«Қазіргі білім берудің даму тенденциялары» халықаралық ғылыми конференцияның материалдар жинағЫ

Development trends of modern education 
140 
жиналады, 42 мың текше метр су сүзіледі. Тек содан кейін ғана өзенге келіп 
түсеміз», – деді әкім. 
Әкімнің айтуынша, 2021 жылы елордада 10 мың әлеуметтік пәтер 
салынады, ал 2020 жылы олар 7 мың, 2019 жылы – 2900, 2018 жылы – 1800 
салынған [1]. 
Сонымен, бізде жаңбыр жауды, біз қандай да бір жолмен суды ағызуымыз 
керек. Қаладан тыс жерде бәрі түсінікті: жауын-шашынның көп бөлігі жерге 
сіңіп, сүзіледі. Бірақ бәрі асфальт пен бетонмен толтырылған қалаларда сіңетін 
жер жоқ. Суды ағызу жүйесінің көмегімен ағызу керек, және бұл судың 
барлығы тікелей қалалық кәрізге жіберіледі. 
Одан бірнеше проблемалар шығады: 
– Нөсерлі кәріз жүйелері үлкен жүктемені әрдайым жеңе бермейді, әсіресе 
нөсер қатты болса. 
– Дәстүрлі жүйелерді салу өте қымбат. 
– Көшелердегі кірді, құмды, жапырақтарды және басқа да қоқыстарды су 
жуып келеді. Мұның бәрі коллекторларды тез бітеп тастайды және жүйенің 
тиімділігі төмендейді. 
– Нөсер кәрізі арқылы өзендер мен теңіздерге көшелерден қауіпті заттар да 
түседі. Бұл машиналардан сұйықтық (май, бензин) және басқа қоқыстардан 
тамшылайтын ауыр металдар. Жаңбыр ағынын сүзу өте қымбат. 
Жылдар бойы дренаж мәселесі жай ғана шешілді: жер асты жаңбыр 
коллекторлары салынды. Бірақ соңғы он жыл ішінде үрдіс өзгерді. 
Алғашқы ірі мысалдардың бірі – Филадельфия. Қаланың тозған кәрізі жиі 
нөсерге төтеп бере алмады, сондықтан қала жиі үлкен су қоймасына айналды. 
2006 жылы Филадельфияның сумен жабдықтау бөлімі шешім қабылдады: «сұр» 
инфрақұрылымды кеңейтуді тоқтатыңыз, «жасыл аймаққа» ақша салайық! Егер 
сіз жерді қалаға қайтара алсаңыз, құбырлар мен сүзгілерді шексіз төсеу, жөндеу 
және өзгерту керек пе? Бұл экономикалық жағынан да тиімді екені белгілі 
болды: жасыл инфрақұрылымды құруға 25 жыл ішінде шамамен 2,4 млрд 
доллар кетеді, ал сұр Инфрақұрылым 8 миллиардтан көп нәрсені талап етеді. 
Осылайша «Жасыл қала, Таза су» бағдарламасы дүниеге келді. 2006 
жылдан бастап Филадельфияда аумағы 1500 шаршы метрден асатын кез-келген 
жаңа құрылыс нысандарында 3 см-ге дейін жауын-шашын сіңіре алатын жасыл 
аймақтар болуы керек деген заң қабылданды. Бұл тозған қалалық кәрізге 
мүлдем қарамау үшін жеткілікті. 

Қазіргі білім берудің даму тенденциялары 
141 
Сурет 1. Жасыл қала. 
Содан бері қала белсенді түрде гүлзарлармен, жаңбыр бақтарымен, жасыл 
шатырлармен, жасанды сулы-батпақты биотрястармен және т.б. өсе бастады. 
Асфальттың шамамен 30 %-ы өткізгіш жол төсемімен ауыстырылды, оны 1977 
жылы Филадельфияда Франклин институты ойлап тапқан. Жол бойында су 
өткізгіш геотамен қапталған, тастармен немесе қиыршық тастармен 
толтырылған және топырақ пен ағаштардың үстіне жасырылған траншеялар 
желісі пайда болды. Осының арқасында қала түбегейлі өзгерді. Содан бері қала 
белсенді түрде гүлзарлармен, жаңбыр бақтарымен, жасыл шатырлармен, 
жасанды сулы-батпақты биотрястармен және т.б. өсе бастады. Асфальттың 
шамамен 30 %-ы өткізгіш жол төсемімен ауыстырылды, оны 1977 жылы 
Филадельфияда Франклин институты ойлап тапқан. Жол бойында су өткізгіш 
геотамен қапталған, тастармен немесе қиыршық тастармен толтырылған және 
топырақ пен ағаштардың үстіне жасырылған траншеялар желісі пайда болды. 
Осының арқасында қала түбегейлі өзгерді [2]. 
Жақында көптеген жаңа технологиялар пайда болды, жаңа идеялардың 
бірі – бірнеше минут ішінде кіретін суды сіңіре алатын арнайы асфальтты 
қолдану. Идея жақсы. Бірақ бұл ноу-хаудың әлеуетін толық іске асыру үшін 
біздің көшелердегі жер үсті су бұру жобаларын толығымен қайта өңдеуге тура 
келеді [3]. 
Зерттеу жұмысы барысында Нұр-Сұлтан қаласының нөсер кәрізінің 
тиімді гидравликалық моделін әзірлеу жоспарлануда. 
Оны әзірлеу үшін Нұр-Сұлтан қаласының аумағында түсетін жауын-
шашын мөлшерін өлшеу нәтижелерінің дәлдігі қажет, ол шағын көлеммен және 
жаңбыр өлшегіштердің жоғары сапасымен сипатталады.
Мұндай деректерді тек 
автоматтандырылған жаңбыр өлшегіштерден алуға болады [4].

Development trends of modern education 
142 
Сурет 2. «МЖ-24» Автоматты, автономды салмақ өлшегіш. 
Жаңбыр өлшегіштердің әртүрлі түрлері бар, оларды салмақ өлшегіштер, 
iелек өлшегіштер, терең шұңқыр датчиктері және аяқталған цилиндрлер деп 
жіктеуге болады. Автоматты жаңбыр датчиктері – бұл сенсорда жаңбыр сезімі 
пайда болғаннан кейін электронды түрде жұмыс істей бастайтын жаңбыр 
датчиктері. Олар деректерді өлшеуден бастап, жауын-шашынды жоюға дейін 
автоматты түрде жазады. Олар сандық дисплейлермен жабдықталған және 60 
күнде жауын-шашын жазады. Автоматты жаңбыр өлшегіштердің/сенсорлардың 
әр түрлі түрлері жаңбыр өлшегіштер мен автоматты жаңбыр өлшегіштерді 
әртүрлі санаттарға бөлуге болады. Олар шамамен 20 ғасырда жасалған және 
оған бекітілген шұңқыры бар цилиндрден тұрады, содан кейін ол үлкен 
контейнерге орналастырылады. Жаңбыр жауған кезде цилиндр толып, үлкен 
контейнерге құйылады, осылайша цилиндр өлшенеді, ал үлкен контейнерден 
артық мөлшері өлшеу үшін басқа цилиндрге орналастырылады. Әдетте, жаңбыр 
датчиктерінің көпшілігі жауын-шашын мөлшерін стандартты жаңбыр датчигі 
сияқты мм-де өлшейді, ал стандартты сенсор төтеп бере алатын жауын-шашын 
мөлшері 25 мм құрайды. Цилиндрдегі әр сызық 0,2 мм, ал су жоғарғы жағына 
жеткенде, жаңбыр суын үлкен контейнерге салу үшін кішкене тесік пайда 
болады.
Сондай-ақ, жүктеме құралы атмосферадағы химиялық заттардың 
құрамын ол орналасқан жерде өлшеуге қабілетті. Бұл химиялық өлшеу 
парниктік газдардың әсерін сынайтын ғалымдар үшін өте пайдалы болуы 
мүмкін. Сенсорлардың бұл түрінің кемшілігі – бұл басқа түрлерге қарағанда 
қымбат және көп күтімді қажет етеді [5].
Дегенмен, нөсер кәріздерін жөндеуде әр жылы құбыр ауыстыру, қалпына 
келтіру барысында кететін шығындарды азайту немесе болдырмау үшін, әу 
бастан автоматты түрде жауын-шашын мөлшерін бақылап отырсақ болады. 
Соған 
қарай 
еліміздің 
қай 
аймағында 
проблемалық 
факторларды 
метеорологиялық көзбен шешуге бірқатар септігін тигізеді. 

Қазіргі білім берудің даму тенденциялары 
143 

жүктеу/скачать 2,19 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: