БАҒдарламасы алматы жалпы ереже

Табиғат жағдайында адамның автономдық тіршілік етуінің мүмкін болатын жағдайлары. Шағын елді мекенде көлік құралдарынның апат. Орманда, тауда, далада адасып кетсен. Турсаяхата топтан қалып қалсан. Табиғат жағдайында амалсыз автономдық тіршілік ету жағдайына түскен адамның әрекет ету ережесі. Қорқынышты және мүмкін болатын стресстік жағдайды жеңу. Амалсыз автономия кезіндегі әрекет ету жүйелігі (жағдайды бағалау, шешім қабылдау, әрекет ету жоспарын құрастыру, оны орындау). Апат сигналдары және сигнал құралдары.

Өмірі мен денсаулығын сақтауға табиғат жағдайында адамның амалсыз автономдық тіршілік ету кезінде пайда болған проблемалар. Азық-түлікпен қамтамасыз ету және аштық жағдайында тірі қалу проблемасы. Сумен қамтамасыз ету және шөлдеудің теріс әсерін жеңу жолдары. Мекенде бағдарлау, қолдағы құралдардан уақытша тығылатын орынды салу, отты табу және тамақ пісіру тәсілдері, мүмкін болатын ауруларды алдын алу және жарақаттар, жәндіктер және жануарлар тістеген кезде, улану кезінде өзіне көмек көрсету.

Дәрігерлік көмек көрсету құралдары

Дәрігерлік аптечка (амалсыз автономия жағдайында алып жүретін минимальды авариялық жинақ), автономия жағдайында таңатын және емдік құралдар. Табиғи емдік құралдарды пайдалану.

Зілзаланың (жер сілкінісінің) пайда болуы. Зілзала ошағы. Зілзала эпиорталығы. Зілзаланың негізгі параметрлері. Зілзала зардабы. Зілзаладан болатын шығын мен зардапты төмендетуге қолданылатын шаралар. Зілзала кезінде қауіпсіз әрекет етуге нұсқаулық.

Топырықтың жылжуы, көшуі және сел ауқытында болатын зардап және қысқаша мінездеме. Топырықтың жылжуы, көшуі және селді ескерту бойынша қабылданатын шаралар. Топырықтың жылжуы, көшуі және сел қаупі және барысы бойынша халыққа нұсқаулық.

Дауыл, боран және құйын кезіндегі мүмкін болатын зардап. Дауыл, боран және құйын зардабынан болған залалды азайту бойынша қабылданатын шаралар. Дауыл, боран және құйын қаупі кезінде және уақытында халықтың әрекеті.

ҚӘЕУЗ-мен улану кезінде бірінші дәрігерлік көмек көрсету тәртібі.

Жарақатты өндеу тәсілдері. Асептика және антисептика шаралары. Тұрмыстық химия заттарымен улану, сілтілер және қышқылмен күю кезінде көрсетілетін бірінші көмек. Жарақат кезінде ауруды азайту тәсілдері, Басқа зақым келген жағдайда көрсетілетін бірінші дәрігерлік көмек. Басқа зақым тигенде және омыртқаға жарақат тиген кезде ауруды азайту. Батқанға бірінші көмек. Жүрекке үздіксіз массаж жасау комбинациясымен «ауыздан ауызға» жасады дем беру әдісі.

Жарақаттанып зақымданумен радиациялық зақымдану кезінде көрсетілетін бірінші дәрігерлік көмек. Уландыратын және қатты әсер ететін улы заттардың зақымдау белгілері, бірінші дәрігерлік көмек. Жеке аптечка және оны қолдану ережесі. Шприц-тюбик. Жеке химияға қарсы және оны пайдалану ережесі. Өкпені жасанды желдету аппараты (РПА-1 және басқалар) және оларды пайдалану.

Жарақаттанғанда көрсетілетін бірінші дәрігерлік көмек. Жарақаттың ауырлауын алдын алу. Байлау мен таңу туралы түсінік. Басқа және кеудеге, ішке және жоғары бөлікке, аралыққа және төменгі жаққа стерильді таңу салу ережесі.

Жасөспірім организмінің психологиялық және физиологиялық ерекшелігі. Психологиялық теңдік адам денсаулығы үшін маңызы. Өндеу ережесі және өзінің сезімін басқара алу. Жасөспірімнің оқу және демалыс режимі.

Су тасқыны негізгі түсінік және классификация. Желдің әсерінен су деңгейінің көтерілуі. Су тасқынан болатын мүмкін залал. Су тасқыны қаупі кезінде және болған кезде халыққа нұсқаулық.

Ормандағы өрт қаупі. Орман және дала өртінің пайда болу себептері. Орман мен дала өртінің мүмкін залалы. Орман және дала өрттерін алдын алу бойынша халыққа нұсқаулық. Оларды сөндіру кезінде қауіпсіздік шаралары. Өрт кезіндегі қауіпсіздік ережесі және одан қорғану.

Шаруашылық объектіде апат. «Табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлар туралы» Қазақстан Республикасының 1996 жылғы 5 шiлдедегі N 19 Заңы. Апат мен күйреу туралы негізгі түсінігі және белгілеу. Зақымдау ошағы және мүмкін болатын заладың мінездемесі (өрттер, жарылыстар, қатты әсер ететін, улы, радиоактивтік және т.б. заттарды шашу).

Өндірістің химиялық қауіпті объектілері. Қатты әсер ететін улы заттар (ҚӘЕУЗ), оның мінездемесі зақымдаушы факторлар. Химиялық қауіпті объектідегі апат кезінде мүмкін болатын залал. ҚӘЕУЗ шашумен апат кезінде халықтың әрекет ету ережесі.

Қан аққандағы бірінші дәрігерлік көмек көрсету, қанды ағуды уақытша тоқтату тәсілдері. Күре тамырды саусақпен басу нүктелері. Қанды тоқтататын буманы салу және қолдағы құралдардан байлау ережесі. Қан көп аққан кездегі көмек. Ішкі органның зақымдануы және ондай кезде бірінші дәрігерлік көмек көрсету. Шығу, соғу, сіңірлердің созылуы туралы түсінік және бірінші дәрігерлік көмек. Созылу, шығу, сыну кезінде дененің иммобилизация амалдары. Сүйек сыну туралы түсінік және оның белгілері. Сынық түрлері және оның қиындықтары. Травматикалық естен тану және оны алдын алу. Сүйек сынған кезде көрсетілетін бірінші дәрігерлік көмек: бассүйек, ыйық белдеу, кеуде клеткасы, үстінгі және астынғы бөіктер.

Жасөспірімдердің еңбек және демалыс режимі. Күн, апта, жыл ішінде адамның ақыл мен тәннің жұмыс қабілеттілігінің динамикасы. Шаршауды алдын алу.

Дене шынықтырумен және шынығумен жүйелі айналысуды ойластыру. Шынығу үшін қоршаған ортаның факторларын пайдалану ережесі. Жүктемені өзіндік бақылау негізгі нысандары бойынша білім алу.

VШ СЫНЫП

ТАҚЫРЫПТАР БОЙЫНША ОҚУ УАҚЫТЫН ҮЛГІ ТАРАТУ

№№	Сабақтар бөлімдері мен тақырыптар атаулары	Сағаттар саны	Пәндегі ықпалдастық	Сабақты өткізуге жауапты
1. БӨЛІМ "ТӨТЕНШЕ ЖАҒДАЙЛАРДА АДАМ ӨМІРІНІҢ ҚАУІПСІЗДІГІ ЖӘНЕ ҚОРҒАУ
1.З. Табиғи және техногендық жаратылысы бар төтенше жағдайлар, халықты олардың зардабынан қорғау
1.	Қатты әсер ететін улы заттарды шашумен авария Өрттер және жарылыстар	4 2	Химия, Химия, сын.сағ.	АӘД және химия мұғалімдері Сын.жет., хим.мұғ.
	2. БӨЛІМ «ДӘРІГЕРЛІК БІЛІМНІҢ НЕГІЗДЕРІ ЖӘНЕ БАЛАЛАРДЫҢ ДЕНСАУЛЫҒЫН САҚТАУ"
2.1. Дәрігерлік білімнің негіздері және Бірінші дәрігерлік көмек көрсету ережелері
3. 4.	Жараланғанда, жарақаттанғанда, басқа да қатерге ұшырағанда көрсетілетін бірінші дәгерлік көмек Инфекциялық ауру және оларды алдын алу	3 2	Сынып сағаты, Денсаулық сабағы Биология	Сын.жет. және медқызметкер биология мұғалімі
2.2. Салауатты өмір салтының негіздері
5. 6	Салауатты өмір салтының дағдылары туралы түсінік Жастардың денсаулығы және өмір салты	1 3	Дене шынықтыру Дене шынықтыру	Дене шынықтыру мұғалімі

Өндірістің химиялық қауіпті объектілері. Қатты әсер ететін улы заттар (ҚӘЕУЗ), олардың мінездемесі, зақымдаушы факторлар. Химиялық объектілерде авария кезінде мүмкін болатын залал. ҚӘЕУЗ шашуммен авария кезінде халықтың әрекет ету ережесі.

Өрттер мен жарылыстар мінездемесі және мүмкін болатын зардаптар. Өрттер және жарылыстар пайда болу қаупі кезіндегі қауіпсіз әрекет ету ережесі бойынша халыққа нұсқаулық.

Өткір жүрек жетіспеушілік, инсульт туралы түсінік. Жүрек қызметінің және демалыстың тоқтауын анықтау тәсілдері. Өмір белгілері, өлім белгілері. Өкпеге жасанды желдету және жүрекке тікелей емес массаж жасау тәртібі.

Инфекциялық ауру туралы түсінік. Олардың пайда болу себебі және механизмі. Инфекцияны тарату.Инфекциялық ауруларды алдын алу. Шұғыл және спецификалық алдын алу иммунитеті туралы түсінік.

Жасөспірімнің жеке гигиенасының және сапалы тамақтанудың ережесі. Негізні инфекциялы емес аурулардың қауіп факторларын алдын алу.

Денаулықтағы әр адамның жеке қызығушылығы мен жауапкершілігі. Денсаулықты нығайту шаралары және ауруды алдын алу. Негізгі инфекция ауруларының қауіп факторлары.

Жасөспірімдердің жас ерекшеліктері. Қыздар мен ұлдар жыныстық жетілу кезеңінде, организмнің физиологиялық және психологи­ялық қайта құрылу. Жасөспірімнің еңбек және демалыс режимі. Жасөспірімнің организміне алкоголь, никотин және есірткінің әсері.

Сыртқы ортаның жұмыс қабілеттілігіне физиологиялық негіздері. Жұмыс кезіндегі шаршау. Жоғары температураның, шаңды-жоғары ылғалдың және т.б. организмге әсері. Жұмыс орынның жабдықтауға талаптар.

Радиациялы-қауіпті объектілер. АЭС апат кезінде зақымдану ошағының мінездемесі, АЭС апат кезінде мекен, ауа және судың радиоактивтік жұғу (ластану) ерекшеліктері. Адамдар мен жануарларды зақымдау мінездемесі, ауыл шаруашылық өсімдіктерді, шикі затты және азық-түлкті радионуклидпен ластау. Радиация зардабы. Радиация апаты және мекенді радиоциялық жұғу кезіндегі халықтың әрекет ету ережесі.

Гидродинамикалық апат, оның салдары. Қауіп жағдайында және гидродинамикалық апат кезінде су тасқыны барысында халықтың әрекет етуі бойынша нұсқаулық.

Тұратын жерде экологиялық теңдіктің бұзылуы. Адамның тіршілік әрекетіне байланысты табиғат ортасының жағдайын қышқаша мінездеу. Атмосфераны ластау, топырақты, табиғи суларды ластау, биосферадағы радиация. Заттарды ластау, ластайтын заттардың нақты мүмкін концентрация туралы түсінік. Тұратын оындарда экологиялы теңдіктің бұзылуы кезінде денаулықты қорғау шаралары. Тіршіліктің әрекет етуін қамтамасыз ету үшін киімнің, аяқ киімнің және басқа да элементтердің рөлі.

Үйде, көшеде, мектепте, дене шынықтыру сабағында, спортпен айналысу кезінде қауіпсіз әрекет ету. Химия, физика сбақтарында, электр аспаптарын және кесетін құралдарды қолдану кезінде, ауыл шаруашылық техниканы пайдалану кезінде және құрал-сайманды және құралдарды қолдану кезіндегі қауіпсіздік ережесі.

Үскен кезде және жаппай үсу кезінде, жылы және күн өту, ысу, электр тоғымен және найзамен зақымдану кезінде көрсетілетін бірінші дәрігерлік көмек.

Алкоголь, никотин, емдік препараттар, тұрмыстық химия препараттарымен улану кезінде бірінші дәрігерлік көмек көрсеу.

Жастардың денсаулығы мен өмір салты

Днесулыққа әсер ететін негізгі факторларды талдау. Жеке, отбасы, қоғамдық денсаулық.

Өнегелік және денсаулық. Жыныстардың дұрыс өзара қарым-қатынасты қалыптастыру. Ұжымда және отбасыда психогигиеналық өзара қарым-қатынас.

Жасөспірімдердің физикалық және психологиялық денсаулығын сақтау үшін қылық норалары және олардың маңызы. Зиянды дағдылардың әлеуметтік зардабы - алкогольді, есірткіні пайдалану.