Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау

2.1.2.3. Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау

Алматы халқының саны 1,6 млн. адамнан асатын Қазақстанның ірі қаласы болып табылады, бұл ел халқының 9,4 %-ына жуығын құрайды. Алматы агломерациясында 2,4 млн. адам тұрып жатыр, оның ішінде қала тұрғындары 71%, ауыл тұрғындары – 29 % құрайды.

Соңғы 3 жылды қоса алғанда көптеген жылдар бойы барлық негізгі демографиялық көрсеткіштердің оң серпіні байқалады.

Алматы қаласы халқының саны тұрақты түрде өсіп келеді. Соңғы үшжыл ішінде қала халқының саны 11%-ға артқан. Халықтық санының едәуір көбеюіне негізінен үш негізгі фактор ықпалын тигізген: қалаға жаңа аумақтардың қосылуы, халықтың табиғи өсімі және оң көші-қон ағындары.

2014 жылы Алматы қаласына халық саны 92 мың адам шамасында болатын қала маңындағы біраз аудандар қосылған.

Қала халқы табиғи өсімнің оң көрсеткіштерін көрсетіп отыр. Бұл өлім деңгейінің төмендеуінің салдары. Қарастырылып отырған кезеңде өлім коэффициенті 12%-ға төмендеген. Халықтың табиғи өсімінің артуына алматылықтардың өмір сүру ұзақтығының артуы ықпал етті. Соңғы үш жыл ішінде аталған көрсеткіш 2,6 %-ға жоғарылап, 74,7 жасқа жетті.

Қаланың халық санының өсуінің үшінші факторы иммиграциялық өсім болып табылады. Соңғы жылдары ол қаланың бүгінгі өмірі мен болашақ дамуына біршама әсер ететін факторлардың біріне айналған.

Дереккөз: «Алматықаласы2013 жылы» Алматы қаласы Статистика департаментінің жыл сайынғы санақ жинағы, 2014 жыл; «Алматы қаласы 2014 жылғы қаңтар-желтоқсан айларындағы халықтың көшіп-қонуы» Алматы қаласы Статистика департаментінің санақ бюллетені, 2015 жыл.

Бұл жағдайда сырттан көшіп келгендерді ресми есепке алу саны көші-қон қызметтері мәліметтерінен кем дегенде 20 – 25% жоғары болатын барлық көшіп келушілерді қамти алмайды. Алматы қаласының әрі қарай даму барысында қаланың даму кезеңіндегі иммиграцияны ескеріп, аталған жағдайдың артықшылықтарын пайдаланып, зиянды жақтарын қадағалау керек.

Тұрғындардың елдің басқа аймақтарынан қосылуы қала территориясының ресурстық мүмкіндіктерін (әлеуметтік, инженерлік, көлік инфраструктурасын, аймақтың экологиялық жағдайын және еңбек нарығын) есептемеген жағдайда жүйесіз болып тұр.

Келешекте (2030 жылға таяу) Алматы агломерациясы тұрғындарының саны 1,1 млн. адамға немесе 45,9% артуы, оның ішінде қала тұрғындарының саны 0,9 млн. адамға (53,7%) артуы күтілуде.

Халықтың гендерлік құрылымы ұзақ жылдар бойы тұрақты болып келеді. Әйел адамдар халықтың 54,4%-ын, ер адамдар – 45,6%-ын құрайды.

Дәстүрлі түрде әйелдер денсаулық сақтау және әлеуметтік қызметтер (82%), білім беру (73%) және тұру мен тамақтандыру қызметтері (62%) салаларында жұмыс істейтіндердің басым бөлігін құрайды.

Дереккөз: «2014 жылғы алдын ала мәліметтер» санақ жинағы, Алматы қаласы Статистика департаменті, 2015 жыл

Алматы қаласында жүзеге асырылатын мемлекеттік және салалық бағдарламалар аясында тұрақты және тиімді түрде жұмыспен қамтуға жәрдемдесу. 2015 жылы барлығы 8 мың адам жұмысқа орналастырылды. Кәсіби оқытудан 3834 адам, оның ішінде кәсіби біліктілігін көтеруден – 437 адам, қайта даярлаудан – 2497 адам, кәсіби даярлықтан– 900 адам өтті. Басым құқық жұмыссыздарға, мақсаты бар топтар мен 21 жасқа толмаған жастарға берілуде. Сонымен қатар білім алушылар 13407 теңге көлемінде шәкіртақы алады.

Алматы қаласының экономикалық белсенді халқы 809,2 мың адамды құраған. Соңғы 3 жыл ішінде (2012-2014 жылдар) экономикалық белсенді халық саны 4,5% артқан, бұл қала халқы санының артуымен деңгейлес болып отыр (экономикалық белсенділік деңгейі 1% артқан). Жалпы бұл экономикалық белсенді халыққа әлеуметтік жүктеме тұрғысынан ешбір кедергісіз қалыпты өсімді білдіреді.

Экономикалық белсенді қала халқының басым бөлігін жоғары білімі бар қалалықтар құрайды, олар Алматы қаласының еңбек ресурстары құрылымын жалпы республикалық көрсеткіштерден ерекшелейді. Қалада жоғары білімі бар, еңбекке жарамды жастағы адамдардың осындай мөлшерінің болуы оңтайлы дерек болып табылады және адам капиталының даму деңгейін көрсетеді.

Сонымен қатар, оңтайлы фактор орта кәсіби білімі бар тұлғалардың жоғары үлесі мен бастапқы кәсіби білімі бар адамдар үлесінің азаюы болып отыр, бұл да қалада адам капиталы сапасының өсуін білдіреді.

Осының барлығы Алматы қаласының экономикалық белсенді халқының білім беру құрылымындағы өрлей түскен үрдісті көрсетіп отыр.

2014 жылы жұмыспен қамтылған халықты экономикалық қызмет түрлері бойынша жіктеу жұмыспен қамтылғандардың ең көп үлес салмағы негізгі 4 салаға тиесілі екенін көрсетіп отыр: көтерме және бөлшек сауда (21,9%), білім беру (9,8%), құрылыс (9%), өнеркәсіп (8,8%). Жиынтық түрде осы 4 сала жұмыспен қамтылған халықтың 50% жуығын құрайды. Салалар бойынша мұндай жіктеу 2012-2014 жылдар аралығындағы кезеңге тән болған.

Зерттеліп отырған үй шаруашылықтары мәліметтері бойынша жұмыссыздар саны 2014 жылы 44,3 мың адамды құраған. Жұмыссыздық деңгейі 5,5% құрайды және соңғы үш жыл ішінде шамамен бір деңгейде тұр.

Дереккөз: Алматы қаласы Статистика департаменті, Қазақстан Республикасы Статистика жөніндегі агенттігі.

Дереккөз: Алматы қаласының Статистика департаменті, Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі

Жастар арасындағы (15-28 жас) жұмыссыздық деңгейі 2014 жылы 8,2%-ға дейін аздап төмендеген, дегенмен елдің басқа аймақтарымен салыстырғанда біршама жоғары деңгейде қалып отыр. Бұл еңбек нарығындағы маңызды мәселелердің бірі болып табылады. Жастар арасындағы жұмыссыздық жоғары болуының негізгі себептері республиканың басқа аймақтарынан көшіп келушілер ағыны, сонымен қатар, жыл сайын Алматы қаласының еңбекке жарамды халқының қатарын толықтыратын оқу орындары түлектерінің санының көптігі болып табылады. Түлектердің адами капиталды дамытуда маңызы зор және олар тұрақты жаңаруға көмектеседі, сонымен қатар, олардың жұмысқа орналаса алмаған бөлігі қаладағы қылмыстық ахуалды қиындатады. Алдағы жылдары қала жастар арасындағы жұмыссыздықты азайту бойынша белсенді жұмыстарды жалғастыруы керек.

2014 жылы еңбекке орналасу мәселелері бойынша өтініш жасаған тұлғалар санатындағы жұмысқа орналастырылғандар саны 3 пайызға артқан және 70% шамасындағы деңгейде болған, бұл қаланың жұмыспен қамту органдары жұмысының жоғары белсенділігін білдіреді.

Қалада 4000 адам деңгейінде шетелдік жұмыс күшін тартуға жеңілдік белгіленген. Шетелдік мамандарды тартуға барлығы 3300 рұқсат берілген (96% шамасында) және олардың барлығы дерлік біліктілігі жоғары мамандар болып табылады. Сонымен қатар, жұмыскерлердің жалпы тізімдік құрамындағы шетелдік жұмыс күшінің үлесі 2012 жылғы 3,6%-дан 2014 жылы 5,3% дейін жоғарылаған, бұл қаланы дамытуға шетелдік адам капиталын тарту бойынша жұмыстың белсенділігін арттыру мүмкіндіктерін көрсетіп отыр. Бұл қалада жеткіліксіз дамыған экономика секторларын дамыту үшін маңызды.

2014 жылы экономиканың барлық салаларында 23 мыңнан астам жаңа жұмыс орындары ашылған, бұл 2013 жылғымен салыстырғанда 2,7% артық және 2012 жылғымен салыстырғанда біршама (26,2%) жоғары. Осындай оң үрдіс қаланың дамуы үшін өте маңызды.

2014 жылы тағайындалған зейнетақының орташа мөлшері 2012 жылғымен салыстырғанда нақты түрде 14% артқан, ал осы кезеңдегі зейнетақының ең аз мөлшері 24%-ға жоғарылаған. Айлық жәрдемақының орташа мөлшері осы кезеңде 37% көтерілген.

2012 - 2014 жылдардағы кезеңде жыл сайын шамамен 10 мың мүгедек орта есеппен сомасы 900 млн. теңге материалдық жәрдемақы алған.

Сондай-ақ табиғи апаттар салдарынан зардап шеккен отбасыларға әлеуметтік көмек қарастырылған.