Ќазаќстан республикасыныѕ
жүктеу/скачать 270 Kb.
|
«Ойынны психологиялы -педагогикалы негіздері»
| 10 тақырып: Дидактикалық ойындар - оқыту құралы
Дидактикалық ойын түрлерін анықтау. Дидактикалық ойын құрылымына түсінік беру. Дидактикалық ойын баланың таным қабілетін, сенсорлық дамуы, белсенділігін дамыту құралын анықтау. Оқытудың көрнекілік принціпі – дидактиканың «алтын ережесі». Оқытудың көрнекілік принціпі – оқытудың өте ерте дамыған түрінің бірі. Көрнекілік принципті ғылыми педагогикалық тұрғыдан негізден Ян Амос Каменский дидактиканың «алтын ережесі» деп көрнекілік принципті атап айтқан. Көрнекі құралдар оқушылардың сабақты қызығып тыңдауын қамтамасыз етеді және де материалдарды түсіну жолдарын оңайлатады. Табиғи құралдар – (батаника пәнімен, зоология түрлі өсімдіктер, жануарлар). Эксперименттік көрнекі құралдар – (физика немесе химия пәндерінен жүргізілетін лабараториялық жұмыстар). Көлемдік көрнекілік құралдар – геометрия пәнінен жасалған түрлі фигуралар, макеттер. Бейнелеуші көрнекілік құралдар – түрлі формадағы суреттер, таблицалар. Техникалық көрнекілік құралдар – оқу фильмдері, диафильдер, фонар немесе эпидоскоптар арқылы көрсетілетін көрнекілік құралдар. Символдық көрнекілік құралдар – географиялық және тарихи, зоологиялық карталар. Графикалық көрнекілік құралдар – схема, диаграмма, таблица, үлгілер. Ойынның дидактикалық түрі – кішкене балаларға мейлінше пән оқыту формасы болып табылыды. Оның арғы тегі ойынды өлеңмен қимылмен, ұштастыру негізінде көп нәрсеге үйренетін ойындарды жасаған халық педагогикасында жатыр. Дидактикалық ойынның нәтижесі – қандай жолмен болса да ұту емес, баланың білімді игеру, ақыл – қызметін дамытуда, өзара қарым – қатынас. Дидактикалық ойынның орталығы ойыншықтар мен ойын құралдары. Дидактикалық ойындар әсіресе баланың дамуында маңызды рөл атқарады. Балаға бағдарламалық материалдарды меңгерту, уйренген білім – дағдыларын бекіту жұмыстары осы дидактикалық ойындар арқылы іске асады. Дидактикалық материалдармен жаттығу ойындары – сенсорлық тәрбие мен ақыл – ой қабілетін дамыту үшін қажет. Жиналатын дидактикалық ойыншықтар балалар үшін ең бірінші өзіндік конструкторлар. Бұралатын бөлшектері бар ағаш ойыншықтар 4,5 – 5 жастағы балаларға арналған. Қазіргі дидактикалық ойыншықтар барлық халықтық жақсы қасиеттерге ие (декоротивтілік, өзін-өзі бақылау элементі және т.б.). Дидактикалық ойыншықтарды жасауда ағаштан басқа пластикалық массалар да қолданылады. Жиналатын ойыншықтардың түрлері қазіргі заманғы тақырыпта құрылған. Балалар ұжымында қолдануға арналған көптеген қиын дидактикалық ойыншықтар шығарылуда. Әр түрлі жастағы топтарда ойыншықтарды қолдану тәрбиешінің бала алдына қоятын міндеттермен, балаға берілген тапсырмаларға байланысты . Бірақ шарды үлкендігіне қарай топтастыру 1,5 жастағы балаға тән, бірдей түстерді табу 2 – 3 жастағы , ал геометриялық денелердің формасына қарай топтастыру 6 – 7 жастағы балаға лайық. Дидактикалық ойыншықтардан басқа ақыл – ойды тәрбиелеуге әдетте , образдық деп аталатын ойыншықтар әсерін тигізеді. Мұндай ойыншықтарға жиһаз бен киім – кешектері бар қуыршақтар, адамдар мен аңдарды бейнелейтін фигуралар, табиғат элементтері. Олармен ойнаған кезде баланың қоршаған орта құбылыстары туралы түсініктері нақтыланып, тілі мен ойлауы, ең негізгісі – қиялы дамиды. Педагогикалық ойындар педагогикалық үрдісті ұйымдастырудың құралы болып табылады. Педагогикалық ойынның айырмашылығы алдыға қойған мақсаты мен міндеті бар, оқу- танымдық бағыттылығымен сипатталатын құнды ерекшеліктерінің болуында. Олар әр түрлі болып келеді: а) баланың жас ерекшелігіне сәйкес; ә) алдыға қойған мақсатына байланысты; б) ұйымдастыруына сәйкес; в) мазмұндық ерекшелігі ескерілген, т.б. Оқытудың белсенді тәсілдерінің ішінде дидактикалық ойындар ерекше орын алады. Кезінде А.В.Луначарский: «Ойын – белгілі дәрежеде барлық адамзат мәдениетінің негізі болып саналады! – деп жазды. Дидактикалық ойын – кішкене балаларға тән оқыту формасы болып табылады.Арғы тегі ойынды өлеңмен, қимылды ұштастыру негізінде жатыр. Міндеті –ойынның оқыту сипатын , оның мазмұны баланың танымдық әрекетін дамытуға бағытталады. Дидактикалық ойындарға қойылатын талаптар: 1. Ойынға берілген уақыт баланы жалықтырмайтындай болуы; 2. Тақырып аясынан ауытқымай, оның мазмұнын ашуы қатаң ескеріледі; 3. Ойынға қажетті материалдар алдын ала даярлануы; 4. Ойынның балаға беретін білімдік және тәрбиелік мәні болуы; 5. Баланың жан-жақты дамуына, танымдық қызметінің артуына әсер етуі керек. А.М.Горький «Ойын арқылы бала дүниені таниды»,-десе, А.С.Сухомлинский «Ойынсыз ақыл-ойдың қалыпты дамуы да жоқ және болуы да мүмкін емес. Ойын дүниеге сарай ашыл-ған үлкен терезе іспетті, ол арқылы баланың рухани сезімі жасампаз өмірмен ұштасып, қоршаған дүние туралы түсінік алады. Ойын дегеніміз- ұшқын, білімге құштарлық пен еліктеудің маздап жанар оты»- дейді. Шынында да бала үшін ойын-өмір сүрудің белсенді формасы, сол арқылы ересектерге еліктейді, олардың іс-әрекетін, қарым-қатынастарын үйренеді, еңбектің мәнін түсініп, адамгершілік нормаларын игереді, әлеуметтік рольдер атқарады. Халық даналығы «Ойлы бала ойыннан белгілі»,- дейді. Балалардың ойынға деген қызығу-шылығын, ынтасын сабақ процесімен ұштастырудың маңызы зор. Ол үшін сабақта ойын түрлерін ретіне қарай пайдаланып отыру қажет. Ойынның түрлері көп. Біз солардың ішінде, ең алдымен сабақ барысында жиі пайдаланатын дидактикалық ойындарға тоқталамыз. Дидактикалық ойын оқушылардың ынта-ықыласын күшейтетін, оқудың қиын процесін жеңілдететін, дамуды тездетуге көмектесетін, оқу барысында таным қызметін күшейту мен көтермелеудің қуаты қайнар көзі болатын оқыту әдісінің бір түрі. Дидактикалық ойынның мақсаты баланы қызықтыра отырып, жаңа сабақты немесе өткен материалды берік меңгерту болып табылады. Дидактикалық ойындардың ережесі оқушылардың түсінуіне оңай, қарапайым әрі қысқа болуы шарт. Дидактикалық ойынды сабақта қолданғанда оның мынадай шарттарға сәйкес болуын қатаң ескеру қажет: - ойынның оқушыларға беретін білімдік және тәрбиелік мәні болуы; - баланың жан-жақты дамуына, танымдық қызметінің артуына әсер етеді; - өтіліп отырған материалдарға қызығушылығын туғызуы; - сабақтың мақсатын іске асыруда оқушыларға қажетті білік пен дағдыны қалыптастыруға көмектесетіндей болуы тиіс; - тілдік материалдарды салыстыра алуы және қорытынды жасай білуі; - балалардың қоршаған ортамен таныстырудағы ролі болуы. Ойын барысында оқушы өзіне үлкен адамның белгілі бір функциясын қабылдайды. Оны өз іс-әрекетінде жүзеге асыруға тырысады. Балалардың дидактикалық ойындарға деген қы-зығушылығы ойын әрекетінен ойлау әрекетіне, ақыл-ойды дамытуға берілген логикалық жаттығуларға ауысады. Мысалы, рольдік «Капитандар» ойыны. Бұл ойынды ойнау бары-сында балалар елестету арқылы «кемені жүргізеді». Ойындағы рольді оңға, солға бұрады, кеменің жүзуіне, қозғалысына тән дыбыс шығарады. Бұл әрекет арқылы оқушылар кеме капитанының роліне енеді. Ал дидактикалық жағынан алғанда олар капитанның ойлау әрекетіне еліктейді, мұғалімнің алдын-ала жасаған түсіндірмесіне сүйене отырып, кемені берілген бағыт бойынша жүргізеді. Мұндай ойын арқылы оқушы өздігінен жұмыс жасауға үйренеді, өз бетімен қорытынды шығаруға машықтанады. Белгілі ресейлік ғалым-педагог Л.В.Зенковтың пікірінше, ойын берілген білімді кеңейтуге, арттыруға, сабақтағы зерігушілікті қоюға көмектеседі. Жұмбақ - заттың немесе жануарлардың тұспалды белгілер туралы ұғыммен құпияланатын ойын. Мысалы: Қабат-қабат киінген, Жұмырланып түйінген. Доп-домалақ көк допты, Күнде көрем үйімнен. Ол қандай зат, балалар, Сорпасы тіл үйірген? (қырыққабат) Сауалғы – орысша «викторина» деген мағына білдіретін ұғым, бір тақырыпқа топтасты-рылған сұрақ-жауап жиынтығы, демек сұрақ-жауап ойыны. Басқатырғылар - адамның ой-пікірін дамытып, зейінділікке, тапқырлыққа, төзімділікке баулитын шытырман ойын. Сөзжұмбақ - танымдық ойынның ең көп тараған түрі. Сөздерді әр түрлі тәсілдермен құпиялап ойын құрастыру. Яғни сөздерді пайдаланып жасалатын ойынның жалпы атауы. Дидактикалық ойындарды мұғалім сабақта пайдаланып, оқыту мақсатын шешеді, осындай ойындардын бірнешеуін ұсынамын. І. Математика 1. Санды сызып таста (кесте) 2. Суреттегі геометриялық пішінді ата. 3. Рет-ретімен сандарды қос. Не шықты? 4. Бақаның көлге жететін жерін көрсет. (схема) 5. Теңгемен жұмыс 6. «Сипат тап» ойыны ІІ. Сауат ашу 1. «Кім жылдам?» 2. «Әріптер жарысы». 3. Әріптерден сөз құрастыр 4. «Дыбыстар болған екен» 5. Мына заттар қандай әріптерге ұқсайды? 6. Шөптің арасындағы әріптерді тап. 7. Телефон арқылы сөздерді табу. Сабақ барысында «Сандар туралы» 1 саны: Сан бір цифрынан басталады, күн біреу, ой біреу, жер біреу. 2 саны: Екі санындағы көрініс, әке мен шеше, ұл мен қыз, күн мен ай. 3 саны: Үш саны мықты, жараңдар, үшінші орын тұрағы, үлікті қосып тұрады. 4 саны: Үштен кейін төрт болар, Бір жылда төрт мезгіл бар: Қыс мезгілі күн суық, ақ қар жатыр, жер жауын. Көктемде келер жер жаңа, Егейін егін далаға. Жазғытұрым күн ұзақ, Аптап тұрар күн шуақ. Алтын күз бізге берер нұр, Жеміс-жидек пісіп тұр. 5 саны: Басталады саусағым бас бармақтан 1-ші, Балаң үйрек келеді санағанда 2-ші, Ортан терек, биігі, тұрып қалған 3-ші, Шылдыр шүмек келеді кезегім деп 4-ші, Кішкене бөбек таласпай қалған екен 5-ші. 6 саны: Алты саны-ұлық па, Ұқсас өзі құлыпқа. Алты саны, ол-алтау, Бестен кейін келеді, Тапқыр бірден біледі. Саны: 1 аптада жеті күн бар: 1-ші күн – дүйсенбі, 2-ші күн - сейсенбі, 3-ші күн - сәрсенбі, 4-ші күн - бейсенбі, 5-ші күн - жұма, 6-шы күн - сенбі, 7-ші күн – жексенбі. 8 саны: Қараңдаршы көз тігіп, Сегіздікте - қос жүйрік. Бас аяғы жоқ оның, «8» саны, ал біліп. Көзілдірік ол білсең Жүрер көзге ел іліп. 9 саны: Тоғыз алты сияқты білмегенге, Құйрығы бірақ қарап қалған төменге. 10 саны: Тоғызға бір қосамыз, Он санын енді тосамыз. Қос таңбаны кім білсе, Олар бір мен дөңгелек. 0 саны: Кетсе бәрі дөңгелеп, Ұшып, қонып, не керек? Жоқтығын заттың білдірер Қояйық нолді ертерек. Тура және кері сандарды санау: 12345678910-10987654321 Бұл ойын оқушылардың танымын арттырып, жақсы көңіл-күй тудырып, ой-өрісін да-мытып, ойлау қабілетін, математикалық тілін дамытады. Міне, баланы ойната отырып тәрбиелеу, халықтық педагогиканы бойына сіңіру қазіргі кездегі заман талабы. жүктеу/скачать 270 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|