Азилхан Нуршайыков. Акикат пен аныз
жүктеу/скачать 396,82 Kb.
|
Ақиқат пен аңыз. Әзілхан Нұршайықов
| БІЗДІҢ ШАРТ
Панфилов дивизиясының Талғар полкының жауынгерлері мен офицерлеріне әдеби ескерткіш орнату жайындағы ортақ тілекпен біз, Александр Бек пен Бауыржан Момышұлы, 1942 жылдың басында, майдан даласында, ауызша шарт жасасқан едік. Енді соны қағазға түсіруді қажет деп таптық. 1. Москва түбіндегі ұрыстарда аға лейтенант Бауыржан Момышұлы командирі болған панфиловшылар батальоны мен Талғар полкының жауынгерлік жолы жайында Александр Бек «Волоколамск тас жолы» атты (3 немесе 4 повестен тұратын) кітап жазады. Александр Бек кітаптың авторы болады да, ал Бауыржан Момышұлы (оның естеліктері, ауызша әңгімелері, ойлары, әскери жазбалары) кітаптың материалы болады. Сонымен бірге, бұл тақырыпқа тікелей немесе жанама қатысы бар басқа материалдарды екеу ара келісе отырып, кітапқа пайдалануға әбден болады. Александр Бек жұмыс документі ретінде Бауыржан Момышұлы өз қолына берген барлық материалдарды, ойларды, әңгімелерді, әскери жазбаларды үшінші адамға көрсетпеуге, екі адамның өзара сыры, құпиясы есебінде сақтауға міндеттенеді. 2. «Волоколамск тас жолы» кітабы көркем қиялдан жасалатын үйреншікті әдеби туынды емес, панфиловшылардың аты-жөндері толық сақталып, олар қатысқан ұрыстар сол қалпында суреттелетін әскери-документті шығарма болатындықтан, кітап үшін тек Александр Бек қана жауап беріп қоймайды, сонымен бірге кітаптың шындығы үшін панфиловшылардың аруағы алдында, тарих алдында және замандастар алдында Бауыржан Момышұлы қоса жауап береді. Сондықтан Бауыржан Момышұлы Александр Бектен шығарманың көркем шындығы өмірде болған оқиғамен барынша дәлме-дәл келуін, ол оқиғалардың педанттық дәлдік пен ұсақ документализмнің ізін қуаламай, үлкен шындықтың жиынтықтау елегінен өткізіп, қорытылуын талап етуге міндетті. Егер әдеби тәсіл, стиль, жазу мәнеріне байланысты қажет болса ғана, онда да екеу ара ақылдаса отырып, нақты болған оқиғадан сәл-пәл ауытқуға болады. Онда да мұндай ауытқудың салдары соғыс әмірі шындығының қан төгіп, жан қиып жинаған қасиетті документіне көлеңке түсірмейтін болса ғана солай етіледі. 3. Бауыржан Момышұлы кітаптағы барлық әскери, әскери-психологиялық мәселелердің дұрыстығына жауап береді, бұл мәселе жөнінде Александр Бекпен екеуінің арасында дау туса, онда кесімді сөз Бауыржан Момышұлыныкі болады. Ал арада әдеби мәселе жайында дау бола қалса, онда шешуші сезді Александр Бек айтады. 4. Кітап қолжазбасының түңғыш редакторы Бауыржан Момышұлы болады. Тек Бауыржан Момышұлымен ақырғы тоқтамға келгеннен кейін ғана Александр Бек кітап қолжазбасын баспасөз бетіне ұсынады. Содан кейінгі редакциялық және басқа да өзгертулер де мүмкіндігінше Бауыржан Момышұлымен келісіледі. Сонымен бірге біз болашақ үшін негізгі дана деп тек екеу ара келісілген қолжазбаны ғана (одан кейін ешқандай өзгерту, түзету енгізілмейтін) санаймыз. Оның бір данасы КазФан-да (Ғылым академияның қазақ филиалында), Бауыржан Момышұлының өзге материалдарымен бірге оригинал есебінде сейфте сақталады. Ол документтерді, егер Бауыржан Момышұлы қалдырған өсиетті орындайтын болса, Александр Бек еркін пайдаланатын болды. 5. Кітапты қазақ тілінде шығару үшін Бауыржан Момышұлының басшылығымен қазақ жазушыларының А. Бектің қолжазбасына өзгертулер, қосымшалар енгізуіне, сөйтіп оны Бауыржан Момышұлының қазақ және орыс тілдеріндегі басқа материалдары (очерктер, әңгімелер, мақалалар, өлеңдер, әскери жазбалар және басқалар) сияқты алғы нұсқа ретінде пайдаланып, мейлінше қайта жөндеулеріне болады. Егер мұндай жөндеулер кітап текстінің 50 процентінен арса, онда мұқабаға жаңа автордың (немесе авторлардың, қазақ жазушыларының) аты қойылып, автордың атынан кейін: «Александр Бектің кітабы және Бауыржан Момышұлының материалдары бойынша» деген сөздер жазылады. Егер ондай жөндеулер кітап текстінің 50 процентінен аз болса, онда кітаптың авторы болып Александр Бектің өзі қалады, бірақ кітап бетінде: «Қазақ тіліндегі басылымын өңдеген пәленше» деген жазу тұрады. Бұл мәселені реттеуді Александр Бек Бауыржан Момышұлының еркіне береді, ал Бауыржан Момышұлы аудармаға және жөндеу жұмысына жетекші болуға міндеттенеді. Александр Бектің кітаптың орыс тіліндегі келесі басылымдарында, алғы сөзде атап көрсете отырып, қазақша басылымынан қалаған жерін алып қосуына қақысы бар. 6. Бұл шарт 1942 жылдың март-апрелінде майданда жасалды, 1944 жылдың 18 декабрінде Москвада қағазға түсірілді. АЛЕКСАНДР БЕК БАУЫРЖАН МОМЫШҰЛЫ Мен шартты көшіріп бола берген кезде бөлмеге Бауыржан кірді. — Кәріліктің қақпанына түсті деген осы екен, қарағым, — деді ол маған мұң шаққандай болып. — Ішіме ып-ыстық күншуақ орнап, өзімнен өзім күлімсіреп, көңілденіп жүретін жастық шағым жеткізбей зымырап, алыстап барады. Бұрын оны жылдар өтсе де аңғармайтын едім. Қазір соны күн сайын көріп, сағат сайын сезетін болдым. Көргенмен, сезгенмен қайран жоқ. Жарқ-жұрқ етіп алыстап бара жатқан жастық шағың айқай салсақ да аялдайтын, артына қайрылып қарайтын емес. Мен жазуымды тоқтатып, оның айтып келе жатқан сөзіне құлақ салып қалған едім. Бауыржан соны аңғарды да, дереу сөзін доғарды. Содан соң төсегіне жайғасты да, менің көшіріп болуымды тосып, үнсіз отырып қалды. — Болдың ба? — Болдым, Бауке. — Болсаң оқып шық! — Жаңа, көшірер алдында бір рет оқып алғанмын, — дедім мен енді оны қайта оқып уақыт кетірмейін деп ойлап. — Сенің не көшіріп алғаныңды менің білуім керек емес пе? — деді ол маған зейілдене үн қатып. Бауыржанның шартты менің қаншалықты дұрыс көшіріп алғанымды тексергісі келіп отырғанын енді аңғардым да, оны басынан аяғына дейін жайлап оқып шықтым. — Енді түсінікті ме? — Түсінікті. — Бұл шартты Бек екеуіміз «Волоколамск тасжолының» алғашқы екі повесі біріктіріліп, 1945 жылы шығар алдында жасадық. Кітап шыққаннан кейін жазушы Бектің еңбегіне лайықты баға берілді. Отставкаға шыққаннан кейін қолыма қалам алып, өзім жазуға кірістім. Осыдан соң біраздан кейін, 1958 жылы, қазақ әдебиетінің Москвада өтетін онкүндігінің қарсаңында, менің «За нами Москва» кітабым жарыққа шықты. Жоғарыда Бекке рақмет, ол менің жазушылық жолына түсуіме түрткі болды дегенімнің мәнісі осы, қарағым. Х СССР Жазушылар одағында болған талқылауда «Москва үшін шайқас» кітабы жайында он бір адам шығып сөйледі. Генерал Вершигора бастаған он адам кітапты мақтап шықты да, тек бір адам ғана жамандауға тырысты. ...Ол оқиға менің көз алдыма келді. Момышұлының «Москва үшін шайқас» кітабы талқыланып біткеннен кейін үзіліс болды. Біз дәлізге алдымен шығып, жұртқа көз салып тұрған едік. Сақалы белуарына түсердей ұзын, төртпақ денелі келген генерал Петр Вершигора мен полковник Бауыржан Момышұлы екеуі қатар шықты да, бірге тұрып, темекі тартысты. Осы кезде екінші жақ есіктен қасқа маңдайы жарқырап, Мұхтар Әуезов шықты да, бірден Бауыржанға қарай бұрылды. — Пәлі, Бауыржан, біздің бәріміздің ішіміздегі ең модный жазушы сен болдың бүгін. Сенің кітабың жайында қисапсыз көп адам көсіле пікір айтты. Құтты болсын, қайырлы болсын астанадан алған бағаң, — деп Мұхаң қос қолдап тұрып, Бауыржанның қолын қысты. — Сенің соғыста қаның төгілген жерде ерлігін ғана емес, әдеби еңбегіңнің де ерекше бағаланғанына қатты сүйсініп отырдым. Мен мына Петр Петрович сияқты соғыстың білгір адамы байсалды да беделді пікір айтқанына дән риза болдым. Осылай деп Мұхаң Вершигораға басын иіп, оның да қолын қысты. Содан соң кері бұрылып, жолдағы жұрттың бәрімен бас изей сәлемдесіп, Мұхаң секретарьлардың бірінің бөлмесіне кіріп кетті. жүктеу/скачать 396,82 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|