«Қазақстан тарихы» пәнінен қалыптастырушы бағалауға арналған тапсырмалар жинағы

• 
  «Ұлы Дала» өркениеті ұғымын түсіндіреді;
  

• 
  «Ұлы Дала» өркениетінің дамуының бірінші кезеңінің уақытын анықтайды;
  

• 
  «Ұлы Дала» өркениетінің дамуының екінші кезеңінің уақытын анықтайды;
  

• 
  «Ұлы Дала» өркениетінің дамуының үшінші кезеңінің уақытын
  

8
анықтайды;

• 
  «Ұлы Дала» өркениетінің дамуының төртінші кезеңінің уақытын анықтайды;
  

• 
  «Ұлы Дала» өркениетінің дамуының бесінші кезеңінің уақытын анықтайды;
  

• 
  «Ұлы Дала» өркениетінің дамуының алтыншы кезеңінің уақытын анықтайды;
  

• 
  «Ұлы Дала» өркениетінің дамуының жетінші кезеңінің уақытын анықтайды;
  

• 
  «Ұлы Дала» өркениетінің дамуының сегізінші кезеңінің уақытын анықтайды;
  

• 
  «Ұлы Дала» өркениетінің дамуының тоғызыншы кезеңінің уақытын анықтады;
  

• 
  «Ұлы Дала» өркениетінің дүниежүзі тарихымен байланыстырады.
  

9
Бөлім: Өркениет: даму ерекшеліктері

байланыстырады

Дереккөзді қолдана отырып берілген кестені толтырыңыз.

Қазақстан жерінде халық болып қалыптасу процесі алғашқы қауымдық құрылыс ыдырап, одан кейінгі қола дәуірі (б.з.б. II м.ж. ) мен темір дәуірі (б.з.б. VII-III ғғ.) кезеңдерімен немесе осы кезде өмір сүрген ру-тайпалардың өсіп-өркендеуінен басталады. Яғни, Қазақстанның ұлан-ғайыр территориясын ежелден мекендеген байырғы (автохтонды) тайпалар мен тайпалар бірлестіктерінен бастау алады. Кейін автохтонды тұрғындарға Орталық Азиядан батысқа қоныс аударушы тайпалар келіп қосылды. Қазақстанның автохтонды тұрғындары мен келімсек тайпалар (мигранттар) арасында өзара араласып-сіңісу (ассимиляция) процесі орын алды.

Орта Азия мен Қазақстан өңірінде осы екі процестің екеуі де қатар дамып отырған. Қазақстанның ертедегі тарихын екі кезеңге: үндіеуропалық және түріктік кезеңге бөлуге болады. Бірінші кезеңде лингвистикалық тіл жағынан Қазақстан тұрғындары үндіеуропалық топтың ежелгі парсы тобына кіреді, яғни, бұл кезең б.з.б. II-I мың жылдықтарды қамтиды.

Екінші кезеңде Қазақстан территориясына шығыс жақтан көптеген көшпелі тайпалардың соның ішінде көне түркі тілдес ғұндардың қоныс аударуына байланысты, сақ және сармат тайпаларының мұрагерлері – үйсін мен қаңлылар ғұн тайпаларымен араласып ассимиляцияға түскен.

Қазақ халқының қайнар көзі - сақ тайпаларының мұрагерлері, бүгінгі қазақ даласында б.з.б. ІІ ғасырдан өмір сүрген үйсін, қаңлы тайпалары мен олар құрған мемлекеттік құрылымдар болғандығы анық.

Б.з.б. I ғасырда Солтүстік ғұндардың құрамына кірген көптеген түркі тілдес тайпалардың бір бөлігі Орталық Азиядан Тянь-Шань арқылы өтіп, үйсін, қаңлы тайпалық бірлестігімен көрші-қолаң отырды. Ғұндардың Қазақстанға өтуінің екінші толқыны б.з. I ғасырында орын алды. Бұл кезде Солтүстік ғұндардың толып жатқан тайпалары Шығыс Қазақстан мен Жетісуға қоныс аударды. Бұл үйсіндер мен қаңлыларда монголоидтық нәсілдің элементтерін күшейте түсті. Антропологтар осы кездегі жергілікті халықтағы монголоидтық нәсіл белгілері 30% құрады деп есептейді.

VI ғасырда Қазақстан жері біртұтас мемлекет – Батыс Түркі қағанаты - «Он оқ елінің» құрамына кірді. Қағанаттар ондаған түркі тілдес ру-тайпаларды біріктірді. Үйсіндер мен қаңлылар осы тайпалармен араласып-сіңісіп кетті. Тоныкөк жазуында «бұрынғы үйсіндердің жерін жайладық» деген сөздерге қарағанда, олар расында да түріктерге тәуелділікке түскен.

Қазақ халқының қалыптасуында ежелгі (үйсін, қаңлы қоғамдары) және ерте ортағасырлардағы мемлекеттік құрылымдар (түрік тайпаларының мемлекеттері) мен олардың арасындағы өзара сабақтастық байланыстың маңызы зор.

13
Монғол шапқыншылығы салдарынан Қазақстан жеріндегі ру-тайпалардың арасындағы тарихи қалыптасқан географиялық ортақтастық пен мәдени-экономикалық байланыстар бұзылды.

Қазақ халқының қалыптасуының аяқталуы XIV-XV ғасырларда өмір сүрген этносаяси қауымдастықтар Ақ Орда, Әбілхайыр хандығы, Моғолстан, Ноғай Ордасының тарихымен тікелей байланысты. Қазақстан жерінде қаншалықты жойқын шапқыншылықтар болғанымен, халық болып қалыптасудың негізгі шарты - тіл бірлігі жойылмады. Керісінше, уақыт өткен сайын монғол тайпаларының өздері жергілікті халықтың түркі тіліне, әдет-ғұрпына, салт-санасына көшіп, түркіленіп кетті. Оларды ғылыми әдебиеттерде «түріктенген монғолдар» деп атайды.

• 
  дереккөздегі ақпараттың құндылығын анықтайды;
  
• 
  нақты 1-ақпаратты көрсетеді;
  
• 
  нақты 2-ақпаратты көрсетеді;
  
• 
  нақты 3-ақпаратты көрсетеді;
  
• 
  дереккөзін сипаттайтын 5 кілт сөзді анықтайды;
  
• 
  қазақ ұлты қалыптасуының ұзаққа созылу себебін жазады;
  
• 
  қазақ ұлты қалыптасуының 1-ерекшелігін анықтайды;
  
• 
  қазақ ұлты қалыптасуының 2-ерекшелігін анықтайды;
  
• 
  қазақ ұлтының қалыптасуы бойынша қорытынды ой түйін жазады.
  

14