ӘЛЕУМЕТТІК ӨЗГЕРІСТЕР 445 Технология және әлеуметтік өзгерістерге теориялық көзқарастар XIX ғасырдан бастап әлеуметтанушылар технология мен әлеуметтік
өзгерістердің арасындағы байланысты зерттеді. 1-бөлімнен байқа-
ғанымыздай, көптеген әлеуметтанушылар өндірістік революция-
ның салдарын және одан туындаған әлеуметтік өзгерістерді бақы-
лау үшін ғылыммен айналыса бастаған. Бұл тарауда технология мен
әлеуметтік өзгеріс арасындағы байланыстардың құрылымдық-функ-
циялық және конфликт теориялары тұрғысынан түсіндірілуі қарас-
тырылады.
Қурылымдық-функциялық теория: технология және эволюциялық әлеуметтік өзгерістер Құрылымдық-функциялық теория, ең алдымен, әлеуметтік құры-
лымның ұйымдасңан тәсілмен бір қалыпта сақталуын зерттейді. Бі-
рақ қоғам мен мәдениеттің өзгеруін де назардан тыс қалдырмайды.
1-тарауда айтылғандай, құрылымдық-функциялық теория бойынша
өзгеріс эволюция арқылы жүзеге асады: әлеуметтік құрылымдар жаңа
сұраныстар мен талаптарға кезең-кезеңімен бейімделеді, ал ескірген
үлгілер, ойлар және құндылықтар біртіндеп жойылады. Осындай эво-
люцияға түрткі болатын жаңа сүраныстар мен талаптар технология-
лық жетістіктер болып саналады.
Өзгерістер эволюциялық жолмен жүргенімен әрдайым біркелкі
болмайды. Оның себебі - мәдениеттің бір тұсындағы өзгеріс басқала-
рына эсер етеді. Құрылымдық функцияшылдар мәдениеттердің мұн-
дай өзгерістерге бейім келетінін, бірақ бейімделу белгілі бір уақытты
қажет ететінін айтады. Соның салдарынан қоғамдар «мәдени кешігу-
ді» сезінеді. Бұл ретте мәдениеттің кейбір салалары өзге салалардағы
өзгерістерден кейіндеп қалады. Мысалы, 1870 жылы фабрикалардың
көбеюі өндірістік апаттарды көбейтті. Бірақ жүмысшылардың өн-
дірістік жарақатына өтемақы төлеу туралы заңнамалар 1920 жылға
дейін қабылданбады. Яғни 50 жылға жуық мәдени кешігу байқалды.
Мәдени кешігу - әлеуметтік құрылым жаңа технологияларға бейім-
деліп жатқан кезде болатын уақытша кезең.
