Қазақстанда халық санағы 1897 жылдан бастап әрбір он жыл сайын тұрақты түрде жүргізілуде. Оны жүзеге асыру тәртібін ұсынған БҰҰ. Біздің еліміздегі соңғы санақ 1999 жылы орын алды

Қазақстанда халық санағы 1897 жылдан бастап әрбір он жыл сайын тұрақты түрде жүргізілуде. Оны жүзеге асыру тәртібін ұсынған БҰҰ. Біздің еліміздегі соңғы санақ 1999 жылы орын алды. Санақ келесі негізгі сұрақтарға жауап алу үшін жүргізіледі: «елде қанша адам тұрады», «олардың қаншасы ерлер мен әйелдер, балалар мен қарттар», «қанша адам және қандай ұлттар біздің елде тұрады», «қазақстандық отбасылардың табысы қандай деңгейде». Бұдан басқа, халық санағы халықтың ауқымын, қалалық және ауылдық жерлерді бөлуді, отбасылық және отбасылық жағдайды, тіл біліктілігін, білім деңгейін, оқуға қабылдауды, үй шаруашылықтарының саны мен мөлшерін, өмір сүру деңгейін және т.б. тұрғын үй жағдайларын. Осы көрсеткіштердің барлығы елдің ішкі құрылымының айқын статистикалық әлеуметтік-экономикалық жағдайын қамтамасыз етуі тиіс. Мемлекет үшін, өз кезегінде, санақ қорытындылары сенімді деректер негізінде нақты дамудың нақты саяси бағытын құруға мүмкіндік береді. 2009 жылғы халық санағы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 28 қарашадағы қаулысының негізінде жүзеге асырылған, оның ұйымдастырушысы Қазақстан Республикасының Статистика жөніндегі агенттігі болып табылады. Келесі халық санағы 2019 жылы жүзеге асырылады. Агенттік еліміздің барлық өңірлерінде санақ бойынша кадрларды іріктеу және дайындауды қоса алғанда, санақ бағдарламаларын әзірлеуді қоса алғанда, ұйымдастыру-әдістемелік сипаттағы барлық дайындық іс-шараларымен айналысуды тапсырады. Қазіргі уақытта Агенттік кең ауқымды ақпараттық-насихаттау жұмыстарын жүргізуде. Оның мақсаты халықтың барлық сегменттеріне санақ бағдарламасының принциптері мен әдістерін түсіндіру болып табылады. Халық санағының дайындығы мен өткізілуінде Агенттікке бағынатын сайттарда және ұйымдарда халық санағы үшін жауапты министрліктер мен ведомстволар көмектеседі. Бірқатар мемлекеттік органдар халық санағының ұйымдық қолдауын, сондай-ақ халықтың әкімшілік дереккөздерінен деректерін ұсынуды қамтамасыз етеді. 2009 жылғы санақ әрбір азаматтың сауалнамасы арқылы жүргізілді. Осы мақсатта арнайы әзірленген және оқытылған қызметкерлер оқытылды. Санақ жүргізу рәсімі Қазақстан Республикасының барлық азаматтарын, сондай-ақ республикада санақ жүргізілетін уақытта шетел азаматтары мен азаматтығы жоқ адамдарды қамтиды. Санақ Қазақстанда да тұрақты тұратын, бірақ үгіт кезеңінде елден тыс жерлердегі азаматтарға да әсер етеді. Халық қарапайым тұрғылықты жерінде: қала, үй, пәтер, бөлмеде санаққа қатыса алады. Бұл орын адам тіркелген мекен-жайға сәйкес келмеуі мүмкін. Жазбалар оның жасына, азаматтығына, тұрақты немесе уақытша тұратын жеріне қарамастан, үй шаруашылығының әрбір ересек адамының ауызша сауалнамасымен есептеледі. Үйдегі жеке мүшелерімен кездесу мүмкіндігі болмаса, осы үйдің кез-келген ересек адамы жауап бере алады.

Санақ жүргізгенде халықтың белсенді қатысуы өте маңызды. Елдің әрбір азаматы санақшының сұрақтарына нақты жауаптар оның қоғамдық міндеті екенін түсінуі тиіс, ал халық туралы ақпарат кейіннен оның әл-ауқатын жақсарту үшін пайдаланылады. Осылайша, санақ парағы - ұлттық халық санағының негізгі құжаты - үйде (туылған күні, жынысы, ұлты, азаматтығы, отбасылық жағдайы, жұмыспен қамтылуы) тұратын адамдар туралы ақпаратпен қатар, тұрғын үй туралы мәліметтерді (типі, құрылысы кезеңі, материалдан жасалған қабырғалар, жалпы және тұрғын үй көлемі, қолданыстағы ыңғайлылық түрлері және басқа да сипаттамалары) қамтиды. Зерттеу барысында санақшы жалақы мөлшерін, сондай-ақ жалақы түрінде, бизнестен түскен табыстар, зейнетақы, жәрдемақы, стипендия, жеке қосалқы шаруашылық және т.б. болуы мүмкін өмір сүру көзін анықтайды.

Барлық осы деректер бірыңғай белгіленген ережелерге сәйкес және тек респонденттердің сөздерінен санақ формасында енгізіледі. Санақ жүргізген кезде азаматтар кез-келген құжаттарды санақшыларға, мысалы, паспортқа, жеке куәлікке, оқу орнынан бітіргені туралы дипломға, неке туралы куәлікті және т.б. көрсету міндетті емес.