Бағдарламасы Астана қаласы, 2010 жыл мазмұны кіріспе 4

3. АҒЫМДАҒЫ ЖАҒДАЙДЫ ТАЛДАУ

3.1. Қаланың позитивті және негативті жақтарын, сондай-ақ, олардың елдің әлеуметтік-экономикалық және қоғамдық-саяси дамуына әсерін бағалау

Қала аумағының рельефі төмен алқап үстіндегі террасалардан қалыптасқан. Ауа-райы күрт өзгермелі. Гидрографиялық желісі жалғыз Есіл өзені мен қаланың Сарыбұлақ және Ақбұлақ аумақтарынан өтетін шағын оң құрғамалы салаларынан қалыптасқан. Астана қаласының айналасында 25-30 радиусында көптеген тұзды және тұщы көлдері бар.

2010 жылдың 1 қаңтарында қала халқының саны 649,5 мың тұрғынды құрады. 2009 жылдың қорытыныдысы бойынша Астана қаласы көші-қон сальдосы республикадағы ең жоғарғы көрсеткіш - 31 908 адамды құрады. Қалаға келіп жатқан көші-қон легінің негізін Қазақстанның басқа аймақтарынан келген тұрғындар құрайды. Қала адами капиталдың тартылыс орталығы болып жалғасуда, сонымен бірге, халықтың ақшалай кірісінің деңгейі бойынша көсбасшы.

Қала аумағының ауданы – 71 мың га. Ұлттық құрамы: қазақтар, орыстар, украиндар, татарлар, армяндар, азербайжандар, еврейлер, белорустар, грузиндер, молдавандар, тәжіктер, өзбектер, және т.б.

Дәл қазір Астана елдің тұрғындары тығыз орналасқан аймағының бірі болып табылады, 2009 жылы халықтың тығыздығы 913,3 шаршы метр/адамды құрады.

Қала экономикасының негізі: сауда, көлік және байланыс, құрылыстан тұрады. Қазақстан экономикасының сауда секторының жалпы өніміне үлес қосу бойынша Астана облыстар мен республикалық маңыздағы қалалардың ішінде Алматы қаласынан кейін екінші орын алады. Екі қала Алматы және Астананың жиынтық аймақтық өнімі Қазақстанның сауда қабатының бүкіл көлемінің жартысынан көбін құрайды. Бөлшек тауар айналымы көлемі бойынша Астана елімізде екінші орында.

Астана құрылыс қарқыны бойынша республикада көсбасшы. Қазақстандағы пайдалануға енгізілген тұрғын үй жылжымайтын мүлігінің бестен бір бөлігін 2009 жылы Астана қаласы құрады. Бес жылдан астам уақыт бойы қала тұрғын үй ғимараттарын пайдалануға енгізу көлемі бойынша көсбасшы болып келе жатыр.

Қаланың өнеркәсіптік өндірісінің басым көпшілігі құрылыс материалдарын, тамақ өнімдерін/сусындарды шығарудан және машина құрылысынан тұрады. Қазақстанда Астана құрылыс металл бұйымдарын, пайдалануға дайын бетон, бетоннан жасалған құрылыс материалдарын өндіруден көсбасшылық орын алады. Сонымен қатар, құрылыстық металл конструкцияларын, радиаторлар мен орталық жылыту қазандарын, көтергіш көлік жабдықтарын өндіруде қаланың үлесі жоғары.

Қаланың жалпы аймақтық өнімінің 22-ге жақын пайызын шағын және орта кәсіпкерлік субъектілері қамтамасыз етеді.

Инвесторларды тарту және жаңа бәсекеге қабілетті өндірістерді дамыту мақсатында, қалада «Астана – жаңа қала» арнайы экономикалық аймағы қызмет атқарады. АЭА басымдығы, салықтық және кедендік жеңілдіктерді қарастыратын ерекше құқықтық режимнің болуында. АЭА аумағында түрлі бағыттардағы жобалар жүзеге асырылуда.

Атап айтқанда, қаланың дамуы оның ішкі жалпы өнімінің маңызды бөлшегімен, әрі туризмнің дамыған қабатымен қамтамасыз ететін өңдеуші өнеркәсіптік секторларымен (құрылыс материалдарын өндіру, тамақ өнеркәсібі және т.б.), кіші кәсіпкерлікпен дамыған өндірістің жалпы көлеміндегі жоғары үлестегі инновациялық өнімі бар бәсекеге қабілетті экономиканы құруға бағытталған.

Елорданың білім беру жүйесін 115 мыңнан астам бала оқып-тәрбиеленетін 206 білім беру ұйымдары құрайды. Қаланың білім беру жүйесінде 8282 педагог жұмыс істейді. 2010 жылы Жаңа халықаралық деңгейдегі университет ашылды. Бұл университеттің даму стратегиясы үш басты қағидада негізделеді: біріншісі – әлемнің жетекші білім беру мекемелерімен әріптестікте болу, екіншісі – қазіргі заманғы ғылыми инфрақұрылымы бар зерттеу университеті, үшіншісі – қазіргі заманғы басқару және қаржыландыру тәжірбиесі.

Денсаулық сақтау жүйесі 34 мемлекеттік және 120 мемлекеттік емес медициналық ұйымдардан тұрады.

2009 жылдың нәтижесі бойынша жұмыссыздықтың деңгейі 6,6 пайызды құрады, бұл орта республикалық деңгейге сәйкес келеді. 2009 жылы 17 854 жұмыс орны құрылды, 10 455 адам жұмысқа орналастырылды. Жұмыссыздарды әлеуметтік қорғау мақсатында міндетті әлеуметтік сақтандыру енгізілген, әрі мекен-жайлық әлеуметтік көмек көрсетіледі.

Елордада құқық тәртібі және қауіпсіздікті қамтамасыз ету мәселелерінде позитивтік қарқын байқалады. Сонымен, 2004 жылдан бастап қылмыстың барлық түрлері бойынша қылмысты ашу 10 пайызға дейін жақсартылған. Басқа аймақтардан келген көші-қон легі нәтижесінде қала халқы санының өсуіне қарамастан, ауыр және аса ауыр қылмыстардың маңызды салмағы көрсеткіші тұрақты болып қалды.

Елордада ерекше сәулетті келбет және авторлары атақты сәулетшілер Кисё Курокава, Норман Фостер, Манфреди Николетти және басқалар болып табылатын өзіне шығыс және европа мәдениетінің үздік салттарын үйлестірген стиль құрылды.

Жалпы өткен үш жылдың ішінде қала әлеуметтік-экономикалық дамуда оң қарқынға ие болды. Алайда, 2008-2009 жылдары әлемдік қаржылық-экономикалық дағдарыстың әсерінен өткен кезеңдерге қатысты кейбір экономикалық көрсеткіштердің нашарлауы байқалды.

2.2. Қаланың әлеуметтік-экономикалық жағдайын талдау

2007-2009 жылдары ЖАӨ қарқыны көрсеткіштің өсуін айқын көрсетеді, және 2007 жылмен салыстырғанда көрсеткіш 21,1 пайызға ұлғайды, оның ішінде, сауда саласында 30,1 пайызға, көлікте – 23,2 пайызға ұлғайды. Алайда, мына салаларда төмендеу де болды, мысалы, құрылыста – 13,4 пайызға, өнеркәсіпте – 3,8 пайызға төмендеді, бұл көрсеткіш құрылымында белгіленді. Егер 2007 жылы ЖАӨ негізі құрылыс саласынан (22,3 пайыз) тұрса, 2009 жылы біраз маңызды салмақты жылжымайтын мүлік операциялары, жалға беру және тұтынушылар мен саудаға қызметтер көрсету алды. Құрылыс саласының үлесті салмағы жалпы аймақтық өнімде 2007-2009 жылдар 6,3 п.п. қысқарды және 16,0 пайызды құрады, өнеркәсіп – 1,0 п.п. (3,7 пайызға).

Құрылыс саласы Астананың ЖАӨ бестен бір бөлігін құрағандықтан және қаланың дамуына берік мультипликациялайтын әсер көрсеткендіктен, бұл саланың түсуі экономиканың басқа секторларының қысылуына әкеп соқтырып, нәтижесінде халықтың өмір деңгейіне әсерін тигізді.

Өнеркәсіптік өндіріс.

Қаланың өнеркәсіптік секторының 2004-2007 жылдардағы жоғарғы өсу қарқыны 2008-2009 жылдары өндірістің құлдырауымен ауысты. Сонымен, 2009 жылы төмендеу 4,8 пайызды, немесе 12,2 млрд.теңгені құрады, өңдеуші секторының көлемдері 2009 жылы 4,5 пайызға немесе 16,6 млрд.теңгеге төмендеді.

2009 жылы қала өнеркәсібіндегі инвестиция көлемі 71,1 млрд.теңгені құрады және 2008 жылмен салыстырғанда 12,9 пайызға өсті.

Қаланың өнеркәсіптік өндірісінің негізін өңдеуші сектор құрайды (81 пайыз). 2004-2009жж. өңдеуші сектордың нақты шығару көлемі 1,7 есеге көбейді. Өнеркәсіптік өндірістің құрылымында үлестің көбін мына салалар алады: басқа да бейметалл минералды өнімдер – 32 пайыз, тамақ өнімдері мен сусындар – 20,5 пайыз, машина жасау – 17,6 пайыз, дайын металл бұйымдар – 15,3 пайыз.

Өңдеуші өнеркәсіпте 2009 жылы өндірістің көлемі 77,4 млрд.теңгені құрады. Өңдеуші өнеркәсіптің физикалық көлемінің индексі 2009 жылы 95,5 пайызды құрады.

Қаланың өңдеуші өнеркәсіп инвестициясының көлемі 2009 жылы 11,1 млрд. теңгені құрады және 2008 жылмен салыстырғанда 1,7 пайызға ұлғайды.

Қаланың өнеркәсіптік дамуындағы құлаудың себебі әлемдік қаржылық-экономикалық дағдарыс болып табылды, ол бірінші кезекте қаланың құрылыс саласына да әсер етті. Астана өнеркәсібін құрылыс саласына (құрылыс материалдары) бағыттау өндірістің күрт қысқаруына әкеп соқтырды.

Құрылыс материалдарын өндіретін кәсіпорындардың дамуына кері әсерін тигізген факторлар болып мыналар табылды: қолда бар өндірістің төмен технологиялық деңгейі және құрылыс материалдарын өндіру саласындағы еңбек өнімділігінің төмен деңгейі, негізгі қаражаттардың тозуы деңгейінің жоғарылығы, баға құрудың ескірген принциптері.

Халықаралық дағдарыстың сынақтық кезеңі тамақ өнеркәсібіне де әсер етті. Бұл саладағы көлемнің төмендеуі халықтың реальный ақша кірістерінің қысқаруының, жабық жұмыссыздықтың, тұтынушылардың таңдауын қараудың, халықтың кірістерін сақтауға бейімдігінің күшеюінің нәтижесінде болды.

Аталған себептер кейбір дәрежеде қаланың барлық өнеркәсіп салаларында болды.

2009 жылы машина жасауда шығарылған өнімнің көлемі 13 625,2 млн.теңгені құрады. Физикалық объемнің индексі өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 108,4 пайызды құрады.

Машина жасау саласының негізгі құрамы (95 пайызға дейін) машиналар мен жабдықтарды жөндеу және орнату болып табылады – 12 957,8 млн.теңге.

басқа да көлік қаражаттарын өндіру – 251,5 млн.теңге;

басқа санаттарға жатқызыдмаған машиналар мен жабдықтар өндіру – 223,2 млн.теңге;

электр жабдықтарын өндіру - 181,9 млн. теңге;

компьютерлер, электрондық және оптикалық өнімдер шығару – 10,7 млн. теңге.

Машина жасау саласын дамыту мақсатында 2009 жылы Индустриалдық парк аумағында «Lokomotiv Leasing» ЖШС «General Electric» (АҚШ) компаниясының (қазіргі таратылған «Локомотив құрастыру зауыты» АҚ) технологиясы бойынша локомотив құрастыру зауытының құрылысы бойынша жобаның 1-этапы іске асырылды. 2014 жылға қарай толық өндірістік қуатқа (бір жылда 100 локомотив) шығу жоспарланып отыр. Бұл жоба «ҚТЖ» ҰК» АҚ қажеттілігін қанағаттандыра алады және алдағы уақытта ТМД елдерінің тұтынушы нарығына бағытталады.

Машина жасауда 2009 жылы инвестиция көлемі 9,8 млрд. теңгені құрады.

Машиналарды, жабдықтарды, көлік қаражаттарын, құралдарды және аппараттарды экспорттық жеткізу 2009 жылы 71,8 млн. АҚШ долларын құрады.

Металлургия өнеркәсібінде және дайын металл бұйымдарын өндіруде 2009 жылы 12 016 млн.теңгеге өнім шығарылды. Жалпы қызмет түрі бойынша өнімнің физикалық көлемінің индексі 2008 жылы шойын құю және темір жолдардың жылжымалы құрамына арналған элементтерді жасау бойынша қызметтер көрсету көлемінің ұлғаюы есебінен 51,2 пайызға көтерілді.

Металлургиялық өнеркәсіптің экспорттық жеткізулері 2009 жылы 2,9 млн. АҚШ долларын құрады.

Басқа да бейметалл минералдық өнімдердің өндірісінде 2009 жылы 24 741,4 млн. теңгеге өнімдер шығарылды. Физикалық көлемнің индексі 2009 жылы өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 90,3 пайызды құрады.

Өндіріс көлемінің төмендеуі тауарлық бетонның (2008 жылдың деңгейіне 87,1 пайызға), бетоннан жасалған жинақтық құрылыс конструкцияларының (75,4 пайызға), құрылысқа арналған жинақтық конструкция элементтерінің (67,7 пайызға), керамикалық құрылыс кірпіштерінің (33,8 пайызға) өндірісіне сұраныстың қысқару салдарынан болды, бұл себептер өз кезегінде өнімге тапсырыстың жоқтығынан, қаланың құрылыс саласында жұмыс көлемінің қысқарғандығынан кәсіпорындардың өнім тұтынушыларының төменгі төлем қабілетінен туындаған.

Басқа да металлды емес минералды өнімдердің өндірістегі инвестиция көлемі 2009 жылы 0,4 млрд. теңгені құрады.

Ағаш өңдеу және ағаштан жасалған бұйымдарды өндіруде 2009 жылы әрекеттегі бағаларда 573,5 млн.теңгеге өнімдер шығарылған, 2008 жылдың осыған жақын кезеңімен салыстырғанда 5,9 есеге өскен. Өндіріс көлемінің өсуі ағаш терезе жақтауларын, есіктер және олардың жақтауларын, жинақтық ағаш конструкцияларын және т.б. шығару көлемінің ұлғаюына байланысты.

Тоқыма және тігін өнеркәсібінде 2009 жылы 393,7 млн.теңгеге өнім өндірді. Өндірістің 2008 жылдың осыған жақын кезеңімен салыстырғанда 57,6 пайызға өсуі дайын тоқыма бұйымдарының және киім өндірісінің көлемінің ұлғаюымен қамтамасыз етілген. Бұл салада қызметті бір ірі өндіріс («Мәншүк» ЖШС) және дайын тоқыма бұйымдары мен сырт киім өндірісі саласында қызметін жүзеге асыратын шағын кәсіпорындар (тігін салондары, ательелер) жүзеге асырады.

Жеңіл өнеркәсіптің экспорттық жеткізімдері 2009 жылы 2,4 млн. АҚШ долларын құрады.

Тамақ өнімдерінің өнідірісі, сусындарды қосқанда 2009 жылы 16 202,9 млн. теңгеге өнім шығарылды, бұл 2008 жылдыңғ ұқсас кезені деңгейімен салыстырғанда 7% төмен. Тамақ өнімдерін өндірудің, сусындарды қосқанда физикалық көлемінің төмендеуі бұйымдар, ет және тамақ субтүліктері, шұжық өнімдері, өнделген сұйық сүт және кілегей, сыр және ірімшік, йогурт, сүт және ферменттелген кілегей немесе ашыған және басқа да, жаңадан пісірілген нан этил спирті, сыра, алкогольсіз сусындар өнімдерінің өндіруді қысқартуымен түсіндіріледі.

Тамақ өнімдерін өндірудегі инвестициялардың көлемі 2009 жылы 0,8 млрд. теңге.

Тамақ өнімдерінің экспорт жеткізулері дайын азық-түлік тауарларын қоса алғанда 2009 жылы 340,1 млн. АҚШ долларын құрады.

Айта кететін жай, қаланың өндіруші кәсіпорындардың өндірістік қауттары 2009 жылы шамамен 30% жұмыспен жүктелді.

Қала өнідірісінің негізгі мәселелері:

кәсіпорындардың технологиялық артта қалуы мен өнімнің бәсекеге қабілетсіздігі;

айналымдағы қаражаттардың жетіспеушілігі және несие беру қажеттілігі;

кәсіпорындардың инновациялық белсендігінің төмен деңгейі;

өндірістік өнімге сұраныстың төмендеуі;

өндірістік кәсіпорындардағы еңбектің төмен өнімділігі;

машина жасау саласындағы зауытаралық кооперацияның жоқтығы;

машина жасау өнімдерінің сатудан кейінгі сервис деңгейінің нашарлығы.

«Ұйымдар және мемлекеттік мекемелермен сатылып алынатын тауарлар, жұмыстар мен көрсетілетін қызметтерді сатып алу барысында қазақстандық мазмұнның кейбір мәселелері туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2009 жылғы 27 қаңтардағы № 733 Жарлығын орындау барысында өндірушілерден тауарлар, жұмыстар мен көрсетілетін қызметтерді сатып алу барысында қазақстандық мазмұнды дамыту іс-шаралары өткізілуде.

Астана қаласы әкімдігімен тауарлар, жұмыстар мен көрсетілетін қызметтерді сатып алулары жоғарыда аталған Қаулы негізінде қазақстандық мазмұнға мониторинг жасалуына жататын ұйымдар тізбесіне Астана қаласының 22 кәсіпорны енгізілді. Олардың ең ірілері: «Экотон» АҚ, «Алкон+» фирмасы» ЖШС, «Apple City Bild» ЖШС, «Апрель» ЖШС.

2009 жыл қорытындылары бойынша қаланың тауар өндірушілерімен ниет-хаттамалары (меморандумдар) жасалды - 3, 9 млрд. теңге сомасындағы 11 меморандум, соның ішінде: ұлттық компанияларымен - 3,5 млрд. теңге сомасындағы 7 меморандум, жүйе қалыптастыратын кәсіпорындармен 0,4 млрд.теңге сомасындағы 4 меморандум, сонымен қатар 4,7 млрд. теңге сомасындағы 2 контракт жасалды.

2010 жылдан бастап меморандумдар жасалған жоқ бірақ та меморандумдарды жасасу жұмысы жүргізілуде.

Сонымен қатар, жергілікті шағын және орта бизнес субъектілерінен мемлекеттік органдардың мемлекеттік сатып алу үлесін анықтау үшін, ай сайын шағын бизнес субъектілерінен өткізілген мемлекеттік сатып алу конкурстарына мониторинг жасалады.

Астана қаласы әкімдігінің барлық меншік нысанындағы мекемелер мен кәсіпорындары бойынша 2010 жылдың қаңтар-қыркүйек айлары ішінде жалпы сомасы 4 113,3 млн.теңгедегі 5 660 шарт орындалды тауарлар, жұмыстар мен көрсетілетін қызметтердің қазақстандық мазмұны 2 557,5 млн. теңгені құрады - 62,18%.

Сонымен қатар, тауарлардың мемлекеттік сатып алуы 1 021,7 млн. теңге сомасына жүзеге асырылды, тауарларды сатып алудың жалпы көлемінен қазақстандық сатып алу көлемі 281,6 млн. теңгені құрайды – 27,56%.

Жұмыстарға мемлекеттік сатып алулары 1 520,6 млн. теңге сомасына жүзеге асырылды, соның ішінде отандық жеткізушілерден сатып алу сомасы 1 039,4 млн. теңгені құрады - 68,36%.

Көрсетілетін қызметтерге мемелекеттік сатып алулар 1 570,9 млн. теңге сомасына жүзеге асырылды, қызметтерді сатып алулардың жалпы көлеміндегі қазақстандық мазмұн 1 236,4 млн. теңгені құрайды - 78,70 %.

Қазақстандық мазмұн көлемдері жөніндегі ақпарат www.goszakup.gov.kz. веб-порталы арқылы жергілікті бюджеттік бағдарламалар әкімшілерімен ұсынылған деректері негізінде қалыптасты. Астана қаласы бойынша бюджеттік бағдарламалар әкімшілерінің мемлекеттік сатып алу жоспарлары кәсіпкерлерге ақпарат беру жұмысы өткізілетін www.astana.kz сайтында ұсынылған.

«Самрұқ-Қазына» АҚ компания топтарының Астана қаласында тауарлар, жұмыстар мен көрсетілетін қызметтерді жеткізушілерінен сатып алынған тауарлар, жұмыстар мен көрсетілетін қызметтерді сатып алулары «Самрұқ Қазына Контракт» ЖШС 2010 жылдың 9 ай ішіндегі ақпараты бойынша 847 547,0 млн. теңге сомасындағы келісім-шарттар жасалды, қазақстандық мазмұн үлесі – 69 % құрады.

Қазақстандық мазмұн мониторингіне кіретін Астана қаласының жүйе қалыптастыратын кәсіпорындардың тауарлар, жұмыстар мен көрсетілетін қызметтерге сатып алулары бойынша 2010 жылдың 9 айы қорытындыларында салып алулардың жалпы көлемі 4 014,2 млн. теңгені құрады, қазақстандық мазмұн үлесі - 65,4 %.

Соның ішінде тауарларды сатып алу көлемі 3 112,7 млн.теңге сомасына, қазақстандық мазмұн үлесі - 59,6 %, жұмыстар көлемі - 39,8 млн. теңге, қазақстандық мазмұн үлесі – 99,7 %, қызметтер көлемі - 861,6 млн. теңге сомасына, қазақстандық мазмұн үлесі – 84,7 % құрады.

Кәсіпорындар бойынша:

1. «Экотон» АҚ тауарлар, жұмыстар мен көрсетілетін қызметтерге сатып алулар 1 337,9  млн. теңге сомасына жүзеге асырылды, соның ішінде отандық тауар өндірушілерінен – 1 048,9 млн. теңге немесе қазақстандық мазмұн 92,2 % құрады;

2. «Алкон+» фирмасы» ЖШС тауарлар, жұмыстар мен көрсетілетін қызметтерге сатып алулар 369,6 млрд. теңге сомасына жүзеге асырылды, соның ішінде отандық тауар өндірушілерінен – 170,8 млрд. теңге немесе қазақстандық мазмұн 46,2% құрады;

3. «Apple City Bild» ЖШС тауарлар, жұмыстар мен көрсетілетін қызметтерге сатып алулар 325,4 млн. теңге сомасына жүзеге асырылды, соның ішінде отандық тауар өндірушілерінен – 138,1 млн. теңге немесе қазақстандық мазмұн 42,5% құрады;

4. «Апрель» ЖШС тауарлар, жұмыстар мен көрсетілетін қызметтерге сатып алулар 141,7 млн. теңге сомасына жүзеге асырылды, соның ішінде отандық тауар өндірушілерінен – 116,5 млн. теңге немесе қазақстандық мазмұн 82,4% құрады.

Астана қаласы бойынша импорт жеткізулері 2009 жылы 2 248,1 млн. АҚШ долларын құрады және 2008 жылдың ұқсас кезеңімен салыстырғанда 36 % төмендеді, ал 2010 жылдың 9 айының қорытындылары бойынша 1 788,5 млн. АҚШ долларын құрады.

Импорттық түсімдерден басым көпшілігі машиналарды, құрал-жабдықтарды, көлік құралдарын, аспаптар мен аппараттарды шеттен әкелуі болып қалады.

Мемлекеттік органдар, ұлттық және жүйені қалыптастыратын компаниялардың сатып алудың жалпы көлеміндегі тауарлар мен көрсетілетін қызметтерден қазақстандық мазмұнды ұлғайту және тауар өтімін кеңейту мақсатында шығарылатын өнім мен көрсетілетін қызметтердің тізімімен Астана қаласы тауар өндірушілерінің каталогы қалыптастырылды.

Бұл Каталогта тауар өндіруші жөніндегі барлық қажет ақпарат, соның ішінде нарық қатысушылары үшін қолайлы баға, тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің сертификатталуы және халықаралық стандарттарға сәйкес сапа менеджменті ұсынылып беріледі.

Қазақстандық мазмұнды арттыру мақсатында келесі іс-шаралар өткізілуде: Отандық тауар өндірушілердің республикалық форумдары, семинарлар, «Қазақстанның ен үздік тауары» өңірлік көрме-конкурстары, жол жүретін кеңестер.

Жалпы қазақстандық мазмұн үлесін арттыру жұмысына тұрақты мониторинг жасалуда.

Мәселелер, тәуекелдер, бәсеке артықшылықтары мен мүмкіншіліктерінің кешенді сипаттамасы:

Өңірдің жүйені қалыптастыратын өндіріс кәсіпорындарының тауарларды сатып алулардағы қазақстандық мазмұн деңгейінің төмендігіне келесілер септігін тигізеді:

өндіріс кәсіпорындарға қажет тауарлардың (шикізаттың) кейбір түрлерінің жоқтығы;

кәсіпорындардың негізгі үлесін жүйені қалыптастыратын кәсіпорындарға жатпайтын шағын және орта кәсіпорындар алады, қазақстандық мазмұнның даму бойынша ақиқаттағы көріністі бермейді;

өндруші секторы өнімінің төмен деңгейдегі бәсекеге қабілеттілігі, бұл мәселе ен алдымен кәсіпорындардың төмен технологиялық деңгейі және құрал-жабдықтардың моральді ескіруіне байланысты пайда болған;

отандық кәсіпорындары инновациялық белсенділігінің төмен деңгейі.

Сонымен қатар, өндіріс кәсіпорындарының маркетинг қызметтерінің төмен деңгейі тұтынушылар тарапынан сұраныстың төмендеуіне ықпалын тигізеді.

Қазіргі кезде Астана қаласының кәсіпорындарында тауарларды өндіру және оларға қызмет көрсету барысында Техникалық регламенттер басшылыққа алынады. Қала кәсіпорындарындағы стандартизация бойынша нормативтік құжаттарды пайдалануына жасалған талдау отандық өнімге әсіресе Қазақстан Республикасының стандарттары мен мемлекетаралық стандарттарды қолданатынын көрсетті.

Бейімделу және техникалық регламенттер мен стандарттарын енгізу мәселелері бойынша мәжілістер, дөнгелек үстелдер өткізілуде.

Жыл сайын стандартизация жоспарлары әзірленіп отырады. Кәсіпорындарда менеджмент жүйесін енгізуіне мониторинг тұрақты негізде өткізілуде.

2010 жылдың басынан 10 сынау зертханалары аккредитацияланды, олар қаланың көптеген негізгі өнім түрлері бойынша сынауларды өткізуге жағдай туғызады.

2010 жылғы 1 қараша жағдайы бойынша Астана қала бойынша аккредитацияланған субъектілер тізілімінде 51 сынау зертханасы тіркелді, сертификацияны растау бойынша 25 орган, 16 тексеру зертханалары, 2 калибрлеу зертханалары. Бірақ, қазіргі кезде машина жасау өнімін сынау зертханасын құру қажеттілігі бар.

Осыған байланысты, қазіргі кезде бұл қажеттілікті шешу және ТЭН әзірлеу барысында бұл зертханаларды қосу мүмкіндігі мәселелері әзірленуде, бұл болашақта осы мәселелердін шешілуіне жағдай туғызады.

Шығарып отырған өнім сапасын жақсарту мақсатында өндірістік кәсіпорындардың бәсекеге қабілеттілігігін арттыру бойынша жұмыс өткізілуде, бұл мақсаттарға өндіріс кәсіпорындарымен ИСО, OHSAS, SA, ХАССП сериядағы менеджмент жүйелерінің халықаралық стандарттарын (бұдан әрі – МЖС) енгізу насихатталуда.

ИСО, OHSAS, SA, ХАССП талаптарына әйкес менеджмент жүйелерін қаланың кәсіпорындарында енгізуіне жасалған мониторингке сәйкес 2010 жылдың 3 тоқсан қорытындылары бойынша Астана қаласының сертификатталған кәсіпорындар саны 262 бірлікті құрады. Халықаралық МЖС енгізу өндіріс саласы мен сауда және қызмет көрсету саласында да жүзеге асырылуда.

Солардың ішінде, қаладағы мемлекеттік қызметтерді көрсету бойынша - 4 ұйым, ақпараттық коммуникациялар – 9, өнім мен қызметтерді сертификаттау – 1, жеңіл өндіріс – 5, машина жасау – 9, құрылыс материалдары және құрылыс – 117, азық-түліктерінің технологиясы – 3, ағаш технологиясы – 2, теміржол техникасы – 8, мұнайды іздестіру және қайта өндеу технологиясы және шектес салалар – 4, энергетика және жылу техникасы - 3, агроөндірістік кешені -2, денсаулық сақтау -6, білім беру қызметі – 9, көлік – 2, барлық қызметтер – 73, басқа салалар – 5.

Қалада отандық өндірушілердің халықаралық стандарттарға өту дайындылығын анықтау бойынша Менеджмент жүйесін енгізу мәселелері жөніндегі жұмысшы тобы қызмет жасайды.

Қазақстан Республикасы Президентінің 2006 жылғы 9 қазандағы «Қазақстан Республикасы Президентінің «Сапа саласындағы жетістіктері үшін» сыйақысын алуына талаптану конкурсы туралы» №194 өкіміне сәйкес және «Алтын сапа» республикалық көрме конкурсында жыл сайын сапа салысынағы өңірлік көрме конкурстары өткізіліп отырады. Өңірлік конкурстардың жеңімпаздары сапа саласындағы жетістіктері үшін «Қазақстанның үздік тауары» республикалық конкурсында қатысады.

Қаланың құрылыс қызметі бірнеше жылдар бойынша инвестициялардың тартылуын, шектес салалардың дамуын, халықтың елеулі бөлігінің жұмыспен қамтылуын қамтамасыз етіп, қала экономикасының өсу локомотивы болып саналды. Құрылыс жұмыстарының көлемдері номиналды көрсеткіште жыл сайын орта шамамен 24% өсті, ал 2007 жылы шынына жетті – 375 398,0 млн. теңге.

2008 жылдан бастап көрсеткіштің теріс динамикасы байқалуда. Құрылыс жұмыстары көлемдерінің төмендеуі 2008 жылы 4%, 2009 жылы –18,8% құрады. Бұған ұқсас жағдай тұрғын үй құрылысына түскен инвестициялар көлемі бойынша байқалынады: 2008 жылы – 20,4%-ға, 2009 жылы – 50,9 %-ға төмендеуі.

Әлемдік қаржылық-экономикалық дағдарыстың қаланың құрылыс секторына ықпал тигізуі, тұрғын үй құрылысының өзіндік қозғалтқышы болып саналған және төлеуге қабілетті сұраныстың саласы мен өсуіне арзан капиталды тартқан банк жүйесінің тұрақсыздығымен күшейді.

Үкіметтің Экономиканы тұрақтандыру бағдарламасымен көзделген қаланың жылжымайтымн мүлік нарығындағы жағдайды тұрақтандыру іс-шаралар кешенін қабылдаған мемлекеттің белсенді ұстанымы салдарынан тұрғын үй нарғындағы жағдай уақытылы үндестірілді.

Бұл тұрғын үй ғимараттарын пайдалануға берілу қарқынының ұзаққа созылуына жол берді. 2009 жылы 1,3 млн. шаршы метр ауданы қолданысқа берілді, бұл 2008 жыл өсу деңгейімен салыстырғанда 3,9 % құрады.

Қаланың құрылыс секторының негізгі мәселелері:

тұрғын үйге жеткілікті төлеуге қабілетті сұраныстың жоқтығы;

саладағы кәсіпорындардың айналымдағы қаражаттың жетіспеушілігі;

инженерлік инфроқұрылым объектілері желісінің жеткіліксіз даму деңгейі;

бәсекеге қабілетті отандық құрылыс материалдарының жеткіліксіз өндірілуі;

Қазақстанның тұрғын үй заңнамасындағы мәселелер.

2010 жылдың 1 қаңтары жағдайы бойынша 74 718 шағын кәсіпкерлік субъектілері тіркелді, олардың – 24 335 заңды тұлғалар, жеке кәсіпкерлер – 50 383. 2008 жылдың ұқсас кезенімен салыстырғанда тіркелген шағын кәсіпкерлік субъектілерінің өсу қарқыны 112,5% құрады, соның ішінде заңды тұлғалардың өсу қарқыны 106,9%, жеке кәсіпкерлердің өсу қарқыны – 115,4% құрады.

2007-2009 жылдардағы шағын бизнеспен айналысатын адам саны 2% төмендеді – 106,1 адамнан 104,0 мың адамға дейін. Төмендеудің себебі дағдарысқа дейінгі кезеңде Астана қаласының бестен бір бөлігін құраған қаланың құрылыс саласындағы мәселелермен түсіндірілетін қала экономикасының жалпы төмендеуі болып саналды. Әсіресе, құрылыс саласындағы белсенді шағын кәсіпорындардың елеулі бір бөлігі 2009 жылы 2007 жылмен салыстырғанда – 29,4%-дан 14,1%-ға дейін шамамен екі рет қысқарды.

«Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуының тұрақтылығын қамтамасыз ету бойынша бірінші кезектегі іс-әрекеттер жоспарын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылдың 6 қарашасындағы № 1039 қаулысына сәйкес, Астана қаласы мәслихатының 2008 жылғы 14 наурыздағы № 55/9-IV шешімімен шағын кәсіпкерлік субъектілеріне несие беру үшін жергілікті бюджет қаражатынан 150 млн. теңге көлеміндегі қаражат бөлінді, сонымен қатар «Даму» кәсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ бірлесіп қаржыланыру көзделді. 2009 жыл қорытындылары бойынша қаражаттар игеріліп, 7 жоба толығымен қаржыландырылды.

«Самрұқ-Қазына» ұлттық әл-ауқат қоры» АҚ III траншы шеңберінде 22,9 млрд. теңге сомасындағы шағын және орта бизнес субъектілеріне несие беру іс-шараларын өткізген, 302 қарыз алушыларға несие берілді.

Қазақстан Республикасының Ұлттық банкінің деректері бойынша 2009 жылы екінші деңгейдегі банктармен шағын және орта бизнес субъектілеріне 47,1 млрд. теңге сомасындағы кредит берілді, 2008 жылдың ұқсас кезенімен салыстырғанда төмендеу 35,0 % құрады.

Қаланың шағын бизнесіндегі негізгі мәселелер:

қолданыстағы рұқсат беру рәсімдерінің күрделі механизмі;

шағын бизнестің несие ресурстарына қол жеткізудің төмен деңгейі (несие ресурстарын ұсыну барысында банк құрылымдарының жоғары талаптары нәтижесінде);

инновациялық экономикадағы шағын кәсіпкерлік субъектілерінің жеткіліксіз қатысуы, яғни бизнесті жүргізу барысындағы жаңа ғылыми әзірлеулер мен технологияларды нашар пайдалану және енгізу.

Зерттеліп отырған кезеңдегі сауда саласы қаланың ЖӨӨ маңызды үлес қосылуын қамтамасыз етті (19,4%). 2007-2009 жылдар кезеңі ішінде қаланың бөлшекті тауар айналымы 1,5 рет өсіп, 2009 жылы 239 629,7 млн. теңгені құрады.

Азық-түлік емес тауарлары бойынша өсудің ең жоғары қарқыны байқалады, соның ішінде сауда кәсіпорындар үлесі 71,1 %, өндірістік, өндірістік емес, аралас нарықтар мен жеке кәсіпкерлер - 28,9 % құрады.

Көтерме тауар айналымы құрылымында ұқсас кезен ішінде азық-түлік тауарлары біраз артты (5,2 %-дан 6,6%-ға дейін), бірақ негізгі үлесі әдеттегідей өндірістік-техникалық бағыттағы тауарларға жатқызылды.

Жалпы 2007-2009 жылдар кезеңі ішінде көтерме тауар айналымының көлемі 4,2 % төмендеді, 2009 жылы 924 104,1 млн. теңгені құрады.

Қала экономикасындағы жалпы экономикалық түсім қаладағы сауданың дамуына ықпалын тигізді. 2008-2009 жылдары сауда саласындағы жалпы өнімнің шындықтағы қарқынының қысқаруы байқалынды, бұның себептері тұтынушы белсендігінің тапшылығы болып саналады: халық табысының қысқаруы салдарынан тауарлар мен қызметтерге сұраныстың төмендеуі пайда болды.

Қаралып отырған кезең ішіндегі көрсетілген қызмет көлемі 16,8% асып өсті (қолданыстағы бағалар) және 2005 жылдан бастап тұрақты жоғарылап отырды. Қызмет көлемі құрылымындағы елеулі орынды жылжымайтын мүлікпен байланысты қызметтер, сәулет саласындағы қызметтер, инженерлік іздеулер, техникалық сынаулар және талдау орын алды. Талданып отырған кезең ішінде жылжымайтын мүлікке байланысты қызметтер 15,7% өсті және 2009 жылы 60 339,1 млн. теңгені құрады.

Қаланың сыртқы сауда айналымы талдау өткізілген кезені ішінде 3,2 млрд. АҚШ долларына азайды, 2009 жылы экспорт үлесі - 56,4%, импорт - 43,6% құрады.

2009 жыл ішінде қаланың экспорттық өнімнің негізгі тұтынушылары алыс шет елдері болып саналады (93,5%). Импорт көлемдері бойынша ТМД елдерінің және алыс шет елдерінің үлесінің болмашы айырмашылығы анықталды (43,5 және 56,5% тиісінше).

Экспорттық өнімі құрылымына минералдық өнімдер, жер үсті, ауа құралдары, су көлігі олардың бөлшектері мен заттары, сондай-ақ өсірілетін өнімдер жатты; импорт құрылымына - машиналар, құрал-жабдықтар, көлік кұралдары, аспаптар, асыл емес металдар мен олардан жасалған бұйымдар, минералдық өнімдер жатты.

Тауар биржасында сатылатын негізгі тауар бидай болып саналады, бұл жасалған барлық мәмілелердің 85,7% құрайды.

Биржа тауарларының ұйымдастырылған нарығын дамыту сататын тараптар үшін бәсеке ортаны қалыптастыру мақсатында 2010 жылы қалада «Астана» әмбебап тауар биржасы құрылды.

Биржадағы сауда-саттық келесі мәміле түрлері бойынша жүзеге асырылады:

1) спорт тауарлары бойынша мәмілелер - мемлекеттік сатып алу бойынша;

сату бойынша – Қазақстан Республикасының ішкі нарығында сатып алынса;

экспорт – импорт бойынша (халықаралық іскери операциялар бойынша);

2) фьючерстік мәмілелер;

3) опциондық мәмілелер;

4) қойма операцияларына қатысты құқықтар мен міндеттемелер өзара берілетін мәмілелері.

Сауда, қызмет, сыртқы сауда айналым саласындағы негізгі мәселелер:

Тұтынушылар сұранысының төмендеуі;

Сауда саласындағы жалпы нақты өнімнің, оның ЖӨӨ жалпы көрсеткішіндегі ұлғайып отырған елеулі бөлігінде қысқаруы;

Бөлшекті тауар айналымы құрылымындағы сауда кәсіпорындарының жоғары үлесінің сақтауымен бөлшекті сауда мен қызмет саласындағы көрсеткіштің тұрақты өсу қарқыны;

Бөлшекті тауар айналымы құрылымындағы азық-түлік тауарларының екпінді қысқаруы.
Қаланың инвестициялық тартымдығы

2007-2009 жылдары ішінде қала кәсіпорындарының негізгі капиталындағы инвестициялардың көлемі   13,2% кеміді (қолданыстағы бағаларда) және 2009 жылы 368 248,2 млн. теңгені құрады (бұл 2008 жылмен салыстарғанда 18,9% төмен), олардың 83% құрылыс-монтаж жұмыстары жатады.

Инвестициялар құрылымында экономикалық қызмет түрлері бойынша қаралған кезең ішінде құрылыс инвестицияларының елеулі үлесі төмендеді – 16 пайыздық көрсеткішке, қаржы қызметі инвестициялары – 0,3 пайыздық көрсеткішке, жылжымайтын мүлік операцияларына инвестициялар - 3,5 пайыздық көрсеткішке төмендеді. Үлестің ұлғаюы өндіріс инвестициялары бойынша – 2,0 пайыздық көрсеткішке, білім беру – 4 пайыздық көрсеткішке, сондай-ақ көлік және байланыс - 4,9 пайыздық көрсеткішке байқалынды

2007-2009 жылдары ішіндегі инвестицияларды қаржыландыру көздері бойынша өзіндік қаражаты есебінен инвестиция үлесінің күрт қысқаруы белгіленді (2007 жылы 46,4%-дан 2009 жылы 21,2% -ға дейін). Республикалық бюджет қаражаты есебінен инвестициялар үлесі манызды өсті. 2009 жылы бұл Астана қаласы бойынша негізгі капиталға барлық инвестициялардың 53,9% құрады, ал 2007 жылы 37,8% жоғарыламаған еді.

Қаланың инвестициялық тартымдылығын қамтамасыз етудің негізгі мәселелері:

салааралық экнономикалық интеграцияның нашарлығы;

өндірілетін өндірістің нашар өнімділігі;

өндірістік инфрақұрылымының дамымағандығы;

кәсіпорындардың жалпы техникалық және технологиялық ескіруі;

ғылым мен өндірістің тиімді байланысының болмағаны.

АЭА аймағы 2009 жылы 5900,9 га құрады, бұл 2004 жылмен салыстырғанда 5,5 рет өсті (1052,6 га). Бұл кезең ішінде АЭА аумағының инженерлік инфроқұрылыммен (электр қуатымен-, сумен-, жылумен жабдықтау), сондай-ақ көлік инфрақұрылымымен қамтамасыз етілуі анағұрлым артты.

Жаңа әкімшілік-іскерлік орталығы Есіл өзенінің сол жағалауында орналасқан – аумағы 5 302,5 га құрайды, Индустриалдық парк қаланың өндірістік бөлігінде орналасқан – аумағы - 598,4 га құрайды.

АЭА дамуының оң көрсеткіштері ағымдағы кезенде Индустриалдық паркіне бизнес-құрылымдары тарапына деген ықыластың өсуімен сипатталады, бұл АЭА аумағындағы жеңілдетілген тәртіпті құру және Индустриалдық парк ауданын елорданың әкімшілік-іскерлік орталығы құрылысына инвестицияларды жеделдете тарту үшін кеңейтілу қажеттілігін туғызады.

Бүгінгі күні АЭА аумағында барлығы 257 объекті тіркелген:

80 инфрақұрылым объектісі;

68 тұрғын үй ғимараттары;

63 әлеуметтік-мәдени бағыттағы объектілер;

30 әкімшілік ғимарат.

Индустриалдық парктың 16 өндірістік объектісі.

Олардың мемлекеттік актілерімен 163 объектісі енгізілді, 94 объектінің құрылысы жүзеге асырылуда.

АЭА аумағына тартылған инвестициялар көлемі 2002-2009 жылдары 976,5 млрд. теңгені құрады, олардың ішінде жеке инвестициялар 571,7 млрд. теңгені құрады (60% игерілді), мемлекеттік инвестициялар - 444,9 млрд. теңге (80% игерілді). АЭА аумағына тартылған инвестициялардың маңызды көлемі 2006-2007 жылдары байқалынды. Инвестициялардың көлемі 2006 жылы 2005 жылмен салыстырғанда 88% ұлғайды, инвестициялардың көлемі 2007 жылы 2006 жылмен салыстарғанда 14% артты. Бірақ, 2008-2009 жылдары туындаған қаржы дағдарысы салдарынан инвестициялар көлемінің төмендеуі белгіленді. 2009 жылы инвестициялардың көлемі 82,9 млрд. теңгені құрады, 2008 жылмен салыстырғанда 27% төмендеді.

АЭА дамуының негізгі мәселелері:

АЭА кәсіпорындарындағы жұмыскерлер санының қаланың құрылыс секторындағы жағдайдың төмендеуіне байланысты қысқартылуы және 2008-2009 жылдардағы АЭА инвестициялар көлемінің 2008-2009 жылдарда қалыптасқан экономикалық тұрақсыздығы салдарынан инвестициялардың маңызды бөлігінің азаюымен қысқаруы.

Индустриалдық-инновациялық дамуының тездетілген мемлекетік бағдарламасы мен Қазақстан Республикасы Үкіметінің ағымдағы жылғы 14 сәуірдегі № 302 қаулысына сәйкес Өңірлік индустриализация картасы әзіленді, Астана қаласы әкімдігінің 2010 жылғы 25 маусымдағы №26-10 қаулысымен бекітілді.

Қазіргі кезде Астана қаласы аумағында 8 жоба әзірленуде, олардың 1 жобасы Өңірлік индустриализация картасына кірді:

«Сэндвич-панельдерді өндіру зауытының құрылысы» («Кровля НС» ЖШС).

7 жоба, Республикалық индустриализация картасына кірді, соның ішінде 1 өңіраралық жоба:

«Абу Даби Плаза» түрлі қызмет көрсететін кешенінің құрылысы» («Aldar Properties PJCS» компаниясы);

«Фармацевтикалық фабрика» өңіраралық жобасы» «Химфарм-Астана» ЖШС («Фармация» ҚҚ» ЖШС);

«Жылы жай кешенінің құрылысы» жобасы («Астана ЭкоСтандарт» ЖШС);

«Ақмола облысындағы Нұра-Есіл каналын қайта құру» жобасы (Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің Су ресурстары жөніндегі комитеті).

Сонымен қатар, Ұлттық Космос Агенттігінің 3 жобасы:

«KazSat» спутник байланысы және хабарлай жүйесін құру» жобасы;

«Жинақтау-сынау кешенін құру» жобасы;

«Қазақстан Республикасының Жерді ара қашықтықтан барлап білудің космостық жүйесін құру» жобасы.

Объектілерді енгізу кестесіне сәйкес 2010 жылдың 1 жарты жылдығында «Сэндвич-панельдерді өндіру бойынша зауытының құрылысы» жобасы жобасы іске асырылды («Кровля НС» ЖШС) қуаты 20 мың шаршы метр/жыл, 50 жұмыс орны құрылды.

Өңірлік индустриализация картасының өзектілігі бойынша өткізіліп отырған жұмысы шеңберінде қазіргі кезде Қазақстан Республикасы Индустрия және жаңа технологиялар министрлігімен екі жоба келісілді: «Ремлокомотив» АҚ-ның «Жолаушылар вагондарын өндіру зауыты» және «Казглавпродукт» ЖШС-нің «Көліктік-логистикалық орталығы».

Индустриализация картасы шеңберіндегі инвестициялық жобаларды іске асыру Астана қаласының әлеуметтік-экономикалық дамуында құптарлық бейнеленеді. Жаңа өнімдерді енгізу 2015 жылы салаға 300 млрд.теңгеден астам соманы тартуды көздейді, бұл бюджетке салық түсімдерін елеулі арттырады, өз кезегінде елорданың жалпы ішкі өнімінің артуына әкеледі. Сонымен қатар, 800 адамнан астам жаңа жұмыс орындарын құруға жол береді, бұл жұмыспен қамту және жұмысқа тұрғызу мәселелерінің шешілуіне ықпалын тигізеді.

2007-2009 жылдардағы қаланың өндірістік кәсіпорындарымен шығарылған инновациялық өнім көлемі 2005-2006 жылдардағы өндіріс көлемдерімен салыстырғанда айтарлықтай төмендеді. Бұл бағыт жалпы республикалық бағыттармен жалпыдай ұқсас, бірақ қаланың облыстағы инновациядағы белсенділікпен салыстырғанда бірнеше жылдар бойы елдегі орташа көрсеткіштен артта қалушылық байқалуда.

Кәсіпорындардың инновациялық белсенділіктің маңызды үлесін қаралып отырған бар кезеңі ішінде жаңадан енгізілген немесе соңғы үш жылдары ішінде маңызды технологиялық өзгерістерден өткен өнім қалыптастырды.

Қаланың инновациялық ортасының негізгі мәселелері:

инновациялардың экономиканың нақты секторынан алға кетуі: өткізіліп отырған қолданбалы әзірлеулердің коммерциализация және өндіріске енгізу түріндегі жалғасы жоқ.;

технологиялық жаңа енгізулерді кіргізу және оларды нарыққа шығару қазіргі кездегі механизмдерінің жоқтығы;

шағын инновациялық кәсіпкерліктің соңына дейін дамымауы;

озық технологиялар мен өндірістік жаңа енгізулерге сұраныстың ішкі төлеуге қабілетті тұлғаларға сұраныстың жоқтығы;

қала кәсіпорындарының орташа республикалық деңгейден инновациялық белсенділік деңгейі бойынша артта қалуы;

бюджет қаражатының бірнеше жылдар бойы зерттеу мен әзірлеулерге бөлінген ішкі шығындарында басым болуы;

Тұтынушы нарығы.

Тұтынушы бағалардың индексі, құнсызданудың негізгі индикаторы ретінде Талдау жасалған кезеңі ішінде 2007 жылы ен жоғары мәнге жетті – 119,8% сонымен қатар, азық-түлік тауарларына бағалар рекордтық 30,1%-ға өсті.

2009 жылы баға өсімі талданған кезеңі ішінде ен төмен болды – 6,5%. Бұл өсім әсіресе ақылы қызметтер мен азық - түліктік емес тауарларға көтерілген бағалар есебінен қамтамасыз етілді.

Қаланың негізгі өндірістік тауарларымен өздігінен жабдықталуы төмен деңгейде қалуда. Бұл қаланың азық-түлік өнімдерінің сырттан жеткізуден жоғары тәуелділігін көрсетеді және нарықтағы бірнеше делдалдылықтың болуына әкеледі.

Қаланың тұтынушы нарығына өндірістік өнімдердің негізгі жеткізуші-өңірлері Қазақстанның орталық, шығыс және оңтүстік облыстары болып саналады. Қаланың өнімді ірі жеткізушілердің бірі Ақмола облысы, Астана қаласының азық-түлік аймағын қалыптастыру бағдарламасын іске асыруға қатысуды жалғастырып отырған 17 аудан қалды.

Қаланың тұтынушы нарығының негізгі мәселелері:

2008-2009 жылдардағы тұтынушылар нарығындағы бағаның өсу қарқынының бәсендеуі, бұл бір жағынан қаланың әлеуметтік-экономикалық жағдайына септігін тигізеді, бірақ екінші жағынан – қала экономикасының төмендеуін дәлелдейді;

Қаланың Қазақстанның түрлі облыстарынан және көршілес мемлекеттердің шекаралас өңірлерінен өнімдерді жеткізуден жоғары тәуелділігі.

2007-2008 жылдардағы қала бюджетінің табысы 2007 жылы номиналды көрсеткіште шамамен 1,5 рет өсті – 194 014,8 млн. теңгеден 2009 жылы 282 200,6 млн. теңгеге дейін өсті. Қала бюджеті түсімдерінің негізгі көзі бірнеше жыл бойы республикалық бюджет трансферттері болды, үлесі 61,4%-дан 76,9%-ға дейін. Салық түсімдерінің үлесі 30,2-дан 21,3%-ға дейін төмендеді. 2009 жылғы қала бюджетінің табыс құрылымында салықтық емес түсім көлемдері мен негізгі капиталды сатудан түскен түсімдер 2,4%-дан төмен көрсеткішті берді.

Қаралып отырған кезеңдегі қала бюджеті шығындары да айтарлықтай өсті – 3 рет. 2009 жылғы шығындар құрылымында ең үлкен анағұрлым бөлігін келесілер ие болды: тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы (29,8% 2007 жылғы 32,3%-бен салыстырғанда), денсаулық сақтау (12,3% 2007 жылғы 8,5%-бен салыстырғанда), көлік және коммуникациялар (11,8% 2007 жылғы 19,1%-бен салыстырғанда).

Бірнеше жылдар ішінде қала бюджеті тапшылықта болды. 2007 жылы бюджет тапшылығы 4 475,7 млн. теңгені, 2008 жылы – 8 523,9 млн. теңгені құрады. 2009 жылы бірнеше жылдар бойы бірінші рет бюджет 5 253,6 млн. теңгедегі профицитті иеленді. Айта кететін жайт, 2009 жылғы бюджет шығындары 2008 жылмен салыстырғанда 21 179,2 млн. теңгеге аз болды, ал шығындары – 21 946,5 млн. теңгеге артты.

Қаланың бюджеттік құрамның негізгі проблемалары:

қала бюджеті шығындарының жалпы төмендеуі;

бюджеттің кіріс бөлігінің қалыптасуындағы трансферттер үлесінің артуы.
Туризм.

Астана қаласының әлеуметтік-экономикалық өмірінде соңғы жылдардағы өзгерістер туризм саласындағы ұсыныстарды кеңейтуіне, бар сұранысқа барынша жақындата отыра жағдай туғызады. Мемлекетіміздің жас елордасы ретінде, қазіргі заманғы кейіпі мен инфрақұрылымды иеленген қалаға деген туындайтын бар қызығушылық туризм саласын сипаттайтын жалпы көрсеткіштермен дәлелденеді.

Бүгінгі таңда қалада 150 қонақ үй қызмет жасайды. Орналасу объектілерінің негізгі көрсеткіштеріне қатысты нөмірлердің саны 4460 бірлікті құрады, 6840 төсек орын. Олардың ішінде «люкс» дәрежесіндегі нөмірлер - 558. Қонақ үйлердің толымдылығы орташа – 28,5% құрады. Төсек орындардың тәуіліктегі орташа бағасы – 11052,3 теңгені құрады.

Орналасу объектілерін санат көрсетікіші (жұлдызшалары) бойынша бөлу барысында 5 жылдызды отельдерге – 5 (Radisson SAS Astana, Rixos, Hotel Astana, Ramada Plaza Astana, Selux Otel), 4 жұлдызды отельдерге 7 қонақ үй жатады, 3 жұлдызды отельдерге – 17 қонақ үй жатады, қалған орналасу объектілері 1 және 2 санатқа бөлінеді.

2009 жылы туристік фирмалар мен қонақ үйлермен 322,1 мың туристке қызмет көрсетілді. Соның ішінде кіру туризмі 71,1 мың адамды, шығу туризмі – 17,8 мың адамды құрады. Маңызды бөлігін ішкі туризм алады – 233,2 мың адам (немее 72,4%). 2008 жылмен салыстырғанда қызмет көресітілген туристер көлемі 27, 2 % кеміді, яғни 120,6 мың адам.
Туризм түрлері бойынша қызмет көрсетілген адамдар саны

мың адам

Туристік қызметпен айналысатын кәсіпкерлер 2009 жылы 31,9 мың адамға қызмет көрсетті, соның ішінде туристік фирмалармен 28,7 мың адамға, жеке кәспкерлермен 3,2 мың адамға қызмет көрсетілді. 13,1 мың жолдама сатылды. Туристік фирмалармен сатылған жолдама бағасы – 847,4 млн. теңгені құрады.

Ұсынылған жұмыстардың жалпы көлемі (туристік фирмалар, жеке кәсіпкерлер, қонақ үйлер) – 8439,7 млн.теңгені құрады.

Ауе көлігі қызметін 16026 адам тандады, яғни жалпы қызмет көрсетілген туристердің 55,8 %, қала аралық автобустарға 38,5 %, теміржол көлігіне 5,5 %.

Өткен жылы елордаға 71101 шетел азаматтары келді. Қонақтардың маңызды бөлігін ТМД елдері алады – 31,7 % (бұл 2008 жылмен салыстарғанда 24,6 % аз). Қонақтардың ен көбі Ресейден (72,6%), Украина (11,5%), Өзбекістан (4,7%), Беларусиядан (2,4%) келеді.

ТМД басқа елдерден келген туристер (олар – 47499 адам), әсіресе Түркия азаматтары (18,4%), Кытай (14,35), АҚШ (9,7%), Германия (6,4 %), Ұлыбритания (5,8%).

Шығу туризмнің ең өнімді түрі әдеттегідей іскерлік туризм болып саналады. 68 мың адамнан астам Астананы түрлі көрмелер, конференциялар мен семинарларға қатысу үшін, яғни іс бабында келді, шығу туризмнің жалпы көлемінен 77,9% құрайды.

Көптеген саяси, экономикалық, мәдени іс-шаралардан басқа ұлтаралық, республикалық туристік және спорт шаралары, сондай-ақ Астана күнін тойлау қаладағы туризмнің дамуына зор ықпалын тигізеді. Астана ғана емес бүкіл ел тойлайтын мереке қаланың бренді болуы тиіс.

2009 жылы Астана қаласында 146 астам әлем елдерінің өкілдері қатысқан ЮНВТО Бас Асамблеясы өткізілді, бұл астана үшін айтарлықтай маңызды оқиға болып саналады. Айта кететін жай, Астана қаласындағы ЕҚЫҰ Саммитін (2010 жылғы 1-2 желтоқсан аралығында) және 7-ші Қысқы Азиада ойындарын өткізу көзделуде (2011 жылғы қаңтар-ақпан аралығында). Бұл іс-шараларды өткізу шығу туризмі көрсеткіштерінің арттыруына ықпалын тигізеді және болашақтағы астана имиджінің нығайтылуы мен оның жаңа халықаралық деңгейге жылжуына жол береді.

Ауыл шаруашылығы.

2007-2009 жылдары Астана қаласы бойынша ауылшаруашылық құрылыстардың саны 16 бірлікке ұлғайды және 2009 жылдың соңына 24 бірлік болды, бұның ішінде ауылшаруашылық кәсіпорындар – 8 бірлік, диқандық (фермерлік) шаруашылықтар – 16 бірлік. Аталған мерзім ішінде халық шаруашылықтың саны 2855 өсті және 2009 жылға 18788 бірлік болды. Негізгі ауылшаруашылық өсімдіктерінің егіндік алқабы 2007 жылда 2,9 мың га өсті, ал 2009 жылда 2,5 мың га дейін өсті.

2007 жылдан 2009 жылға дейін ауыл шаруашылықтың жалпы өнімнің көлемі Астана қаласы бойынша шындық көлемінде 1,3% дейін ұлғайды және 2009 жылда 1536,2 мың теңге құрады.

Ауыл шаруашылықтың жалпы өнімнің көлемінде 88% өсімдік зерттеу өнімдері құрады. 2007-2009 жылдарында жалпы көліміндегі оның үлесі 9,5 п.п. құрады.

Қайта өңдеуші кәсіпорындар. Азық – түлік өнімдерінің көлемі сусындарды қоса алғанда 2009 жылы 15527,3 млн. теңгені құрады. Бұл өндіріс келесі қайта өндеуші кәсіпорындарды іске асырылады:

Астықты өңдеу бойынша қалада 17 кәсіпорындар қызмет етеді, оның сомалық өндірістік қуаты жылына 316,9 мың тонна болады. Іс жүзіндегі өндірістік қуатының жүктілігі 2009 жылы 61-64% құрады. Кәсіпорындардың жалпы санынан «ЦеснаАстық» Концерні» ЖШС, «Агроком» ЖШС, «Егіс Жер» ЖШС ірі кәсіпорындары болып танылады, олардың іс жүзіндегі нақты жүктілігі 57-64% құрайды. 2009 жылы 166,6 мың тонна ұн шығарылды.

Қалада 25 нан және нан-тоқаш өнімдерін шығару бойынша кәсіпорын қызмет етеді, олар 90,0 мың тонна өнім шығарды. «Цесна Астық» Концерні» ЖШС, «Татым» ЖШС, «Столичный хлеб» ЖШС ірі кәсіпорындардың бірі болады.

Ет өңдеу бойынша 7 ет, және шұжық өнімдерін шығаратын кәсіпорын қызмет етеді: «Апрель» ЖШС, «Целинный» ЖШС, «Пищекомбинат Астаналық» ЖШС, Вельк ЖК, Александров ЖК, Бакунов ЖК, Протянова ЖК, олардың сомалық қуаты жылына 11744 тонна.

2009 жылда аталған кәсіпорындар 2433 тонна өнім шығарды.

Сүт өңдеу. Астанада 3 сүт өнімдерін шығару бойынша 3 кәсіпорын қызмет етеді: «Столичный» сүт зауыты» ЖШС, «Астана ботлерс» ЖШС, «Астана Өнім» ЖШС, олардың сомалық қуаты жылына 6250 тонна. 2009 жылда аталған кәсіпорындар жылына 902 тонна өнім шығарды.

Көкөніс пен картоп сақтау қоймаларының бар болуы. Астана қаласы аумағында сақтаудың жалпы көлемінде 12 мың тонна 3 көкөніс сақтау қоймалары қызмет етеді:

Қазіргі уақытта қоймалардың жүктілігі 30-32% құрайды.

Азық түлік және өңдеу өнеркәсібі саласындағы басты мақсаты өңдеуші өнеркәсібінің тұрақты даму принципінде бәсекелестік қабілеттігін жоғарлатуы болады.

Осыған байланысты шығарылып жатқан өнімдердің сапасын жоғарылату және кәсіпорындардың халықаралық стандарттарына көшу бойынша жұмыс атқарылып жатыр, қазіргі уақытта ИСО мен ХАССП халықаралық стандарттарында негізделген сапа менеджмент жүйесіне. Қазіргі уақытта Астана қаласында саладағы 10 кәсіпорындар оны енгізді, СМЖ әзірлеу мен енгізуге өндіру дайындықта – «Ақ бидай Астана» ЖШС.

Аумақ ретінде Астана қаласы ерекшелігіне байланысты негізгі тағам өнімдері бөлігіндегі өз өндіруі жоқ, қалада өндірілетін тағамдарды шығару үшін шикізат сырттан әкелінеді (астанаға жақын Ақмола, Павлодар, Солтүстік Қазақстан облыстарынан).

Жеміс-көкөніс тағамдары астанаға елдің оңтүстік аумақтарынан және жақын және алыс шет елдерінен әкелінеді (ОҚО, Алматы, Жамбыл облыстары, Өзбекстан, Қырғызстан, Қытай).

Елдің басқа аумақтарынан жеткізуді есепке алып Астана қаласындағы тағамдарды тұтыну мен өндіру талдаудың қорытындысы қазіргі күнде қала толығымен ұнмен, нанмен, нан-тоқаш өнімдерімен және басқа да тағамдармен қамтамасыз етілгенін куәландырады.

Қаланың тағамдық қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында қаланың ішкі базарларын толтыру бойынша шаралар атқарылып жатыр.

Халықты қол жетімді бағалар бойынша тағамдармен қамсыздандыру үшін Астана қаласында апта сайын Ақмола, Қарағанды, Павлодар облыстарының жеткізуші мен өндіруші қатысуымен ауылшаруашылық жәрмеңкелер ұйымдастырылады.

Ветеринария. 2010 жылдың 1 қазанына Астана қаласында 2315 үй ауылшаруашылық және жануарларын идентификациялауы жүргізілді.

Ауру жануарларды санитарлық союды ұйымдастыру үшін 2010 жылы жергілікті бюджеттен 14303 мың теңге қаржы бөлінді. Ауланған бақылаусыз және қаңғыбас жануарлардың жалпы саны 4517 бас болды.

Эпизоотикалыққа қарсы шараларды жүргізу үшін республикалық бюджеттен 1630 мың теңге бөлінді.

Негізгі мәселелер:

жеміс-көкөніс өнімдерін қайта өңдіру бойынша меншікті өндірістің болмағаны, жабық жерде көкөністер мен жемістерді өндірудің болмағаны;

жеміс-көкөніс өнімдерін бастапқы өңдеу мен қаптаумен сақтау орындарының болмағаны, қолданыстағы көкөністерді сақтау қоймаларының қуаты құралдардың тозуы;

жеке мал базасының жоқтығы. Қызмет ететін өңдеу кәсіпорындары үшін шикізат (ет) негізінде жақындағы Ақмола, Павлодар, Қарағанды мен Солтүстік Қазақстан облыстарынан жеткізіледі;

ауылшаруашылық кәсіпорындарының несие беру кезінде қажетті өтетін кепілдік мүліктің жоқтығы;

қала кәсіпорындары құралдарының моральды және физикалық тозуы деңгейінің жоғары болуы;

өнеркәсіптік өңдеуге жарамды шикізаттың жетіспеушілігі.

Астана қаласындағы бәсекелестікті дамыту қаланың әлеуметтік экономикалық даму стратегиясының бөлігі болады.

2008-2010 жылдардың бөлек тауар рыногындағы бәсекелестік деңгейін талдау қала тауар рыногындағы бәсекелестік ортасы өзгерген жоқ екендігін көрсетті.

Қаланың экономикалық қызметінің соңғы нәтижесі шамалы болып жатыр – жалпы аумақтық өнім өндірудің көлемі.

Шағын және орта кәсіпкерлік дамуының талдауы шағын және белсенді орта кәсіпкерліктің шамалы санын көрсетті.

Шағын және орта бизнесті қолдауға несие ресурстары бөлінген жоқ (2009 жылдың қорытындысы бойынша).

Сол уақытта экономикада жұмыспен қамтылғанның жалпы санында шағын және орта кәсіпкерлікте жұмыспен қамтылғанның ең үлкен үлесі байқалады.

Астана қаласының экспорттық потенциалы жоғары бағаланды (экспорттың өсуі).

Қызметтегі заңды тұлғалардың бірлігіне есептегенде негізгі капиталға салу жағымды динамикасы байқалады.

Бәсекелестікті дамытудың маңызды көрсеткіші үстем немесе монополиялық жағдайға ие кәсіпорындардың динамикасы болады, сонымен қатар тауар рыногының концентрациясы деңгейін бағалауы индикатор болады.

Бұған қоса жүргізілген талдаулардың қорытындысы рыноктардың жоғары үлесі жоғары шоғырлану түріне жатады, бұл бәсекелестіктің төмен деңгейін растайды.

Бұл экономикалық (өтімділіктің ұзақ мерзім кезінде маңызды қаржы салымдары) және әлеуетті бәсекелестік рыногына кіру үшін әкімшілік (рұқсат беру процедуралары) кедергілер, қызмет етіп жатқан рынок субъектілерінің рыноктың басқа субъектілеріне рынокқа кіруге әрекет стратегиясының бар болуына байланысты.

Одан басқа, қаланың шағын кәсіпкерлігі нашар диверсификациялауда, төмен инновациялық белсендігі қалғаны танылады, бұл қала рыногындағы қажетті бәсекелестік ортаны құруға қиындық туғызады.

Астана экономикасының ерекшіліктерін және анықталған салалардың әлеуметтік маңыздылығын еске алып, жергілікті атқарушы органмен рыноктардағы бәсекелестіктерді дамыту бойынша шараларды іске асыруы дұрыс және жоғары деңгейде тиімді болатын бірнеше тауар рыноктары бөлінген:

азық-түлік тауарлары;

қатты тұрмыс қалдықтары;

электр энергиясы;

фармацевтика өнімдері.

Осы рыноктың даму деңгейі қаланың өмір сапасына тікелей және әлеуметтік экономикалық дамуына әсер етеді. Осыған байланысты астанадағы азық-түлік тауарлардың рыногын дамытудың оңтайландыруы жергілікті билік органдарының басым бағыты болып танылады.

Азық-түлік тауарлар рыногына қызмет ететін барабар инфрақұрылымның бар болуы оның жағымды және баланстандырылған дамудың маңызды шарты болады. Олардың аралсындағы алмасуды қамтамасыз ететін жинақ салалары болуы қажет.

Астана қаласындағы азық-түлік рыногында жағымды экономикалық шарттарын құру үшін биліктің аумақтық органдары орталық мемлекеттік органдарымен бірлесіп:

нарықтың инфрақұрылымын құру үшін қаржыландыру;

сауда кәсіпорындарының құрылымын оңталандыру (сауда-қойма операцияларын механизациялауға қол жеткізетін ірі сауда дүкендерінің саны мен үлесін ұлғайту, сауда құралдарын, тоңазытқыш қондырғыларын және кассалық жабдықтарды модернизациялау);

жаңартуларды енгізу (жаңа сапалы тауарлардың келуі, оларды таратудың жаңа тәсілдерін, сұранымды ынталандырудың жаңа тәсілдерін);

маркетинг орталықтарын, жарнама агенттіктерін, тұрақты қызмет ететін жәрмеңкелер мен көрмелерді, ақпарат құралдары мен байланысты қосатын ақпараттандыру инфрақұрылымын жетілдіру;

статистикалық зерттеудің жаңа тәсілдерін енгізу (статистикалық жүйесін басқаруды жетілдіру, персоналды дайындау және есептеу құралдарын қайта жабдықтау ақпаратты тиімді сақтау, алмасу мен тарату);

осы рыноктың субъектілер қызметтерінің ерекшіліктерін еске алатын сәйкес келген инвестициялау-несие ұйымдар құрылымның бар болу шараларын әзірлейді.

ҚТҚ рыногы. Рыноктық шоғырлану индексін есептеуі қаладағы ҚТҚ жерлеу рыногы жоғары рыноктың жоғары шоғырланған түріне жататынын көрсетеді. Соынмен қатар, көрсетілген тауар рыногы монополиялық жағдайға ие болатын 100 % мемлекеттің қатысуымен құрылған субъектісімен монополияланған.

Қазіргі уақытта осы рынок оны бәселекестік ортаға беру қажеттілігі туындап жатыр, бұл үшін әкімдіктің қызметі сәйкес келген нормативтік құқықтық базасын және жағымды инвестициялық климатын жетілдіру үшін әзірлеуге және қажетті ұсыныстарын енгізуге бағытталады.

ҚТҚ шығару рыногында бәсекелестікті дамытуды ынталандыруға бағытталған шаралар ретінде ӘКК құрылымында ҚТҚ шығару бойынша қызметін жүзеге асыру үшін кәсіпорындарды құру мәселесі қарастырылып жатыр.

Электр энергиясын бөлшектеп тарату рыногы. Электрмен жабдықтау саласын талдауы осы рынок бәсекелестікті шектейтін факторларымен монополияланғанын көрсетіп жатыр:

маңызды бастапқы капиталдық салымдарында болатын экономикалық шектеулер;

электр энергиясын сатып алу шығындары, электр энергиясының залалдары мен шығындары;

электр энергия саудасының ашықтылығының болмауы;

әкімшілік кедергілер (лицензияны алу үшін мамандық талаптарын орындауға бағытталған шараларды орындаудың қиындығы);

энергия компанияларының үлкен мөлшері мен нарықтық билігі бәсекелестіктің дамуын ұстап жатыр.

Фармацевтика өнімдерінің рыногы. Осы тауар рыногының бәсекелестігінің дамуына фармацевтикалық өнеркәсіптің дамуының инновациялық моделіне көшуі болады:

отандық фармацевтика өнеркәсіптің экспорттауға бағытталған деңгейіне дейін өндіріс қуаттарын технологиялық қайта жабдықтау;

Бәсекелестікті дамыту мақсатында, әлеуметтік маңыздылығын және тарифтер өсуінің қауіптілігін есепке алып, ЖЭК қызметтерінің бәсекелестік түрлерін бәсекелестік ортаға беру мәселесі қарастырылып жатыр («Бәсекелестік туралы» ҚР Заңының 77 - бабы»).

Жергілікті атқарушы органдары құзыретті мемлекеттік органдарымен бірлесіп келесі шаралар қабылдады:

«Жергілікті бәсекелестіктің қарқындылығы» (бәсекелестік қатынастарын дамыту үшін жағымды шарттарды жасау) субиндексін жақсартуға мүмкіндік туғызатын Әлем экономикалық форумының (ӘЭФ) Жаһандық бәсекелестікке қабілеттігі индексінің (ЖБҚИ) шегінде шараларды әзірлеу және іске асыру.

Соның ішінде әлеуметтік кәсіпкерлік корпорациясы арқылы (ӘКК) және мемлекеттік жеке серіктестігі (МЖС):

кәсіпкерлік қызметіндегі мемлекеттіктің қатысуын қысқарту;

басымдық салаларындағы тауар рыногының инфрақұрылымын дамыту;

бизнеске артықтау жүктілігін алып тастау үшін, соның ішінде рұқсат беру құжаттарын аліды жеңілдету (алып тастау) кәсіпкерлік саласындағы әзірленіп жататын нормативтік құқықтық актілерін монополияға қарсы органымен келістіру;

жаңа бизнес субъектілерін тарту мақсатында аумақтық рыноктар, тауарлардың және қызметтердің қажеттілігі туралы ақпаратты жинау, талдау және жариялау.

Сонымен қатар рыноктарға еркін кіру үшін бәсекелестік жоқ салаларда шағын және орта бизнесін несиелендіру бағдарламаларын әзірлеуі жоспарланған.

Астанада соңғы жылдарда туған демографиялық жағдай халықтың тұрақты ұлғаюын көрсетіп жатыр, бұл табиғи өсіммен және ішкі миграциялық көшкінге байланысты. Астана қаласы халқының саны 2010 жылдың 1 қаңтарына 649,5 мың адам. 2007 жылдың 1 қаңтарымен салыстырғанда астананың жалпы саны 75,1 мың адамға ұлғайды, бұл басты түрде ішкі және сыртқы миграция есебінде болды.

Бала туу деңгейін өсуі жалғасуда. 2009 жылда туу динамикасы 16113 бала құрады, бұл 2007 жылмен салыстырғанда 3602 балаға артық. 2007 жылдан бастап халықтың жалпы өлімінің төмендеуі байқалады. 2009 жылы өлімнің коэффициенті 5,0 құрады, бұл 2007 жылмен салыстырғанда 1,2 рет төмен.

Астана қаласы халқының табиғи қозғалысында жақсы факторында неке құру деңгейінің жоғарылауы болады. 2009 жылы 6707 неке тіркелді, бұл 2007 жылмен салыстырғанда 1,2 рет көбейді (5 459 неке).

2009 жылы бойынша астанаға 49875 адам келді, кеткендердің саны 17967 адамды құрады (миграция қалдығы + 31908 адам). Миграцияның жақсы қалдығы ішкі миграция негізінде болды (+32194 адам). Сыртқы миграция бойынша нашар қалдығы байқалады (-286 адам).

Қаланың демографиялық өсуінің негізгі мәселелері - реттелмей өсетін миграциялық жосқыны.

Астананың білім беру жүйесін 115 мың бала тәрбиеленетін 247 білім беру ұйымдары ұсынады. Қаланың білім беру жүйесінде 9220 педагог жұмыс істейді, олардың ішінде жоғары білімі бар – 7873 адам, яғни 85,4%, жоғары мен бірінші категориялы мұғалімдердің үлесі – 46,27% құрайды.

Астананың мектепке дейінгі желісін 104 мекеме ұсынады, бұл өзіне 56 мемлекеттік бала бақшаны, 5 «Мектеп – бала бақша» мемлекеттік кешендерін және 2 - ден 6 жасқа дейін 18,6 мың бала контингенті бар жеке меншік нысандағы 22 бала бақшаны, 1 ведомстволық бала бақша, 5 мини орталық құрайды.

Мектепке дейінгі мекемелерде 1615 педагог жұмыс істейді, соның ішінде 513 жоғары және бірінші категориясына ие болады (2007 жылы 970 педагог, соның ішінде жоғары және бірінші категориялы – 341 педагог).

Туу мен көші-қонға байланысты қаланың 0 ден 7 жасқа дейін бала халқы маңызды ұлғайды: егер 2000 жылда 27457 бала болса, ал 2009 жылда балалардың саны 76 180 құрады.

Жыл сайын жаңа білім беру нысандарын пайдалануға беру және жаңадан ашуына байланысты орта білім беру ұйымдардың желісі ұлғайып жатыр.

Мемлекеттік жалпы білім беру жүйесі өзіне 79 жалпы орта білім беру мектептерін құрайды. Даму мен оқуда мүмкіндіктері шектелген балалар үшін 1 арнайы коррекциялық мектеп-интернат, 1 кешкі мектебі, 1 Астана қаласының балалар үйі қызмет етеді. Қалада 13 мемлекеттік емес мектеп қызмет етеді.

Жалпы білім беру мектептерінде 4693 педагог жұмыс істейді, соның ішінде 2572 жоғары және бірінші категориясына ие болады (2007 жылда 3968 педагог, соның ішінде жоғары және бірінші категориялы – 2132 педагог).

Астана қаласы бойынша апатты жағадайында болатын және көріктендіру түрлерісіз мектептер жоқ.

Білім беру сапасын жоғарылату – 12 жылдың білім беру енгізуінің маңызды міндеті. Астана мектептері соңғы нәтижеге бағытты қызмет етеді. Оқушылар жыл сайын барлық бағыттар бойынша жоғары нәтижелерді көрсетіп жатыр.

Бұқаралық 12 жылдық білім беру жүйесіне көшуді ұйымдастыру мақсатында барлық оқыту дәрежедегі мұғалімдерін кәсіби оқытуы жүргізіліп жатыр.

Астана қаласының білім беру басқармасы қаланың әр бір мектеп бойынша оқушы орнының бар болуы талдау жасалды, оқыту үшін шартарды жасау мәселелер шешілуде.

2010 жылдың 1 қазаны жағдайына орта мектептердің толып кету мәселесі қалуда, тапшылық – 14 683 оқу орнын құрайды (2007 жылы – 11 573 оқу орны).

Кәсіби-техникалық білім беру жүйесіне 37 оқу орны құрайды: 7 ПЛ, 5 мемлекеттік, 25 жеке меншік колледжі. Оқушылардың контингетнті – 29867 оқушы: 2484 ПЛ, 27383 – колледждерде (2007 жылда ТжКБ желісі – 5 ПЛ, 22 жеке меншік колледжінен құрады). Оқушылардың контингенті 31338: 3119 – ПЛ, 28 219 – колледждерде, 9 459 мемлекеттік, 18 760 жеке меншік.

ТжКБ ұйымдарында 1490 педагог жұмыс істейді, соның ішінде 570 жоғары және бірінші категориясына ие болады (2007 жылда 1064 педагог, соның ішінде жоғары және бірінші категориялы – 531 педагог).

Техникалық және кәсіби білім беру желісін кеңейту мақсатында:

800 орынға арналған кәсіби лицейін (құрылыс профиль бойынша);

800 орын бар кәсіби лицейін (байланыс пен энергияжабдықтау профильдер бойынша);

«Промышленный» ж/м ауданында 800 орын бар колледжді (аграрлық және құрылыс профильдері бойынша) салу қарастырылуында.

Кәсіби білі беруінде әлеуметтік серіктестігі дамыған. Ағымды кезеңде кәсіби лицейлер әлеуметтік серіктестіктермен 73 келісім шарт жасады (2007 жылда – 59 келісім шарт).

Білім беру басқармасы жанында «Жас директор мектебі» және «Жетекші кеңесі» қызмет көрсетуде.

Оқушылар санының және осыған сәйкес класс-толымын, мектепке дейінгі топтардың өсуімен, жаңа білім беру мекемелерін ашылуына байланысты кадрларда тапшылық туындап жатыр. Бүгінгі күнге бұл 65 педагогты құрайды.

Қабылданып жатқан педагогикалық кадрларының білімін жетілдіру бойынша шаралар астаналық білім беруінің сапасын жоғарылатуға бағытталған. Жыл сайын педагогикалық кадрлардың курстық дайындау мен қайта даярлауды қаржыландыруы ұлғаюда, осыған сәйкес ұсынып жатқан бюджеттік курстардың саны өсіп жатыр.

Қаланың білім беру саласындағы негізгі мәселелер:

астанадаға мектепке дейінгі мекемелердің тапшылығы мен көптігі;

(орындардың тапшылығы – 39 мың адамнан артық);

қаланың жалпы білім беру мектептерінде оқу орындарының тапшылығы (14 мың орын);

12 жылдық білім беруге көшуді есепке алып мектептердің материалдық базасын қосалқы жабдықтауы қажет;

кәсіби-техникалық бағытталған мекемелердің нашар техникалық және материалдық жабдықтау.
Денсаулық сақтау.

Денсаулық сақтау ұйымдарының желісі маңызды өзгеріске ұшырады:

2007 жылы 4 жаңа АЕК пайдалануға берілді, осыған байланысты халықтың «бір отбасы – бір дәрігер» принципі бойынша амбулаториялық қызмет көрсетуге бөлінді, 2008 жылы 3 медициналық мекеме шаруашылық жүргізу құқығындағы МКК деңгейіне өзгертілді, 2009 жылы мемлекеттік мекеме деңгейінде болған 6 ұйым мемлекеттік коммуналдық қазыналық кәсіпорындар деңгейіне ауыстырылды.

Қазіргі уақытта Астана қаласының денсаулық сақтау басқару жүйесінде 34 медициналық ұйым қызмет етеді.

Осымен бірге қала халқына 8 республикалық маңызды клиника қызмет көрсетеді: Ұлттық ғылыми ұлттық медициналық орталығы, Ұлттық ғылыми зерттеу травмотология мен ортопедия институты, Ұлттық ғылыми ана мен бала орталығы, Республикалық балаларды оңалту орталығы, Ұлы Отан Соғысы мүгедектері мен ардагерлері үшін орталық клиникалық госпиталь, Республикалық ғылыми жедел жәрдем медициналық көмек көрсету орталығы, Республикалық диагностика орталығы, Республикалық ғылыми нейрохирургия орталығы және 5 ведомстволық медициналық ұйымдар.

Мемлекеттік медициналық ұйымдармен бірге медициналық көмекті 120 медициналық ұйым көрсетеді.

Бүгінгі күнде жалпы дәрігерлік практиканы енгізу бойынша жұмыстың бірінші кезеңі іске асырылды. Қалада ЖПД 70 учаскесі қызмет етеді. Бұндай учаскелерде қызмет көрсетілетін тұрғындардың үлес салмағы 1,5 рет ұлғайды және халықтың жалпы санынан 25,4% құрады. Аралас қабылдау 1 учаскеде орташа 2295 адам болады.

АМСК ұйымдарында стационарды ауыстыратын технологияларды одан әрі дамыту жалғасуда, оның нәтижесінде амбулаториялық-емханалық ұйымдары жанындағы ұйымдарында күндізгі стационарда емделген ауруларды саны 7,4 рет ұлғайды, бұл тәулік стационарларда орындарды тиімді пайдалануға жол берді.

Қаланың медициналық ұйымдарын жоғары технологиялық медициналық құралдарымен жабдықтауы жалғасуда. Барлық ведомстволық медициналық ұйымдарында Бірыңғай ұлттық денсаулық сақтау жүйесі (БҰДСЖ) енгізу мен сүймелдеу бойынша жұмыс жалғасуда және оны жүзеге асыру бойынша шаралар жоспардың іске асыруы басталды.

Медициналық көмек көрсетудің сапасын жақсартуға жүргізіліп жатқан медициналық ұйымдарын аккредитациялау мен ішкі аудит жүйесін енгізуі жағымды әсерін көрсетеді.

Соңғы бес жыл ішінде ана өлімі көрсеткіштердің төмендеуі байқалуда, бұл 2005 жылдың 40,5 қарсы 2009 жылы тірі туғанның 100 мыңына 30,4 құрайды.

Нәресте өлімінің көрсеткіші тірі туғанның 1000-ға 2007 жылдың 11,0 қарсы 2009 жылда бірнеше өсіп 14,08 құрайды.

Соңғы жылдар ішінде Астанада жүрек-тамыр патологиясының деңгейі өсіп жатыр. 2009 жылдың қорытындысы бойынша қан айналымы жүйесінің алғашқы аурулары 17,7% өсті және 2007 жылдың 100 мың халқына 1743,8 қарсы 2 051,7 құрады.

Аурулардың құрамында қан қысылымы жоғарлауымен сипатталған, оның саны 2009 жылда 2005 жылмен салыстырғанда 2,5 рет өсті (100 мың халыққа - 2005 – 243,6, 2009 – 657,1), ЖИА – 1,52 рет (100 мың халыққа - 2005 – 153,8, 2009 – 228,5).

Сонымен қатар қалада қатерлі ісік ауруларының көрсеткіші ұлғайып жатыр, бұл 2005 жылдың 179,5 қарсы 2009 жылы 191,3 құрады, республикалық орташа көрсеткішпен салыстырғанда сәйкес 100 мың халыққа 182,6 және 192,5.

Туберкулез бойынша қиын эпидемологиялық жағдайы сақталуда. Туберкулездің алғашқы ауру көрсеткіштері 2009 жылы 100 мың халыққа шаққанда 191,8 дейін төмендеуіне қарамастан, Меморандум бойынша оның мақсаттық шектеуден асуы (100 мың халлықа 100,0) байқалады және 2005 жылмен салыстырғанда өсуі, сол кезде ол 100 мың халықты 111,7 құрады.

Тағы бір қала үшін маңызды мәселенің бірі жарақаттанушылық, қайғылы оқиға мен улану болып табылады, екінші көрсеткіш және соңғы 5 жыл ішінде 1,2 рет өсті (2005 жылда 3719,4-тен 2009 жылда 4359-дейін). Бірақ жарақат және қайғылы оқиғалар мен улану салдарынан болған өлімнің төмендеу үрдісін көрсетті және 2005 жылдың 143,9 қарсы 2009 жылда 100 мың адамға 84,18 құрады, және бұл Астанада өлімнің себептері бойынша екінші орында тұр.

Соңғы жылдарында Астанада ВИЧ-инфекциясы жағдайының өсуі байқалады. 2009 жылы бойынша ВИЧ инфекциясының 86 жағдайы тіркелген (2007 жылда – 63, 2008 жыл – 62), 100 мың халыққа көрсеткіш 13,0 құрады (2008 жыл – 9,98) бұл 2008 жылмен салыстырғанда 1,3 есе жоғары.

Аурулардың жоғары деңгейін анықтайтын және емделушінің өмір салтын мінездейтін нақты патология ретінде қант диабеті болады, жаңа оқиғалар күн сайын өсіп жатыр. Астана қаласы бойынша алғашқы ауру саны 2009 жылы республикадағы орта көрсеткіштерін асып 100 мың халыққа 140,8 құрады (ҚР бойынша – 148,3).

2008 – 2009 жылдары Астана қаласында жалпыда санитарлық эпидемилогиялық жағдайының тұрақтандыруы байқалады. Оған қарамастан Астанада ауытқу өкпе қабынуы, құс тұмауы, Н1N1 тұмауларын, 71 энтеровирустық инфекциясы және басқа да инфекциялық ауруларды әкелуімен байланысты эпидемиологиялық жағдайдың қиындатуы қауіптілігі сақталуда.

Медициналық ұйымдары мен Астана қаласының СӨС қалыптастыру орталығымен салауатты өмір салтын насихаттау бойынша, темекіге қарсы заңнамаларды сақтау бойынша және әлеуметті маңызды аурулардың алдын алу бойынша белсенді ақпараттық-коммуникциялық жұмыс жүргізіліп жатыр, сектораралық өзара қатынастар және бүкіл Қазақстан қоғамын салауатты өмір салтын қалыптастыру бойынша жұмыс жөндетілген. Қаланың барлық медициналық мекемелері «Темекі түтінінен бос аумағы» деп жарияланған. АМСК қалалық ұйымдар жанындағы 6 жас денсаулық орталығы қызмет етеді, олардың негізгі қызметінің бағыттары медициналық, әлеуметтік, психологиялық, құқықтық қызметтері, әлеуметті маңызды ауруларды, зиянды әдеттерді алдын алу, тәуелді тұлғаларды еңбек сауықтыру бойынша болады.

Соңғы жылдары бойынша Астана қаласының денсаулық сақтауға шығындар жан басына шаққанда маңызды ұлғайды және жыл бойынша динамикада 2006 жылы 13613 теңге, 2007 жылы – 19934 теңге, 2008 жылы – 21656 теңге және 2009 жылы – 23565 теңгені құрады (бұл 3 жыл ішінде 73%), соның ішінде тегін медициналық көмектің кепілденген көлемді қаржыландыруы 2006 жылы 10486 теңгеден 2009 жылы 20143 теңгеге дейін өсті (92% өсуі).

2009 жылдың екінші жарты жылдығынан қала стационарлары үшін емдік дәрі-дәрмектерді бірыңғай дистрибьютер жүйесін енгізілуі басталды, бірыңғай дистрибьютормен сатып алынатын дәрі дәрмектердің көлемі 2010 жылы 70% құрады, бұл 2009 жылдың дәрі-дәрмек жалпы тізілімнен 1,6% қарсы болады. Халықты дәрі-дәрмектермен қамсыздандыруын фармацевтика қызметіне лицензиялары бар 635 нысан жүзеге асырады. Денсаулық сақтау басқармасы жүргізген амбулаториялық деңгейде дәрі-дәрмекпен тегін және жеңілдікті түрде қамсыздандыруды талдау бойынша бұйрыққа сәйкес қамсыздандыруы 50-60% аспайтынын көрсетті.

Медициналық ұйымдардың қызметін қамтамасыз ететін негізгі бөлімі маман кадрлар болады. 2005 жылдан бастап қаланың денсаулық сақтау ұйымдарындағы дәрігерлердің саны 1,6 рет ұлғайды. 2009 жылдың соңына қалалық денсаулық сақтауда 9085 медициналық қызметкер болды, соның ішінде: дәрігерлер – 4059, орта медициналық қызметкерлер – 5026. Дәрігерлермен қамсыздандыру көрсеткіші - 27 % ұлғайды (10 мың халыққа - 2005 – 54,3-тен 2009 жылда 73,5). Денсаулық сақтау жүйесінің медициналық ұйымдардың дәрігерлермен толықтыруы 89,4% құрайды, ал орта медициналық персоналмен – 80,4%.

Жалақының төмен деңгейі, медициналық қызметкерлердің кетуінің жоғарылығы, соның ішінде олардың енгізілген республикалық кластеріне кетуі қазіргі уақытта қалалық медициналық ұйымдардағы медициналық кадрлардың жетіспеушіліктің негізгі себебі болып тұр.

Жаңа денсаулық нысандарын қолданысқа беруі, астана халқының өсуі және медициналық қызметтеріне сұраныстың өсуі маман медициналық кадрлардың тапшалығының ұлғаюына әкеліп соқты.

«Өркениет ауруларының» деңгейін және қауіп факторлардың бұдан әрі жоғарлауы кардиологтар, аллергологтар, эндокриногтар, онкогематологтар және т.б. тар шеңберлі мамандарларына тапшылықтың өсуіне келтіреді, бұл сонымен қатар қазіргі болған медициналық қызметкерлердің әлеуметтік қорғанудың жеткісіз және маман кадрлардың тапшылығы кезінде медициналық ұйымдардағы кадрлық тапшылығын тереңдетеді.

Қаланың денсаулық сақтау саласындағы негізгі мәселелер:

амбулаторлық-емханалық ұйымдардың толуы және жеткіліксіз саны;

медициналық кадрларының тапшылығы және біліктігінің нашар деңгейі;

халықтың әлеуметті-маңызды аурулармен ауру-сырқаулықтың жоғары деңгейі;

жұмыс берушілердің және халықтың денсаулығы үшін төмен ортақ жауапкершілігі.

2007 – 2009 жылдар бойынша қала халқының тұрмыс деңгейдің бөлек параметрлерін зерттеуі, қарастырылып жатқан параметрлер көрсеткіштер бойынша жақсы динамикасын айқындады. Зерттеліп жатқан мерзімде экономикалық белсенді және жұмыс басты халқының тұрақты, орташа айлық еңбек ақысының өсуі байқалады, жұмыссыздықтардың саны төмендеді.

2009 жылдың қорытындысы бойынша жұмыссыздықтың деңгейі 6,6% құрады, бұл жалпы республикалық көрсеткішке сәйкес болады, 2007 жылмен салыстырғанда 1,0 пайызға төмендеді (2007 жылда – 7,6%).

2009 жыл бойынша номиналды ақшалай табыстары астананың бір тұрғынына 63,4 мың теңгені құрады, және 2008 жылмен салыстырғанда 7% өсті. Күн көріс минимумының көрсеткіштен төмен табыстарын алатын халықтың үлесі 3,9% құрады.

Халықтың жоғары тұрмыс деңгейін қамтамасыз етудің негізгі мәселелері:

халықтың шындық ақшалай табыстарының және еңбек ақы деңгейінің қаланың әлеуметтік эономикалық дамуына мағынасыз өсуі.

Қаланың даму деңгейі халықтың әлеуметтік қорғау саласының жағдайымен анықталады. Астана – зейнеткерлерге, ҰОС қатысушылар мен мүгедектерге жататын, көпбалалы аналар, соның ішінде 18 жасқа толмаған мүгедек балалар, афгандықтар, чернобыльдіктер, сонымен қатар халықтың басқа да категориялары қалалық жолаушы көлігінде тегін жүру жеңілдіктерін пайдаланатын республикадағы жалғыз қала.

Тұрақты түрде ҰОС қатысушыларға, ҰОС мүгедектерге, оларға жататын тұлғаларға, көпбалалы аналарға, жеткілікті қамтамасыз етілмеген азаматтарға, мүгедек балаларға материалдық көмек көрсетіледі.

«Қазақстан Республикасында мүгедектердi әлеуметтiк қорғау туралы» Қазақстан Республикасының Заңын іске асыру шегінде мүгедектердің әлеуметтік қорғау, олардың тыныс - тіршілігі мен қоғаммен етене араласуы үшiн тең мүмкiндiктер жасау үшін мүгедектерді әлеуметтік қорғау бойынша жұмыс атқарылып жатыр:

қазіргі заманғы техникалық жәрдемші (компенсаторлық) құралдарында және қозғалу құралдарында мүгедектердің қажеттілігін қанағаттандыруы;

мүгедектер үшін етене мүмкіндіктерін қамтамасыз етудің халықаралық стандарттарын енгізу;

қазіргі уақыттағы сауықтыру және медициналық-әлеуметтік мекемелер мен ұйымдардың тапшылығын жеңу;

мүгедектерді жұмыспен қамту және мамандардың дайындығын қамтамасыз ету.

Туындаған мүгедектіктің салдарын жеңуге бағытталған медициналық және әлеуметтік сауықытырудың негізгі бағыттарының бірі санаторий курорттық сауықтыру болып табылады. 2009 жылы санаторий курорттық сауықтыруын 350 мүгедек алды.

Қаланың мүгедектері міндетті гигиеналық құралдармен, протез-ортопедия көмегімен қамтамасыз етіледі, сонымен бірге мүгедектер жаңа технологиялар бойынша жасалған протездермен, тифлотехникалық және сурдотехникалық құралдарымен қамтамасыз етіледі, есту бойынша мүгедектерге ыммен тілдесу мамандардың көмегі көрсетіледі, қозғалысқа мүмкіндігі шектелеген 1 топтағы мүгедектерге, жеке көмекшілердің қызметтері көрсетіледі. Аталған көмек түрлері 2611 мүгедекке көрсетілді.

Осыдан басқа жыл сайын Балаларды қорғау күніне және Мүгедектерді қорғау күніне барлық категориядағы мүгедектерге бір жолғы материалдық көмек көрсетіледі.

Күн көріс минимумының көрсеткіштен төмен табыстарын алатын халықтың үлесі 3,9% құрады, бұл 2007 жылдың көрсеткішінің 0,7 пайызының нүктесіне жоғарылауы, 2015 жылы 3,2% төмендеуі жоспарланады.

Коммуналдық қызметтердің және тұрғын үйді сақтау шығындары тоқсанда отбасының орташа айлық жалпы кірісінің 10% асатын отбасыларына тұрғын үй көмегі белгіленеді.

2009 жылы тұрғын үй көмегімен 2779 отбасы қамтылды, бұл 2007 жылы аталған көмекпен қамтудың 25,6% асты.

Атаулы әлеуметтік көмек көрсетумен 2009 жылы 414 отбасы 32,9 млн.теңге жалпы сомасында қамтылды, алушылардың саны 2007 жылы 1573 адамға дейін, 2009 жылы 1282 адамға дейін төмендеді. Бұған жеткілікті қамтамасыз етілмеген азаматтардың саны азаюы және халықтың табыстары ұлғаюына (минималды зейнетақы және жәрдемақы, жалақының орташа мөлшері, айлық есептеу көрсеткіші) себеп болды.

2009 жылы атаулы әлеуметтік көмек алушылардың құрамында еңбекке қабілетті халықтың үлесі 40,3% құрады, бұл 2007 жылдың көрсеткішін 8% ұлғайды.

Осы өсім жұмыс кестесін қысқартылуына, жұмыспен қамтудың уақытша нысандарына, штаттардың қысқартылуына, жұмыс берушілердің өтініштерінің санын азаюына, халықтың бөлек топтарының жұмысқа тұруына қиындықтарына (әйелдер, жастар, этникалық репатрианттары, зейнетке шығар алдындағы тұлғалар, мүгедектер) байланысты.

2015 жылға жұмыспен қамту белсенді нысандарын (жұмысқа орналастыруына көмек көрсету, төлемді қоғам жұмыстарын ұйымдастыру, халықтың мақсаттық топтары үшін әлеуметтік орындарын құру, білім беру ұйымдарын бітірушілеріне жас тәжірибесін ұйымдастыру) қолдану жолымен осы көрсеткішті 30% дейін төмендетуі жоспарланған.

18 жасқа дейінгі балаларды мемлекеттік жәрдемақымен 2009 жылы 1741 отбасы қамтылды, оларда 3479 бала 27,1 млн.теңге жалпы сомасында, 2009 жылы алушылардың саны 2007 жылмен салыстырғанда 2,2 рет ұлғайды, бұл жеткілікті қамтамасыз етілмеген азаматтардың құрамының өзгеру, табыстары кедейлік шекарадан жоғары, бірақ азық-түлік себетінен төмен азаматтардың ұлғаюы туралы куәландырады.

Жұмыспен қамтылған халықтың құрамында жоғары білікті жұмыс күштері үлес салмағының 2007 жылы 38,5%-дан 2009 жылда 41,2%-дейін ұлғаюын байқау қажет. Өсу үрдісі дайындалған білікті кадрларында тапшылығының өсуіне (кез келген бағыттағы инженерлерде, механиктер, медициналық және педагогикалық қызметтерінде, автомобиль жолдарын құру бойынша мамандарында, тең шеберлі мамандарында, қызіргі бағдарламалау тілдерін білетін бағдарламашыларында), сонымен қатар, экономиканың кез келген салалардың дамуына, өнеркәсіптік өндірістің, телекоммуникация, көлік, қызмет көрсету саласындағы кез келген инфрақұрылымдық компаниялардың, белсенуіне байланысты.

Ішкі еңбек рыногын қорғау мақсатында жыл сайын тартылатын шетел жұмыс күштерінің құрамында жоғары білікті мамамандардың үлесін ұлғаяды, 2007 жылда 13,5%-дан 2009 жылда 54,2%-дейін. Мамандарды тарту бойынша ұпайлық бағалау жүйесін, білімі мен жұмыс стажы бойынша нақты талаптарын енгізуі шетел жұмыс күштерін тартатын компанияларында қазақстандық мамандардың жұмысқа орналастыру кезінде мүмкіндіктерін кеңейтеді.

Еңбек рыногында болып жатқан жағдай жұмыссыз азаматтардың кәсіби дайындығын одан әрі дамыту және жетілдіру, даярлау және біліктігін жоғарылату қажеттілігін көрсетеді.

2009 жылы кәсіби дайындыққа, қайта даярлау мен біліктігін жетілдіруге 8482 жұмыссыз азамат жіберілді, соның ішінде Жол картасы бойынша 7710 адам, 1335 адам 2010 жылда оқуын жалғастырды, курстарды өтуден кейін жұмысқа орналастырылғанның саны 1601 адам.

Жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар басқармасы норвегиялық SYSLAB international компаниясымен бірлесіп жоғары білікті жұмыссыздықтарын шағын және орта бизнесінің негіздеріне,сонымен қатар кәсіпкерліктің ежесіне оқытуы бойынша халықаралық жоба іске асырылуда. 2010 жылдан бастап 63 жұмыссыздықтар оқудан өтті, 42 тұрақты жұмысқа орналастырылды, 3 бизнес жобасын аяқтап алдағы уақытта өз істері ашуға дайын.

Төленетін қоғам жұмыстарын ұйымдастыруы уақытша жұмыс орындарын құруын және астананың жұмыссыз азаматтарын қосалқы табыспен қамтамасыз етуін болжайды. 2009 жылда қоғам жұмыстарында 1760 адам қатысты.

209 жылда жұмысқа орналастырудысұраған азаматтардың саны 26109 адам құрады, бұл 2007 жылдың ұқсас кезеңін 3,5 рет жоғары. Тұрақты жұмыс орына 2009 жылда 10 455 адама орналастырылды. Жұмысқа орналастыру индикаторы 2007 жылда 96,8%-дан 2009 жылда 40%-дейін төмендеді. Осы көрсеткіштің төмендеуіне республика экономикасындағы дағдарыс құбылысқа, толық емес жұмыс уақытына көшкен кәсіпорындардың көбею, штаттардың қысқартылуы мен өңталандыруы, сонымен қатар бос жұмыс орындардың болмауымен түсіндіріледі.

Халықтың мақсаттық топтарынан тұлғаларыд жұмысқа орналастыру үшін әлеуметтік жұмыс орындары ұйымдастырылған. Жүргізіліп жатқан жұмыстың мақсаты мақсаттық топтардан азаматтарды жұмыс орында, кейін тұрақты жұмыс орнына ауысумен белгілеуі болады.

2009 жылда әлеуметтік жұмыс орындарына 610 адам жіберілді, соның ішінде Жол картасы бойынша 495 адам. Әлеуметтік жұмыс орындарын құрудың минусы жұмыс берушімен мүмкіндіктері шектеулі адамдар үшін жұмыс орындаоын құруға мүмкіндігі жоқ екндігі болады.

209 жылда еңбектік делдалдыққа 127 этникалық репатрианттар (оралмандар) келді, бұл 2007 жылда келгендердің санын 9 рет жоғары көрсеткіш. Репатрианттарды (оралмандарды) жұмыссыздықтан әлеуметтік қорғау шараларымен қамту деңгейі 2007 жылда 100%, 2008 жылда 61,9%, 2009 жылда – 39% құрады.

Кәсәпорындар мен ұйымдаржұмысшыларының еңбек құқытарын қорғау шегінде жұмыс берушілермен ұжымдық-еңбек шарттарын жасасу бойынша түсіндіру жұмыстыры жүргізіліп жатыр, 2009 жылда қала кәсіпорындарына 1628 ұжымдық еңбек шарттар жасалды, бұл 2007 жылда жасалған шарттардың санын 9 рет асты. Бұл еңбек шарттарын жаңа мерзімге жасаумен, және келісім шартарды жасамаған кәсіпорындарында жұмысын жүргізуімен қол жеткізілді.

Жалғыз тұратын қарттарды және мүгедектерді, сонымен қатар тұрғын үйі анықталмаған тұлғалардың әлеуметтік сауықтыруы астананың медициналық әлеуметтік мекемелері жүргізед.

Астана қаласының әлеуметтік қорғау ұйымдары бес мемлекеттік мекемелермен ұсынған: «Астана қаласының кәрілігі жеткен және мүгедектер үшін медициналық-әлеуметтік мекемесі», қамқорлардың саны 309 адам құрайды, «Астана қаласының балалар психоневрологиялық медициналық әлеуметтік мекемесі», қамқорлардың саны – 181 адам, «Астана қаласының психоневрологиялық медициналық әлеуметтік мекемесі», қамқорлардың саны 183 адам, және «Анықталған тұрғын жері жөқ тұлғалар үшін әлеуметтік адаптациялау орталығы», қамқорлардың саны – 188 адам, «Жұмыспен қамту орталығы» МКҚК.

Жұмыспен қамту саясаты кедейлікті және халықтың тұрмыс жағдайын көтерудің ең ықпалы шара болып табылад. 209 жылда 17854 жұмыс орны құрылған, 10455 адам жұмысқа орналастырылды. Жұмыссыздықтарды әлеуметтік қорғау мақсатынад міндетті әлеуметтік сакталынуы енгізілді және атауыл әлеуметтік көмек көрсетіледі.

Халықтың әлеуметтік қорғаудың негізігі мәселелер:

жұмыс күштерінің сұранымы мен ұсынысы араларындағы дисбаланс;

халықтың анықталған категорияларды жұмысқа орналастырудың қиындығы;

жұмыс орындарын ашатын жұмыс берушілерді ынталандыру бойынша заңнамамен белгіленген механизмнің болмағаны;

жеткілікті қамтамасыз етілмеген кейбір азаматтардың табысы туралы іс жүзіндегі деректілерін жасыру нәтижесінде болған әлеуметтк төлемдерін алу процесстерін бақылау кезінде, уәкілетті органға келгеннің шындық тұратын жерін анықтауға жол бермейтін халықтың ішкі көші-қон ағымын ашықтыққа жетімсіздік.

Қалада жыл сайын әйелдердің саяси және қоғамдық белсендігі өсіп жатыр. Кез келген экономика саласында 164,4 мың әйел қызмет етеді, бұл жұмыскерлердің жалпы санынан 47,4 пайыз құрайды.

Қабылданып жатқан шаралардың арқасында Астанада жыл сайын жұмыспен қамту мәселелері бойынша уәкілетті органының қолдауымен жұмыспен қамтылған әйелдердің саны ұлғаюда. 2009 жылы бойынша 3 274 әйел жұмыспен қамтылды, немесе көмекке келгендердің жалпы санынан 26,5%. Қоғам жұмыстарына қатысушылардың санынан әйелдер 76% асады. Оқудан өткен жұмыссыз әйелдердің саны 476 адам құрды (63,5%).

Қалада мемлекеттік гендерлік саясатын жүзеге асыру мақсатында әйелдер және отбасылық демографиялық саясаты істері жөніндегі комиссия қызмет етеді. Комиссия әйелдердің саяси белсендігін көтеру бойынша жұмыс жүргізіліп жатыр.

2010 жылдың 1 қаңтар жағдайына қалада 3 523 адам әкімшілік және саясат мемлекеттік қызметкер бар, олардың ішінде 1 810 (51%) әйелдер.

Қазақстан республикасында гендерлік теңдік стратегиясын жүзеге асыру мақсатында гендерлік саясатын насихаттау бойынша жұмысы белсендірілген мерзімді басылымдарында және электрондық БАҚ-да, арнайы айдарлар ашылды.

Әйелдерді саясат жылжыту және осы салада жұмыс істейтін жаңа ҮЕҰ айқындау бойынша жұмысын жетілдіру мақсатында саясат қошбасшысы мектебі қалыптастырылды, бұған мемлекеттік әлеуметтік тапсырысын алған қоғамдық ұйымдар енгізілді, сонымен қатар жаңа жас бірлістіктер: «Астана-Байтерке» әйелдер клубы» ҚҰ, «Іскер әйелдер қауымдастығы» ҚҰ, «Насихат Астана» ҚҰ, «Астана қаласының жас маслихаты» ҚҰ, «Нұр Отан» ХДП «Жас Отан» ҚҰ.

«Отбасы мен қоғамда гендерлік қатынастардың мәдениетін қалыптастыру» жобасын іске асыру шегінде 2009 жылда қаланың кейбір жоғары оқу орындардың базасында мүдделі мемлекеттік құрылымдардың, үкіметтік емес ұйымдардың, студенттік жастар мен қоғамдастықтың қатысуымен гендерлік білім беруге, гендерлік қатынастарын қалыптастуруына және әйелдерді саясаттық жылжытуға бағытталған оқу семинарлар мен тренингтер өткізілді.

Астананың мәдениет мекемелердің желісін жергілікті маңызды 62 мекеме мен кәсіпорын ұсынады, соның ішінде 4 мұражай, 6 театры, 23 кітапхана, 1 концерттік ұйымы, 1 цирк, 6 жеке кинотеатры, 1 кинопрокат ұйымы, 4 жеке меншік сүрет галереясы, 7 дем алу және мәдениет саябақтары, 7 мәдениет-дем алу кәсіпорны және басқалар.

2008 жылмен салыстырғанда мәдениет ұйымдардың желісі 4 рет ұлғайды.

Астанада 47 жылжымайтын тарихи мен мәдениет ескерткіштері бар, соның ішінде 12 археология ескерткіші, 35 қала құрылыс пен сәйулет ескерткіштері.

Саланың табыстары мен жетістіктері. Жергілікті маңызды Астана қаласының тарихи мен мәдениет ескерткіштердің мемлекеттік тізімі белгіленген. 2009 жылда қазіргі заманғы мұражайдың қорынан 23 сурет және графикалық жұмыстары қалпына келтірілген.

Қала мұражайларында есептеу құжаттамалардың және мұражай ішіндегі заттарды жылжытуды белгілеуідің электрондық рәсімдеуі енгізіліп жатыр.

2009 жылда кітапханалар мемлекеттік тапсырыс бойынша 1840 дана әдебиетін алды.

Астана халқының жаңа ақпараттандыру технологияларын пайдаланып мәдениет құндылықтарына қол жеткізуды кеңейту бойынша жұмыс жүргізуліде. Қаланың орталық кітапханада локальды желі және РАБИС жүйесі енгізілді; пайдаланушыларға қызмет көрсетудің есептеу нысандары енгізілді. Орталықтандырылған кітапхана жүйесінде интерент жүйесіне 6 кітапхана қамтамасыз етілген. Кітапханалардың электрондық қызметін пайдаланушылардың саны – 3451 адам. ОКЖ біріккен кітапханалардық кітап қоры 638954 дана, 954 дана – электрондық таспаларда болады, бұл 0,15% құрайды. Электрондық каталогқа кітап қорының жалпы санынан 38988 дана енгізілген, бұл 6,1% құрайды.

Салада қызмет ететіндердің саны жыл сайын өсіп жатыр, және 2010 жылдың 1 қаңтарына 2651 адам құрайды, олардың санынан өнерлік құрамын 1000 адам құрайды. Олардың көпшілігінің (972 адам немесе 97,2%) жоғары немесе орташа мамандық білімі бар, бұл мәдениет мекемелердің құрамындағы жоғары кадрлық құрамын куәландырады.

Мәдениет мекемелердің қызметтері. 2009 жылда астана театрлары 1442 спектакльдер көрсетілді, 15 театралды алғашқы қойылымдар жасалды, 23 хореографиялық алғақы қойылымдар мен миниатюралар болды; 1935 мұражай экскурсиялары өткізілді, 236 дәріс өткізілді, 111 жаңа көрме, 460 концерттік шаралар өткізілді, кітапханалар 1145 шаралар өткізді. 4 халықаралық және 2 республикалық фестиваль мен конкурстар өткізілід.

Мәдениет саласындағы негізгі мәселелер:

мәдениет нысандарын материалдық базасын күшейтуінде тапшылық, қызмет ететін мәдениет мекемелерінде жаңа және қосымша алаңдардың тапшылығы;

арнайы кадрлардың тапшылығы;

ақпараттандырудың жеткіліссіз деңгейі, жаһандық компьютерлік жүйесі арқылы ақпарат алмасу жүйесінің жоқтығы;

кейбір қала құрылыс пен сәулет ескерткіштердің қанағаттандырусыз жағдайы;

мұражай топтамасын толық толтыру үшін қажетті қаражатарының тапшылығы.

Астана қаласында мемлекеттік тіл саясатын жүзеге асыру бойынша жүелік жұмыс атқарылып жатыр. Қазақстан халқының тілдерін қолдану мен дамыту үшін шарттар жасалды.

Мемлекеттік қызметкерлерді, бюджеттік ұйымдардың қзметкерлерді тегін оқыту мақсатында әкімдіктің жанында екі орталық қызмет етеді: «Руханият» ЖШС және «Зерде» Тілдерді оқыту бойынша инновациялық орталығы» ЖШС. Жыл сайын курстарда өқып жатқан қызмткерлердің саны ұлғаюда. 2007 жылда мемлекеттік тілді оқытуымен 1500 адам қамтылса, 2010 жылда осы көрсеткіш 2600 адам құрады. Осымен бірге қалада тіолдерді оқыту бойынша 20 жеке меншіктегі орталық қызмет етеді. Олардың 15 мемлекеттік тілді оқытады. Осымен бірге Астана қаласының мемлееттік қызметкерлер ағылшын тілін оқыту курстарына қол жеткізеді.

Мемлекеттік тілде іс жүргізуіне кезеңдік көшуі жүзеге асырылды. Талдауға сәйкес 2009 жылда мемлекеттік органдарында мемлекеттік тілде іс жүргізудің үлес салмағы құжат айналымның жалпы көлемінде 98% құрады. Бірақ, қазақ тілімен бірге ресми түрде орыс тілі қолданатын еске алуы қажет, ағылшын тілін үйренуге шарттар құрылып жатыр.

Мекемелердің материалдықтехникалық базасы күшейтілген: қазақ тілі кабинеттері қызіргі заманғы құралдармен және қажетті оқу-әдістемелік әдебиетпен жабдықталған; 12 мекемеде мультимедиялық бөлімшелер орнатылды. Мәжілістерді мемлекеттік тілде жүргізу үшін синхрондық құралмен жабдықталған 8 залы бар.

Жыл сайын қазақ тілінде оқытатын бала бақша мен мектептердің саны ұлғайып жатыр. Егер 2005 жылда қазақ тілінде оқытатын 4 бала бақша мен 14 мектеп қызмет етсе, 2009 жылда бұндай бала бақшалардың саны 8-дейін, ал мектептердің саны 19-дейін өсті.

Жалпы қазақ тілін қолдану деңгейі қалада 40% құрайды.

Ономастика саласында да жетістіктерді байқауға болады. 1997 жылдан бастап 2009 жылдар бойы 800 көшелері жаңа атауларын алды және қайта аталған. Көшелердің жаңа атаулыры тарихи, географиялық, әлеуметтік-мәдениет шындығына байланысты.

Тұрақты түрде сыртқы жарнама мен визуалды ақпараттың мәселелері бақылауға алынған. Апта сайын жарнаманың тілдер туралы заңнаманың нормаларына сәйкес келу бойынша рейдттер жүргізіледі. Кәсіпкерліктермен түсіндіру жұмысының нәтижесінде 400-ден аса нысандар қазақ тілінде аталған.

Аумақтың лингвистикалық капиталын сақтау мақсатында 11 жексенбілік мектептің қызметі қамтамасыз етілген, бұнда қалада тұратын этностардың тілдері үйренуде. Осы мектептерде 400 оқушы бар.

Тіл саясаты саласындағы негізгі мәселелер:

іскерлік сөйлесу, бизнес, ғыыми саласында, сонымен бірге халыққа қызмет көрсету саласында, мемлекеттік қызметтерді ұсыну саласында мемлекеттік тілді қолдануының төмен деңгейі;

тілдер туралы заңнамаларының талаптарын сақтамау факторларының бар болуы;

мемлекеттік тілге оқыту бірығай әдістемесі мен стандарттардың жоқтығы.

Астана қаласында 464 спорт құрылыстары қызмет етеді, оның ішінде 170 спорт залдары, 19 жүзу әуіті, 13 спорттық (дене шынықтыру мен денсаулық) кешендері, 1500 және артық орын бар 4 стадионы, 3 спорт сарайлары, 5 спорт манеждері, 1 шаңғы және 1 есу базасы, 21 ату тирі, 1 атыс алаңы, 1 ескіш каналы, 2 эллинг, 22 теннис корты, 45 салынған залдар, 16 хоккей корттары, 3 ипподром, 137 жазықтық спорт құрылыстары пайдалануға берілді, соның ішінде велотрек, коньки тебу стадионы, олимпиада резервінің орталығы. 2 500 оыр бар Ұлттық теннис орталығы, 30 000 орынға жабық футбол стадионы қызмет етеді. Сонымен қатар республикалық велотректі, олимпиадаға дайындау орталығын, коньки тебу стадионын және қазақстан спорт сарайына қосалқы құрылысы жүргізілуде.

Балалар-жастық спорт мектептердің тәрбиелінушілердің контингенті өсіп жатыр. 2009 жылда 7801 адам құрады (2008 жылда олардың саны 6630 құрады).

Астана қаласының спорт шеберлерін дайындауға бағытталған бөлінетін қаражат елдің ұлттық құрама командасымен бірге мықты қазақстан спорт шеберлерінен тәжірибесі мен шеберлігін алып оқу-жаттығуда қатысуға мүмкіндік береді. Бұл дайындық Астанадан республиканың құрамасында санын ұлғайтуға мүмкіндік береді. Егер 2008 жылы Ұлттық құрама команда мүшелерінің саны кез келген спорт түрлері бойынша 464 спорт шебері болса, 2009 жылда Ұлттық құрамаға түскен мүшелерінің саны 618 адмға дейін өсті, олардың ішінен 548 жызғы олимпиада және олимпияда емес түрі бойынша, ал 70 қысқы спорт түрлері бойынша.

2009 жылы Астанада 400 спортық бақаралық және сауықтыру шаралар өткізілді, бұнда 120 мың адам қамтылды (2008 жылда 360 шаралар және 98 мың адам сәйкес).

2009 жылы 2008 жылмен салыстырғанда (433 бірлік) спорт нысандардың саны ұлғайды (464 бірлік).

2009 жылы «Халықаралық топтағы спорт шебері» атағын 31 спорт шеберлеріне берілді (2008 жылда - 6), Қазақстан Республикасының спорт шеберлері 77 спорт шебері болып танылды (2008 жылда - 47).

Спортты даму саласындағы негізгі мәселелер:

қаланың спорт мекемелердің нашар материалдық-техникалық базасы;

бұқаралық дене шынықтыру мен халықпен денсаулықты сақтау мәселелері бойынша назардың жеткіліксіздігі.

Этникааралық және ұлтаралық келісімді күшейту бойынша Астана қаласы әкімдігінің басты мақсаты ретінде ұлт бірлігін қамтамасыз ету, қоғам бірлігі мен саясат тұрақтылығы демократиялық принциптерін өмірде іске асыруы, азаматтық отаншылығын тәрбиелеу бойынша мемлекеттк саясатын жүргізуі болады.

Осы мақсаттарда үнемі тақырыптық әлеуметтік зерттеулер жүргізіледі, халықтың кез келген категорияларының идеологиялық және өте қажетті сауалдары зерттеледі, қаланың өмір әрекетінің мәселелі көріністері айқындалады және т.б. Жалпы ретінде 14 әлеуметтік зертеулер жүргізіліп жатыр.

Сонымен қатар қазақстан Республикасы Президентінің жолдауы, Елдің даму стратегиясының ұзақ мерзімді басымдықтарын нақтылайтын және ашатын құжат ретінде кеңейтілген таныстыру бойынша жұмыс күшейтілген.

Реформа бағыттарын және мемлекеттік саясатын насихаттау мен түсіндіруі басқармамен ақпараттық-насихаттау топтары арқылы (АНТ) жүзеге асырылады. Бүгінгі күнде Астана қаласында 14 АНТ және 93 коммуникатор қызмет етеді.

Олардың келіслген қызметі халықты кең қамтуын қамтамасыз етеді. Шаралар әзірленген жоспарлар мен кестесіне сәйкес: жұмыс орны, оқу орны, тұратын жер бойынша жүргізіледі.

Қоғаммен өзара қатына механизм ретінде АНТ қызметінің тиімділігін жоғарлату мақсатында олардың әдістемелік жұмысына және оқыту семинарларын өткізуге тұрақты назар бөлінеді.

2010 жылда Жолдау бойынша 10 мың дана санында брошюралар шығарылды және таратылды. 508 дәріс, баяндама, кездесулер, «дөңгелек үстелдер» және басқа халықпен жұмыс нысандары өткізілді. Барлығымен Жолдаудың негізгі бағыттарын түсіндіру бойынша 37795 адам қамтылды.

Қазіргі уақытта қалада 300 ден астам үкіметтік емес ұйым қызмет етеді, олардың 80 мемлекеттік органдарымен белсенді ынтымақтастықта болады.

Қазіргі уақытта мемлекеттік органдары мен ЖЗҚ араларында негізгі қызмет бағыттарында: денсаулық сақтау, экология, жас, гендерлік саясаты, ғылыми, адам құқығын сақтау, мүгедектерге қолдау көрсету, мәдениет пен өнер, қамқоршылық, шағын және орта бизнесті қолдау бойынша сенімді қарым-қатынастарды орнату бойынша үнемі кездесулер өткізуін практикасы негізілген.

Қаланың ҮЕҰ мәселелерін шешу мақсатында үнемі түрде Астана қаласы әкімдігі жанындағы ҮЕҰ бірге ынтымақтастық пен өзара-қатынастар бойынша Консультативтік кеңесінің отырыстары жүргізіледі.

Жалпы ретінде Астана қаласындағы қоғамдық саяси жағдайы тұрақты және болжамды болып қалады. Қала қызметері мен ведомстволармен бірлесіп тұрақты түрде ішкі саясат тұрақтылығын күшейтуге, халықтың саяси мәдениетін қаллыптастыруына, қоғам көзқарасын зерттеуге бағыталған кешендік шаралар жүзеге асырылады.

Астана елдің жас қалалардың бірі болады, жастардың саны 159400 адам болады, немесе халықтың жалпы сананын 27,7% құрайды. Астананың жоғары білім беру жүйесі 14 ЖОО ұсынылған: 2 мемлекеттік, 6 акционерлік қоғамы, 6 жеке меншік түрінде. Студенттердің жалпы саны 41 834 адам. Олардың ішінде қала студенттердің саны 20639 адам (49,3%), басқа қаладан – 12634 адам (32,2%), шетел – 167 адам (0,4%) құрайды.

Дәстүрлі жастардың мүдделерін жылжыту негізгі механизмдері ретінде жас ұйымдары болып табылады. Жастардың құқытарын қорғау үшін Астанада 55 жас ұйымдары қызмет етеді.

Жастардың әлеуметтік интеграция мен өзін реттеу саласында қимылды механизм әзірленген және енгізілген, бұл механизм жас ұйымдарын жергілікті бюджеттен қаржыландырылатын әлеуметті маңызды жобаларға тартуға бағытталған.

Астана қаласында 243 бұқаралық ақпарат құралдары тіркелген, олардың ішінде 141 БАҚ (84%) мемлекеттік емес кәсіпорындар құрайды. Медиа-рыноктың құрылымында (66,5%) көбісі газеттер мен журналдар құрайды, 24% электрондық және 9,5% - ақпарат агенттіктері.

Халықтың отандық БАҚ-на қызығұшылықтың өсу үрдісі байқалады. Ол туралы басылым БАҚ тираждардың ұлғаюы куәландырады, соның ішінде тәуелсіз, сонымен қатар тәуелсіз зерттеу агенттіктердің рейтингтің өлшемдері. 2008 жылда «Астана Ақшамы» аумақтық газетінің тиражы 3000, ал 2010 жылда – 15100 дана құарыды.
Қылмыстық.

Жалпы ретінде Қазақстан Республикасы ішкі істер министрлігінің қолдаумен астаналық полиция гонизонымен және жергілікті атқарушы органымен қаладағы қылмыстық процесстерінің дамуына жол берілмеді, сонымен бірге жедел жағдайдың тұрақтылығын сақтауға қамтамасыз етілді.

2007-2009 жылдар бойынша қылмыстарды ашу деңгейі барлық түрлері бойынша 10 пайызға өсті. Басқа аумақтардан миграциялық ағымдарға байланысты қала халықтың санын өсуіне қарамастан қылмыстық деңгейі ауыр қылмыс пен аса ауыр қылмыстардың үлесінің көрсеткіштері тұрақты қалып отыр (10 мың халыққа).

Соңғы жылдары ІІД қабылданып жатқан шаралардың арқасында тіркелген қылмыстардың өсуі толқталғаны байқалады. Бірақ Бас Прокуратурасының және Қазақстан Республикасы ішкі істер министрлігінің 2010 жылдың 20 қаңтардағы №4/22 біріккен бұйрығына сәйкес қылмыстарды жасыру факторларын жою мақсатында және қылмыс туралы арыздары мен хабарлауды 100% тіркеу үшін 2010 жылдың 1 ақпанынан астана қаласының ІІД және оның аумақтық бөлімшілерінде қылмыстар мен оқиғалар туралы арыздары мен хабарлауларды электрондық тіркеу бойынша алғашқы жобасы жүзеге асыруында. Осыған байланысты тіркелген қылмыстардың саны өткен жылдардың ұқсас кезеңіне қарағанда жоғары болып жатыр.

Қоғам тәртібін сақтау және қоғамдық қауіпсіздігін қамтамасыз ету саласында ІІД осы стратегиялық бағытындағы жедел қызметінің негізгі бағыттарын анықтайтын мәселелер туындап жатыр.

Жоғары қылмыстықпен қаланың қоғам орындары мінезделінеді. Сонымен қоғам орындарында болған тіркелген қылмыстардың (36,5%) өсуі болыды (2008 жылда осы категориядағы қылмыстардың үлес салмағы 9,8%, ал 2009 жылда – 13,2% құрады).

Тұрмыстық қылмыстардың алдын алуш шаралары тиімсіз қалып отыр. Өлтірушіліктің және денсаулыққа ауыр зиян келтіру жасалғанының үштен бірінде тұрмыстық себебінде, алкоголь түрлерінде жасалады.

Қамелетке толмағандар жасалған қылмыстардың тіркелудің ұлғаюы (+8,9%) байқалады (2008 жылда осы категориядағы қлымыстардың үлес салмағы 2,8%, 2009 жылда – 3,0% құрады). Қылмысқа қатысушылардың жартысы мектептер мен гимназиялардың оқушылары болады.

Соңғы жалдарында апаттардың негізгі көрсеткіштерінің қысқарылуы байқалады. Осымен бірге қаланың жол-көліктік кешені қиын жағдайда қызмет етеді. Автомобиль паркының өсу қарқыны көше-жол желісін даму қарқынан алда болады.

Жол қозғалысы қатысушылардың көліктік дисциплинасы төмен деңгейінде қалып жатыр. Жүргізуші калдрларын дайындау жүйесін жақсартуы маңызды мәселе болып жатыр.

Осы және басқа да кешендік себептер жол-көлік оқиғалар салдарының қиындығын анықтайды.

2008 жылмен салыстырғанда 2009 жылда тіркелген жол-көлік оқиғалары 2,6% азайды. Сонымен, ЖКО деңгейі (10 мың автокөлік бірлігіне) 200 8жылда 18,9%, 2009 жылда 18,0% құрады. ЖКО жәбірленгендердің деңгейі (100 мың халыққа) 2008 жылда 75,2%, 2009 жылда 65,6% құрады. Көз жұмған адамдардың саны 25,9% төмендеді. Бірақ балалардың қатысуымен ЖКО саны 58,8% ұлғайды, көз жұмған балалардың саны 200,0% өсті. ЖКО көз жұмғандардың деңгейі (100 жәбірленушілерге) 2008 жылда 16,8%, 2009 жылда 13,3% құрады.

Қаладағы құқық сақтау жағдайына сыртқы және ішкі факторлары әсерін тигізеді. Қаржы дағдарысқа байланыстыэкономикадағы қиындықтар, халық бөлігінің толығымен жұмыспен қамтуы, қарақшылықтардың, тонаулардың жіне басқа да қылмыстардың себептері болады.

Жедел жағдайын қиындататын негізгі факторы тонау болып табылады. Жалпы қылмыстық құрамында бір неше жыл бойы бұлар жартысын құрайды, олардың үштен бір бөлігі ашылмай қалады.

Жалпы ретінде қылмыстарды ашу деңгейі 2008 жылдың 67,7% қарсы 2009 жылда 69,3% (өсуі 1,6%) болды. Ауыр қылмыстардың үлес салмағы 2009 жыл бойынша 29,2% құрады, аса қауіпті қылмыстардың 3,0%, бөтен мүлкін тонау 39,4% құрады. 2009 жылда ашу деңгейі 67,6% және сәйкес 88,1% құрады.

Астана қаласындағы қылмыспен күресудің негізгі мәселелер:

отбасылық-тұрмыстық, жас өспірім және жас орта саласында құқық бұзушылықты құқықтық және ұйымдастыру қосымша алдын алу механизмдерін анықтаған «Құқық бұзушылық профилактикасы туралы» және «Тұрмыстық зорлық-зомбылық профилактикасы туралы» заңдарын қабылдауына қарамастан қалада халыққа және азаматтық қоғамының институттарында тірек болатын тиімді жалпы мемлекеттік жүйе құрылған жоқ;

соңғы жылдарына апаттардың негізгі көрсеткіштерін қысқаруына қарамастан, жол-көлік оқиғалардың салдарының ауырлығы жоғары деңгейінде болады;

учаскелік полиция инспекторлар және кәмелетке толмағандар істері бойынша қызметтері мемлекеттік және қоғамдық институтарының шамалы мамандық потенциалы жағдайында қызмет етеді;

қылмыстың қайталауын алдын алу бойынша жүзеге асрылып жатқан шаралар көбінде бостандығынан айыру жерінен шыққан тұлғаларды әлеуметтік адаптациялау мен ақтау жүйесінің жоқ болуына байланыстыжағымды нәтижелерге келтірмейді;

қаладағы қылмыстық жағдайын қиынтатып жататын заңсыз миграциялық ағымының интенсификациялауы алаңдату туғызып жатыр. Жыл сайын шетел азаматтарымен қылмыстардың маңызды саны жасалады, негізінде бұл пайдақор-зорлық және есерткі қылмыстары болады.
Инфрақұрылымдық кешені

Жол-көліктік инфрақұрылымы.

2009 жылдың жағдайына Астана қаласында 656 жол бар және 749,5 км ұзындығы жалпы пайдалану көшелер бар. Асфальтбетон төселген жолдар - 56%.

2007-2009 жылдар мерзімі ішінде 73,7 км автомобиль жолдары салынды, 25,7 км автомобиль жолдарының қайта құрылды, 504 ұзындығы бар автомобиль жолдарының жөндеуі жүргізілді, 11 автожол көпірі, 6 көлік шешімдері салынды.

Қалалық маршруттық желісінің ұзындығы 2320,5 км құрайды. Есептік мерзімге, 58 маршрутында 769 бірлік көлік құралы жұмыс істейді, соның ішінде таксомотор компаниялардың қызметтері 150 бірлік көлік құралдары бар 4 мамандырылған компаниямен ұсынылған: «Экипаж», «Экипаж плюс», «Ақ жол», «Боз жорға» ЖШС.

Жүк айналымы	млн.ткм	2097,1	2359,3	2772,8	2929,4	3043,9
Жолаушы айналымы	млн.пкм	5946,6	6920,1	7246,1	8173,6	8200,0

Жол-көлік инфрақұрылымның негізгі мәселелер:

қалада тура өтетін және транзитті жолдардың болмағаны салдарынан бөлек көшелердегі үнемі кептелуі;

бөлек көшелердің жобалық өткізу мүмкіндігінен көлік ағымының шындық артыру;

қатты төселген жолдардың жоқтығы (300 км артық);

қолданыстағы жолдардың 418 км-ден 30% қанағаттансыз жағдайында;

жасанды жол құрылыстардың болмағаны (көпірлер, жол өтпесі және көлік шешімдері);

инженерлік желілерін және коммуникацияларды жөндеуден кейін қалпына келтіру жұмыстардың спасыз жүргізуі.

Сумен жабдықтау су бұру.

Астана қаласын сумен жабдықтаудың негізі көзі Астаналық су қоймасы болпы табылады, жобалық көлемі – 410,9 млн м3, падалы беруі – 67,5 млн м3 немесе 184,1 мың м3/күніне.

Қаланың су құбыры желісінің ұзындығы 813 км құрайды, соның ішінде желінің 66% ауыстыруын талап етеді.

2005 жылдан бастап мақсаттық трансферттер мен Жапонияның займы есебі бойынша Астана қаласын сумен жабдықтау және су бұру жүйесін салу және техникалық қайта жабдықтауы жобасы іске асырылып жатыр.

Аталған жоба шегіде тарату су құбырлардың және кәрәздік құбырларының 126,0 км ауыстыруы мен салуы жүргізілді.

Қолданыстағы сумен жабдықтау және су бұру нысандардың сенімділігін көтеру мақсатында 2007 жылдан бастап «Астана қаласындағы сумен жабдықтау және кәріз» жобасының іске асырылып жатыр.

Аталған жоба мақсатының бірі көп пәтерлі үйлерді жалпы үйлік және жеке су есептегіштерімен жабдықтау, ағымдағы күнге жабдықтаудың дәрежесі 51% құрайды.

Сонымен қатар аталған құжат Қазақстан Республикасы Энергетика және минералдық ресурстар министрлігінің Геология және жер қойнауын қорғау комитеті әзірлеген «Елдiң минералдық-шикiзаттық кешенi ресурстық базасын дамытудың 2003-2010 жылдарға арналған бағдарламасын» еске алады, Қазақстан президенті қатысуымен отырыстың 2009 жылғы 23 сәуірдегі № 01-7.5. хаттамасының 1.10 тармағын есепке алып «Облыс және ірі қалалар жанындағы жер астындағы су көздеріне түгендеу жасау, Нұра кен орны бойынша қорын бекітіп астан қаласының резевтік ауыз су қажеті үшін» тұрақты және үзіліссіз сумен жабдықтау үшін.

Жоғарыда көрсетлген бағдарлама және хаттамалық тапсырыс негізінде «2011-2015 жылдарға арналған астана қаласының даму бағдарламасы» жобасымен Нұра жер астындағы су кенін игеру мен пайдалану бойынша шаралар қарастырулыда (қордың өсуін қайта бағалауы 2010 жылдың желтоқсанында аяқталады).

Сонымен бірге, аталған бағдарлама бойынша Астана қаласын сумен қамтамасыз ету үшін Рождественский (Верхне-Романов учаскесі), Атбасар, және Атбасар-Приишим жер астындағы су кең орнын игеру бойынша шаралар қарастырылуда.

Жер астындағы су қорларын бекітуі ағымды жылдың желтоқсан айының ортасында аяқталуы жоспарланған. Аталған кең орындарын игеруі республикалық бюджеттен сәйкес келген қаржыландурдан кейін жүзеге асырылады.

Астана қаласының кәріз жүйесі жалпы сал ағызылған, кәріздік желісінің ұзындығы 413,0 км құрайды, соның ішінде желінің 75% ауыстыруын талап етеді.

Қолданыстағы кәріздік тазалау құрылыстары 1969 жылда пайдалауына берілді. Құрылыстың алаңы Талдық жинаушының жағалау аймағыныдағы 43 га құрайды (көлемі – 65,5 млн м3, жыл сайнғы түсуі 36,5 млн м3). Тазарту құрылыстардың есептік өнімділігі 136 мың м/күніне құрайды.

Кәріздік тазарту құрылыстарын қайта құрылуы 2002 жылдан бастап «Талдық» ағынды сулар жинаушын жою» жобасының шегінде жүщеге асырылады.

Нөсер кәріз желісінің ұзындығы 139 км құрайды, оның ішіде 2005-2009 жылда бойы «Астана қаласының нөсер кәрізін (1,2 кезектері) дамыту» жобасы шегінде 66,8 км магистралдық желісі салынды.

Астана қаласының жылу және электрэнергиясының көздері – ТЭЦ-1 1961 жылы пайдалануға берілген және ТЭЦ-2 – 1979 жылы пайдалануға берілген жылуэлектрорталықтары болып табылады, орталықсыздындару көздері – 200 аса автономдық қазандықтар.

Магистралдық және тарату жылу беру желісінің ұзындығы 520,6 км құрайды. Көздерден электрэнергияны берудің және таратуды қамтамасыз етуі 2667,12 км ұзындығымен 04, 10 және 110 КВ электр желісімен, 21 кіші станциялармен және ТП-10/0,4кВ - 743 ед бірлік қамтамасыз етіледі. Магистралды құбырларында қажетті қысылымды қамтамасыз ету үшін 8 сорғыш станциясы және 3 орталық жылу тарату нүктелері қызмет етеді.

2005-2009 жылдардың мерзімі бойнша ТЭЦ-1 және ТЭЦ-2 энергокөздерінің электро құаты 52% өсті және 372 МВТ/сағатына құрады, жылу беру құаты - 48% өсті және 1 340 Гкал/сағатына құрады.

Астананың жылу және электрэнергиясын тұтыну динамикасы:
электроэнергия

жылу

Қаланың электрэнергиясына тапшылығы тұтынылатын энергияның жалпы көлемінен 15% құрайды, бұл сыртқы көздерден толтыруымен іске асырылады. Жылу энергиясының тапшылығы 174,2 Гкал/сағатына.

2009 жылда электрэнергиясын тасымалдау кезінде нормалық шығындардың деңгейі 15,3% құрады (2005 жылмен салыстырғанда 33% өсті – 10,3%), жылу энергиясының - 42% төмендеді.

Қаланың өсіп жатқан тұтынушылығын қанағаттандыру үшін келесі жобалар іске асыруда: станциялардың қолданыстағы жылу қуатын 2014 жылына 1 747 Гкао/сағ дейін, электр құатын –600 МВт дейін болжамдық ұлғайтуымен ТЭЦ-1 қайта құру бойынша; қолданыстағы электржелілерін қайта құру бойынша.

Астана қаласын электрэнергисымен қамту және жылумен қамту бойынша қажеттілігі және сенімділігін жоғарлатуды қамтамасыз ету үшін, сонымен қатар жағымды шарттар мен астананы дамуына шетел инвестицияларын тарту үшін ТЭЦ-3 салу бойынша жобаны іске асыруы жүргізуде. Жалпы құны 193,7 млрд.теңге құрайды, аяқтау мерзімі 2018 жылы. Жоба бойынша белгіленген қуаты: электрэнергиясы – 240 МВТ, жылу энергиясы – 860 Гкалл/сағ.

Жоба ТЭЦ-3 үш кезеңінде салуын қарастырып жатыр:

1 кезең – суды жулту қазандығын салу (480 Гкал) станцияның инфрақұрылымымен (бағасы – 78,6 млрд.теңге). Енгізу мерзімі: 2015 жылы.

2 кезең – Екі энергоблоктарын салу (240 МВт – электрэнергиялық және 380 Гкалл – жылу энергиясы)(бағасы – 115,1 млрд.теңге). Енгізу мерзімі – 2018 жыл.

2010 жылда республикалық бюджеттен 2 млрд теңге бөлінді, соның ішінде бірінші кезеңінің ЖСҚ әзірлеуіне – 500 млнүтеңге, суды жылыту қазандығын салу басталуына – 1,5 млрд.теңге (құрылыс алаңын дайындау, жер жұмыстары, т/ж құрылуын бастау).

Қолданыстағы Астана қаласының 110 кВ шығарлықтың өткізу қабілеттігін шектеуіне байланысты (қуаты 460 МВт, номиналды жұмыс істеу режимі 380МВт, 2009 жылда жоғары жүктілігі 420-435 Мвт құрады) 2009 жылда шығарлықты құру бойынша ТЭН әзірленді және бекітілді, бұл өткізу қабілеттігін 1200 МВт-дейін ұлғайтуға мүмкіндік береді.

Құрылыстың жалпы бағасы 42,02 млрд.теңге құрайды.

Осы жобаны іске асыруы үш кезеңге бөлінді:

1 кезең – ОҚТКС-нан «Шығыс» КС –дейін 220 кВ ЭТЖ салу (2х45,8 км), 220 кВ «Батыс» КС, 550 кВ ОҚТКС қайта жөндеу, бағасы – 11,1 млрда.теңге.

2 кезең - ОҚТКС-нан «Шығыс» КС –дейін 220 кВ ЭТЖ салу (2х40,9 км), 220 кВ «Шығыс» КС, бағасы 18,2 млрд.теңге.

3 кезең – «Батыс» КС-нан «Достық» КС-дейін 220 кВ ЭТЖ (2х30 км), «Достық» КС-нан «Шығыс» КС-дейін 220 кВ ЭТЖ (2х39 км) салу, 220 кВ «Достық» КС, құрылыстың бағасы – 12,6 млрд.теңге.

2010 жылда республикалық бюджеттен 2,0 теңге бөлінді, соның ішінде:

жобалық сметалық құжаттамаларды әзірлеуге – 750,0 млн.теңге;

1 кезеңін салуға – 1 250,0млн теңге.

Тіршілікті қамтамасыз ету инфрақұрылымның негізігі мәселелері:

электрэнергиясын тасымалдау кезіндегі нормативтік шығындардың ұлғаюы;

қаланың өсіп жатқан тұтынушылығын жабу үшін болған электр және жылу қуатының жетіспеушілігі;

қаланың өсіп жатқан тұтынушылығына су және кәріздік құбырларын салу және қайта құру қарқынының сәйкес келмеуі;

қаланың эрнергетикалық кешені кәсіпорындарының жылу және электр желілері жабдықтарының төзудің жоғары дәрежесі;

ішетін судың сапасын жақсарту бойынша жаңа технологиялының боламағаны;

кәріздік ағындарын қайта өңдеу және құбырлық суды тазарту бойынша қажетті қуаттарының болмағаны;

түрғын үйлердің топтық есептеу құралдарымен және ТЭР қамтамасыз етудің нашар деңгейі.

Осы бағыты бойынша 2009 жылдан 2010 жыл бойы келесі шаралар қабылданды:

Коммуналдық қызметінің ведомстволық кәсіпорындардың бөлігінде:

«Қалалық электржелілері» АҚ энергия жабдықтау ұйымы:

1. тарату желілерінде және магистралды желілерінде шығындарын азайту үшін ауа желілерін жуандығын және трансформаторлық кіші станцияларының қуатын ұлғайтып («ПНФ» КС-110/10кВ құру аясында АЖ-110кВ 2 км КЖ-110кВ ауыстырылды) (үш тірек кіші станцияларымен жалпы ұзындығы 46,5 км 220кВ шығыршықтың құрылысы жүргізіліп жатыр) кабельдік трассаларына ауыстыруы жүргізіліп жатыр.

2. ПС-110/10кВ күшті кіші станцияларын («Насосная» КС, «Қалалық» КС, «Көктем» КС, «Арман» КС, «Промзона» КС, «Заречный» КС, «Фильтровальная» КС) қайта құру кезінде электржабдықтау радикалды (тупик) жүйелерін шығыршықтық желілеріне аусстыруға мүмкіндік беретін электртарату магистралды желілерін тез әсер еткізетін жүйе енгізіліп жатыр, бұнымен апатты режимінде (бұл кезде электрэнергиясының шығындары 30% жетеді) жұмыс істейтін аз уақытына байланысты желілердің шығындарын қысқартуға.

3. ЭКЕАЖ жүйесін дамыту жолымен электрэнергияны тұтыну көрсеткіштерін алу дистанциялық жүйесі енгізілуде.

4. электрэнергияны тұтынуға тарифтың дифференциалау бойынша бағдарлама енгізілуде, бұл дұрыс тұтыну әрекетін ынталандырады, сонымен қатар тек қана жоғары жүктілігі, сонымен қатар жалпы жүктілігі қысқартылады.

«Астана-Теплотранзит» АҚ энергия жабдықтау ұйымы.

1. жылумен қамту магистралды желілерін қайта құу және салу кезінде жаңа жылу оқшаулау материалдары және монтаждау жаңа технологияларын (ППУ алдын ала оқшаулау құбырлары) қолданады.

2. магистралдық желілеріндегі судың қысымы мен шығынды бақылау автоматикалық жүйесі енгізіледі. (СС-5, СС-6) магистралды желілерінің сорғы станцияларында желілік сорғыларының қысымын реттеу).

3. ғимаратындағы жылу шығындарын жалпы төмендету жолымен жылудың тұтынуын маңызды қысқартуға мүмкіндік беретін жылу энергиясын есептеу құралдарын енгізіліп жатыр.

«Горсвет» МКК коммуналдық кәсіпорны:

1. сыртқы жарықтандыруға электрэнергияны тұтынуды азайту үшін осы жылдың ішінде қолданыстағы шамшырықтары энергияны сақтау лампаларымен шамшырықтарына ауыстырылды.

2. Қала шеттері және магистралдық айналма жолдар үшін АБЖ жүйесі енгізіліп жатыр.
Тұрғын үй қорының жағдайы және көріктендіру.

Қаланың тұрғын үй қоры 9,4 млн ш.м. құралған, соның ішінде мемлекеттік меншігінде – 0,3 млн ш.м., жеке меншігінде – 9,1 млн ш.м., соның ішінде ескі және апатты тұрғын үйлеріне 6,3% жатады.

2009 жылдың жағдайына мемлекеттік тұрғын үй қорынынан тұрғын үйге тапшылығы бар 15 286 азамат есепке түрді, соның ішінде – 7263 кедейлер, халықтың әлеуметтік қорғау категорияларына жататын адамдар, 8023 мемлекеттік қызметте болатындар, бюджет ұйымдарының қызметтері және әскери қызметкерлер.

Халықтың тұрғын үйге қамтамасыз болғаны – 1 тұрғынға - 19,3 ш.м. құрайды. Тұрғын үйдің су құбырымен және кәрізбен тұрмысқа жайлығының дәрежесі 90% құрайды.

Барлығы қалада көп қабатты тұрғын үй секторының 664 ауласы бар. Зерттеленуге жататын мерзім бойынша ішкі кварталдық көріктендіру бойынша жұмыстармен 86% ауласы қамтылды.

Қаланың көріктендіруі Астана қаласының 2030 жылға дейін жасылдандыру кешендік концепциясына сәйкес жүргізілді.

Тұрғын үй секторының және қаланы көріктендірудің негізгі мәселелері:

қаланың ескі орталығында апатты және ескі құрылыстардың бар болғаны;

сапалы төмен тұрғын үйлердің жоғары үлесі;

тұрғын үй жағдайын жақсартуға қабілетті қала тұрғындарының жыл сайын өсуі;

қала шетіндегі мекендердің инженерлік инфрақұрылыммен қамтамасыз етудің төмен деңгейі.
Газбен қамсыздандыру.

Қаланың газбен қамсыздандыру жүйесіне 2 500 тонна сүйтылған көмірсутек газды (КСГ) сақтау паркі бар газ толтыру станциясы кіреді.

КСГ негізгі жекізуші ретінде «Теңізшевройл» ЖШС болып табылады. Ай сайын берілген өтінішіне сәйкес 600 ден 1500 тонна дейін КСГ жеткізіледі, бұл қаланың тапшылығын толығымен қамтиді.

Қалада барымен жұмыс істейтін 342 ГТҚ бар, бұған 1039 көп қабатты үйлер қосылды. Абоененнтердің саны 64 135 бірлік болады, соның ішінде 56440 есептеу құралдырмен жабдықталған. КСГ орташа айлық тапшылығы: қыс кезінде 700-730 тонна, жыз кезінде 400-500 тонна құрайды.

Астана қаласы аумағының балансы келесі түрде ұсынылған: қаланың жалпы аумағы 71 000 га, құрылыспен алынған жерлерден – 14,9 мың га, өнеркәсіптік нысандармен – 7,2 мың га, саябақтармен және гүл бағыттармен – 0,7 мың га, ауылшаруашылық жермен – 21, 4мың га, орман алқаптармен – 16,5 мың га, су көздерімен – 3,0 мың га және басқа жерлер – 7,3 мы га. Қаланың жалпы жерінен 48,1 мың га мемлекеттік (коммуналдық) меншігінде және жеке меншігінде 22,9 мың га.

Астана қаласының урбанизациялау процессі бұған астана статусын берген күнінен оның халқыны тез өсуімен мінезделген. Қазіргі уақытта Астана елдің ең халқы тығыз орналасқан аумақ болып тұр, 2009 жылға халықтың тығыздығы 913,3 мың адам/ш.км. құрады. Қалада экономикалық кеңістігінің сапа көрсеткіштеінің осуі байқалады.

Кеңістіктің бөліктері мен элементтерін экономикалық байлайтын қарқындылығын анықтайтын қаланың көліктік жағдайы мәселелі ретінде мінезделеді. Көліктік магистралдерінің ең үлкен көптігі қаланың тығыздық оң жағалауында байқалады, бұнда негізгі теміржол магистралдары және қала тораптары, сонымен қатар көліктік-логистикалық нысандар орналасқан.

Астана – елдің негізгі даму желілерінің қиылысында орналасқан Қазақстаннның ірі басқару және инновациялық орталығы. Астана қаласының бәсекелестік артықшылығы оның тиімді географиялық орналасқан жерінде, автомобиль және темір жолдар желісімен елдің аймақтарын және көршілес мемлекетттермен байланыстыратын ірі көліктік торабы ретінде қаланың тарихи құрылған кеңістік ұйымдастыруы болады. Осы сапаларды тіркесуі жақындағы облыстарындағы экономикалық белсенділігін өзінде салатын және елдң басқа да аумақтары үшін локомотиві ретінде шығатын Астананы келешекте қолбасшысы-қаласы ретінде жасайды.

Сонымен қатар қаланың бәсекелестік артықшылығы ретінде қазіргі уақытта қала аумағында істейтін «Астана – жаңа қала» арнайы экономикалық аймағы болады. 2007 жылында Индстриалдық саябақтың аумағы «Астана – жаңа қала» АЭА енгізілді.

Инвестицялық жобаларын іске асырушылр үшін саябақтың аумағында салық және кедендік жеңілдіктерін қарастырылатын ерекше құқықтық режимі қарастырылған:

саналған ККС 100% төмендету;

жер салығын есептеу кезінде сәкес келген ставкаларын 0 коэффициентін қолдану;

мүлікке салықты есептеу кезінде салық нысандарының орташа жылдық бағасына 0 коэффициентін қолдану;

өндіріс үшін қажетті тауарларды, материалдарды және жабдықтарды импорттау кезінде кеден баждарынан босаты.

АЭА аумағында қаланың перспективалық жобаларын даму бойынша жобалар жүзеге асырылып жатыр: құрылыс материалдары, тағам өнеркәсібі, медициналық және ғылым технологиялар.

Қазіргі уақытта Индустриалдық саябақтың инфрақұрылымы 88% орындалды. Инфрақұрылымның аяқталуы 2011 жылда жоспарланған.

Инвестициялық жобаларын толтыру мен орналастыру мақсатында үйлестіру кеңесі қызметін жүзеге асырады, оның шеңберінде қазіргі уақытта 170,0 млрд теңге сомасына 39 жобасы келісілді, соның ішінде: 15 жоба – құрылыс материалдарын шығару бойынша, 5 жоба – химиялық және фармацевтикалық өнеркәсібі бойынша, 5 жоба – машина құу мен жабдықтар мен элект құралдарын шығару бойынша, 5 жоба – көліктік логистика бойынша, 5 жоба – тағамдық өнеркәсібі бойынша, 2 жоба – жиһаз жинау бойынша, 1 жоба – құбырларды өндіру бойынша және 1 жоба электржабдықтау үшін құралдарды шығару бойынша. Осы жобалар индустриалдық саябақтың жалпы аумағынан 55% (565 га) орналасады.

Олардың түгелінен 13,1 млрд теңге сомасында 3 жоба іске асырылған, соның ішінде 2010-2014 жылдардың аумақтық ҚР индустриялдық картасына енгізілген:

«Locomotiv Leasing» ЖШС локомотивтерді құрастыру бойынша зауыты, 10,036 млрд теңге (әзірше «Локомотив құрастыру зауыты» АҚ болып аталады), 2009 жылдаіске асырылды;

«АБК Мақсат» ЖШС темір бетон бұйымдарын жасау бойынша зауты, 27,7 млрд теңге, 2010 жылдың тамыз айында іске ссырылды;

«Кровля НС» ЖШС «сендвич-панельдерді» шығару бойынша зауыты, 375 млн теңге, 2010-2014 жылдардың аумақтық ҚР индустриялдық картасына енгізілген, және 2010 жылдың бірінші жартыжылдығында іске асырылды.

Оларды іске асыру кезінде бүгінгі күнде 365 жұмыс орны толтырылды, толыққуатына шыға кезнде 1000 жұмыс орнын құруы жоспарлануда.

2011 жылда 12,0 млрд теңге сомасында 4 жобасын іске асырылуы жоспарланды, соның ішінде 8,2 млрд теңге сомасына, 2010-2014 жылдардың аумақтық ҚР индустриялдық картасына енгізілген «Ремлокомотив» АҚ-мен «Жолаушы таситын вагондарды шығару жөнінде зауытты құру» жобасы.

Индустриалдық саябақтың жобалары, жобалық қуатқа жету кезіндегі әлеуметтік экономикалық нәтижесі 6 000 жұмыс орнын ашуын, жылына 105 млрд теңге көлемінде өнімді шығаруын, жылына 5 млрд теңге сомасында салық түсуін қарастырып жатыр.

Арнайы экономикалық аймағында құрылған күнінен 80 инженерлік көліктік инфрақұрылымдар, 68 тұрғын үй, 63 әлеуметтік тұрмыстық қажеттілігі нысандар, 30 әкімшілік ғимараттар және 15 өндірістік нысандар тіркелді. Есеп беру мерзіміне 160 нысан жұмыс және мемлекеттк комиссиясының актісімен пайдалануға берілген. 96 нысанда құрылыс жалғасуда.

Индустриалдық саябағында іске асыруға келісім берген 39 жобалары бойынша 90% аумағы бөлінді. Қазіргі уақытта Индустриалдық саябақтың инфрақұрылымы 85% орындалды. Инфрақұрылымның аяқталуы 2011 жылда жоспарланған.

Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейін аумақтық даму стратегиясына сәйкес Астана аумақтың агломерциялық даму үшін әлеуетті қала болады.Орта мерзімдік келешегінде 2015 жылға дейін Астана қаласының агромерациялық аймағына астаналық шеттері мен Ақмола облысының 3 ауданы кірді: Аршалы, Целиногрда және Шортанды, Астана қаласына жақсы көліктік қол жеткізуде орналасқан, сонымен қатар іргелес аумағынан мятник миграциясын туғызады. Аталған аймақтың шегінде қала сыртындағы дем алу нысандарын орналастыруы, саяжай учаскелерін орналастыруы, қаланың шаруашылығына және тұрғындарына қызмет көрсететін өндірістік, көліктік және өндірістіке жатпайтын инфрақұрылымы, сонымен қатар ауылшаруашылық кешенін дамуымен, аталған мекендерінде, Астананы басқа аймақтармен байланыстыратын қалааралық тас жолының бойында коттедждік құрылысы жүріп жатыр.

Бірақ, қала шеттеріндегі интенсивті қарымен жүріп жатқан құрылыспен бірге, аталған мекендер тіршілікті қамтамасыз ететін инфрақұрылыммен, көріктендіруімен және жасылдандыруы нашар қамтылып жатыр. Бұл өз кезегінде астананың агломерациялық аймағының келешектік дамуын ұстайтын факторы бола алады.

Қаланың жақсы аумақтық даму факторының бірі халықты қолайлы экологиялық ортамен қамтамасыз етуі болады. Соңғы жылдарда қалада автономдық қазандықтарды орталықтандыру жылу беруге ауыстыру жұмысы жүргізіліп жатыр. Аталған шаралардың экономикалық әсері қала аумағында орналасқан локальдік қазандықтардың санын азайтуында болады. Нәтижесінде көптеген локальді қазандықтардан шығатын кемшілік ықпалының төмендеуі байқалады.

Қаланың қоршаған ортасына антропогендік жүктемесін көрсетеді:

көшпелі және стационарлық ластау көздерінің залалды заттар эмиссия көлемін ұлғайту бойынша ауаға залалды заттардың түсуі. Күн сайын қала автокөліктері ауаға залалды заттардың жалпы эмиссиясынан 55-65% ластайтын заттарды тастайды;

қатты тұрмыстық және өндірістік қалдықтарын жиналуы. Қатты тұрмыстық қалдықтардың көлемі жылына 403,6 мың тонна құрайды, бұл Астана – Павлодар тас жолының 6 км орналасқан ҚТҚ полигонында жыл сайын жиналады.

Қаланың аумақтық дамуының негізгі мәселелер:

санитарлық аймақтарын сақтамай селитеб аймақтарында өнеркәсіптік кәсәпорындарының бөлігін орналастыру, бұл қаланың экологиялық тұрақтылығына қатты залалын келтіреді;

қала шеттерінің аумағын нашар инфрақұрылымдық қамтамасыз ету;

қатты тұрмыстық қалдықтарын қайта өңдеу бойынша кәсіпорындарының болмағаны.
3.2.5. Мемлекеттік жергілік басқару жүйесі
Астананың мемлекеттік жергілік атқарушы биліктің жүйесі қаланың атқарушы құрамындағы жергілік атқарушы билік органдарымен ұсынылған, бұл қала әкімінің аппараты, және аудан әкімдерінің аппараттары: Алматы, Сарыарқа, Есіл.
Мемлекеттік қызметкерлердің кәсіби деңгейі

Астана қаласы мемлекеттік қызметкерлердің мамандығын жетілдіру мақсатында жергілікті атқарушы органының әкімшілік мемлекеттік қызметшілердің мамандығы даярлау мен қайта дайындау бойынша жұмыс жүргізіліп жатыр.

Астана қаласын жедел жаңартылатын ақпараттық коммуникациялық жүйе, инновациялық инфрақұрылымының бар болуы және өндірістегі жаңа технологиялар сипаттайды.

«Астана қаласының 2006-2010 жылдарға арналған «Электронды әкімдік» аумақтық бағдарламасы шеңберінде, бұған 1 605,4 млн.теңге қарастырылды, мынадай жұмыс атқарылды:

Келесі ақпараттық жүйелер әзірленді және енгізілді:

Әкім аппаратының электрондық құжат айналымының жүйесі;

«Халық ДБ» АЖ;

«сайлаушылардың электрондық базасын құру» ААЖ;

«Қызметкерлерді басқару» ААЖ;

«Компьютерлерді есептеу» ААЖ;

Қаланың геоақпараттық жүйесі;

Корпоративті интернет-порталы;

Әкімдіктің байланыс орталдығы;

Әкімдіктің жағдайлық орталығы.

Келесі ақпараттық жүйелер әзірленді және енгізілді:

1.1. Әкім аппаратының және әкідіктің құрылымдық бөлімшелерінде электрондық құжат айналымының жүйесі (бұдан әрі - ЭҚЖ). Ағымды кезеңде Астана қаласы әкімдігінің барлық басқармалары қосылған, пайдаланушылардың саны 529 адам құрайды. Қазақстан Республикасы Президенті Әкімшілігінің басшысы А.Мусиннің тапсырысын орындау барысында астана қаласының әкімдігі мемлекеттік органдарының ведомство аралық құжат айналымына қатысады, сонымен қатар «Электрондық Үкімет» интернет-порталын қолданып және Ұлттық куәландіру орталығы ЭҚАБЖ жіберген электрондық үндеулерін қабылдау және өндіру» электрондық қызметін іске асыруында есептерді жариялау бөлігінде, Қазақстан Республикасы Үкіметінің шаралар Жоспарларының тармақтарын орындауды талдау мен орындау.

2009 жылдың қорытындысы бойынша электрондық құжат айналымы жүйесі бойынша келісілген мен бекітліген әкімдіктің ішкі және сыртқы құжаттардың саны құжаттардың жалпы санынан 75% құрады.

1.2. «Халық ДБ» АЖ – қала аумағында тұратын жеке тұлғалардың тіркеу туралы деректілерін көрсетеді; деректілер келуден кейін жаңарады; ДБ аудан әкімдіктегі сайлаушылардың тізімін құрады.

1.3. «Сайлаушылардың электрондық базасын қалыптастыру» ААЖ – сайлаушылардың – азаматтардың қалада тұратын жер бойынша тіркелген нақты және актуалды электрондық тізімін құруын қамтамасыз етеді. Сайлаушылардың электрондық тізімі уәкілетті мемлекеттік органдары ұсынған деректілер базасының негізінде қалыптастырады және Қазақстан Республикасы Орталық сайлау комиссиясы анықтайтын деректілерді көздейді.

1.4. «Қызметкерлерді басқару» ААЖ – кадрларды есептеу бойынша міндеттерді шешу үшін, кадрлар құрамын талдау үшін, сонымен қатар кадрлардың жоспарлауы, дайындау мен тұрақтығы қажет. Жүйе басшылықтың кадралар туралы саласында ақпараттандырудың жоғарлатуын, кадрлар туралы ұсынатын ақпараттың нақтылығы мен жеделін, кадрлар туралы ақпаратты қозғау мен сақтау процедураларын реттеуін қамтамасыз етеді.

1.5. «Компьютерлерді есептеу» ААЖ – компьютерлер мен ұйымдастыру техникасы базасын жүргізу, енгізілген бағдарламалық қамтамасыз етуін есептеу, нысандарды жауапты қызметкерлерін жүкте, жеткізуші мен басқа да серіктестіктердің базасын жүргізу үшін қажетті.

1.6. Қаланың геоақпараттық жүйесі – басқару шешімдердің 70% картографиялық ақпаратына талап болғанын еске алып, қаланың біріңғай ГАЖ жер ресурстарын, коммуналдық қызметтерін (су арнасы, жылу беру және т.б.), қала құрылыс кадастрн, экология қызметтерін негізгі бағытары бойынша, сонымен қатар демографиялық, әлеуметтік және де басқа да талдау зертттеулерді және қаланың даму болашағын болжамдауды жүргізу үшін қаланың тиімді басқару үшін қажетті болып табылады.

1.7. Корпоративті интернет-порталы. Корпоративтік интеренет порталы, бұл, ішкі корпоративтік ақпаратты жүйелендіру, сақтау мен өндурі бойынша және қала мемлекеттік мекемелердің қызметкерлеріне ақпараттық ресурстарына және әкімдіктің жүйелеріне қол жетімділікті регламенттеуді қамтамасыз ету міндеттерін шешуге бағытталған ішкі корпоративтік Web-порталы.

1.8. Әкімдіктің байланыс орталығы. Байланыс орталықтың құру мақсаты – халыққа қала әкімдіктің құзыретіне кіретін мәселелер бойынша ақпараттық қызметтерін көрсетуі болады.

1.9. Әкімдіктің жағдайлық орталығы. Әкімдікте қаланы басқару жағдайлық орталығының қызмет етуі іске асырылуда. Жағдайлық орталығы – бір немесе бір неше мамандары үшін жұмыс орнын жүзеге асыратын және қала басшылығымен шешім қабылдауды қолдау үшін қажетті арнайы мультимедиялық бағдарламалы-аппараттық кешені.

Әкімдіктік жергілікті желісі бағдарламалы-аппаратық кешенінен, 2 деңгейдегі 27 коммутатордан және жалпы сыйымдылығы 1320 порттағы 3 деңгейдегі 6 коммутатордан, 36 серверлерден тұрады. Астана қаласы әкімдігінің аппаратына қосылған жұмыс орындардың саны 3 аудан әкімдіктерінде және әкімдік басқармаларындағы 985 қосылу нүктесінен құрылған, бұл әкімдік желісіне қосылған құрылымдық бөлімшелердің 100%

Астана қаласының әкімдік аппаратында ақпараттық қауіпсіздік саясаты әзірленді және іске асырылды. әкім аппаратының желісінде бір неше қорғаныс деңгейі іске асырылды. Қосымша деңгейінде – жұмыс станцияларында және серверлерде орнатылған вирусқа қарсы бағдарлмалық қамтамасыз етуі. Деркетілер базасының және жедел жүйесі деңгейінде қорғаныс қауіпсіздік саясатын және қол жеткізу принциптерінсақтауымен қамтамасыз етіледі. Авторизациялау және кірудің бөлуі үшін E-Tolken фирмасының жеке электронды кілттер орнатылған. Желі қызметтердің деңгейінде рұқсатсыз кіруге қарсы әсерінде орталық орнында желі аралық экранында болады.

Халыққа және бизнес-құрылымдарына электрондық қызметтерін көрсету дамытуды қамтамасыз ету үшін инфрақұрылым құрылды - компьютерлік жабдықтар сатып алынды, қалалық әкімдіктің ғимаратында жергілікті желі орнатылды.

Облыстың мемлекеттік мекемелердің электрондық қызметтеріне кеңейтілген қол жеткізуді қамтамасыз еті мақсатында – мемлекетік органдары мен ұйымдарында, ауруханаларда, кітапханаларда және қаланың басқа да әлеуметтік насандарында 29 ғома қол жеткізу нүктесі орнатылған.

2010 жылдың 1 қаңтарына Коммуналдық мүлік объектілерінің тізімінде жалпы 1831 объекті бар, соның ішінде тұрғын үйлер – 1472 пәтер, ғимараттар мен алаңдар бойынша – 359 объект.

2009 жылдың 31 желтоқсанына түскен мүліктің құны – 19 460 922,6 мың теңгені құрайды.

2009 жыл бойынша Астана қаласының коммуналдық меншігіндегі заңды тұлғалардың саны 311 құрады, соның ішінде 129 – мемлекеттік мекеме, 117 шаруашылық жүргізу құқығындағы мемлекеттік коммуналдық кәсіпорындар (ЕМКК - 1), Астана қаласы әкімдігінің қатысуымен 15 акционерлік қоғам, 33 жауапкершілігі шектеулі қоғам.

Бәсекелестік ортада шаруашылық-қаржылық қызметін Астана қаласының коммуналдық меншігінің 65 заңды тұлғасы жүзеге асырады.

2009 жылы Астана қаласының коммуналдық меншігіндегі объектілерді жалға беру бойынша 296 келісім-шарт жасалып, әрекет етуде. Есеп беру мерзімі бойынша жалға берілген объектілердің жалпы алаңы – 25066,2 шаршы метр құрады. 2009 жыл бойынша коммуналдық меншік объектілерін жалға беруден жергілікті бюджетке түскен қаражат жыл бойынша түсімдерді 63 720,0 мың теңге деп болжағанда 109 493,9 мың теңгені құрады, бұл жылдық болжамның 171,8 пайызын құрады.

Мемлекеттік жергілік басқаруды дамытудың негізгі проблемалары:

мемлекеттік қызметтер мен сапа стандарттары туралы халықтың жеткіліксіз ақпараттандырылуы.