities-тен filefind программасы). егер файл байқаусыздан жойылса (Norton Utilities-тен unerase программасы), онда кейбір жағдайдарда қалпына келтіруге болады. Бұл әрекеттерді жеке файлдармен және файл топтарымен орындауға болады.

6. Файлдар мен каталогтарды (бумаларды) көшіру, тасымалдау және жою

Графиктік емесе операциялық жүйелерде файлдарды көшіру және тасымалдау операциялары командалық жол өрісінде нақты команданы енгізумен орындалады. Осы кезде команда аты, каталогқа кіру жолы көрсетіледі.

Графиктік операциялық жүйелерде осы командаларды орындауға мүмкіндік беретін позиция құрылғысымен жұмыс істеу әдістері бар.

Мәліметтерді жоюдың екі режимі бар: жою, қалпына келтірмейтіндей жою.

1. 
   Файл дегеніміз не?
   
2. 
   Файл аты қалай пайда болады? Файлдар типі.
   
3. 
   "Орындаушы файл" дегеніміз не?
   
4. 
   Файл атының кеңейтілімі қандай қызмет атқарады?
   
5. 
   Файлдың ұзын аты қысқасынан немен ерекшеленеді?
   
6. 
   Ұзын файл атын жазу кезінде қандай символдарды пайдалануға болмайды екенін атаңыздар?
   
7. 
   Каталог дегеніміз не?
   
8. 
   Файлдық құрылым түсінігіне не кіреді?
   
9. 
   Түпкі каталог дегеніміз не?
   

1. 
   Н.Т. Ермеков «Операциялық жүйелер», Фолиант баспасы, Астана 2008 ж.
   
2. 
   И.А. Котлярова, Л.Р. Сулейменова «Операциялық жүйелер», Өскемен, 2013 ж.
   
3. 
   Н.А. Сейлова «Операциялық жүйелердің ұйымдастырылуы», Алматы, 2014 ж.