Ќазаќстан республикасыныњ
жүктеу/скачать 1,82 Mb. Pdf көрінісі
|
5В020500-Филология
4-5, 4-5, 4-5, 4-5, Диссертация Абиханова Г.Д., ensebaeva kk kazirgi kazak tili sintaksis
| Жүсіп Баласағұни (ХІ ғ.).
Баласағұн (Тараздың маңайы) қаласында туып-өскен Жүсіп Баласағұнидің «Құтты білік» (1069-70) кітабымен әйгілі болғандығы. Зерттелуі, аудармалары, басылымдары. «Құтты біліктің» 85 тараудан тұратындығы. Шығыс патшаларының көшіртіп алып оқығандығы. Баласағұнидің даналық ойлары. Адам және оның кемелдену жолдары. Ғылым іздеу, ізгілік, даңқ пен дәулетке мастанбау, әділет жолын қуу, ажал есігіне адамшылықты аттамай кіру, т.б. Адамдық қасиеттерді іздеу – ізгілік үшін. Тіл, білім, қайырымдылық туралы тараулары. Адамгершілік, руханият – «Құтты біліктің» негізгі өзегі. Кітаптың кейіпкерлері: Әділет, Бақыт, Ақыл, Қанағат. Төрт үйлесім, үш тұтастық туралы шығыс ілімі. Кітаптың сұрақ-жауап, диалог түрінде жазылуы. Баласағұни мен Қорқыт ата, Абай ойларының ұқсастығы. Кемел адам, кісіні абыройлы ететін сипаттар, ғылымды ізгілік жолына пайдалану: «Бес нәрседен қашық бол». «Үйлену туралы» тарауы: Адал жар табу, тәрбие мәселесінің көтерілуі. Жаратушыны сүю. Кемел мемлекет арманы. Жауанмәртлік пәлсафасы. Сүю – жан бейнеті. Өмірдің өтпелілігі туралы ойлары. Имам Ғаззали дүниетанымымен сабақтастығы. «Құтты біліктегі» қанатты сөздердің бүгінгі қазақ мақалдарымен ұқсастығы. Хас Хажыптың қызметі мен қасиеттері. Ақындар, көпестер, бітігші, уәзір, елбасы, қазынашының қызметін суреттеуі. Табиғат суреттері. Танымдық, тәрбиелік мәні. В.В. Бартольд, Е.Э. Бертельс, А.Н. Самойлович, А.Н. Кононов, С.Е. Малов және қазақ ғалымдары Х. Сүйіншәлиев, А. Егеубаев, М. Мырзахметов, Ә. Дербісәлиев, т.б. зерттеу еңбектері. Махмұт Қашқари (ХІ ғ.). Өмірі туралы деректер. М. Қашқари – тұңғыш түрк филологы. «Диуани лұғат ит-түрк» жинағы. Бұл кітаптың қазақ әдебиетіне, тіліне, тарихына, этнографиясына қатысты қайнарлардың бірі екендігі. 6800 түрік сөзіне араб тілінде түсінік бергендігі. Зерттелуі: Стамбұлдан басылып шығуы (1915-1917). Неміс, түрік, өзбек, ұйғыр, қазіргі қазақ тіліндегі аудармалары. «Жинақтағы» ауыз әдебиеті үлгілері: жырлар, мақал-мәтелдер, оның бүгінгі қолданыстағы қазақ мақалдарымен бірдейлігі. «Қонақ келсе, құт келер», «Екі бура үйкелісер, ортасында сона жаншылар», «Құрғақ қасық ауызға, құр сөз құлаққа жақпас», 91 «Көсеуі ұзын болса, қолы күймес», т.б. көптеген мақалдардың бүгінге дейін айтылатындығы. «Жаз бен қыстың айтысы» өлеңі. Қазақ даласының мекен-жайлары туралы деректер. Окс (өгіз), Еділ Өзендері, Баласағұн, Испиджаб, Тараз, Сығанақ, Қарнақ т.б. жер-су атаулары. Түріктер туралы. Жиі кездесетін есімдер: Құстегін, Алыптегін, Құлтегін, Атыш, Сәбит т.б. түркілердің жыл қайыруы, тағамдары. Алып Ер Тұңға – түркі көсемі туралы жоқтау жыры. М. Қашқаридің әлемге Фирдоуси «Шаһнамасы» арқылы мәшһүр болған Афрасияптың (Махмұт Қашқариде: Алып Ер Тұңға) тарихи тұлға екенін анықтап бергендігі. Тұрған жері, жақындары туралы деректер. Алып Ер Тұңғаның өлімнен қашуы туралы аңыз. Оның Қорқыт аңыздарымен ұқсастығы. Жинақтағы насихат – дидактикалық өлеңдер. Сопылық поэзияға тән көзқарастары: уақыттың тез өтпелілігі, қанағатшылдыққа шақыруы, жақсы қасиеттерге ұмтылу. Табиғат суреттері, ғашықтық жырлары. жүктеу/скачать 1,82 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|