МӘДЕНИЕТ
73
жоқ болғандықтан, Сапир-Уорф болжамы бойынша, осы сезімді ағыл-
шынтілділерге қарағанда немістілді адамдар әлдеқайда жақсырақ
сезінуімүмкін.
Соңғы жылдары бүл теория көп қарсылыққа үшырады. Көптеген
лингвистер тілдер арасындағы айырмашылықтар ойлауға аздап эсер
етуі мүмкін десе де (Deutscher, 2010), тіл мен адам ойының әмбебап
қасиетгері осы айырмашылықтардан асып түседі деп санайды. Бір
тілден екіншісіне аудару қиындықтары тілдер арасындағы таным-
дық-тұжырымдамалық айырмашылықтарды бейнелейді; дегенмен
бүл айырмашылықтарға қарамастан, осы аударманың өзі барлық мә-
дениеттегі адамдар бірдей лингвистикалық және тұжырымдамалық
мүмкіндіктерге ие екендігін көрсетеді (Trudgill, 2000). Schadenfreude
сияқты сөздердің жоқтығы ағылшын тілінде сөйлейтіндер біреудің
қиындықтарына қуанбайды дегенді білдірмейді.
Құндылықтар
Мәдениеттің тілден кейінгі ең басты және айрықша қыры - оның қүн-
дылықтары.
Құндылықтар
- қажетті мақсаттар туралы ортақ идея-
лар (Hitlin & Piliavin, 2004). Әдетте құндылықгар жақсы не жаман, қа-
жетті не қажетсіз болып келеді. Мысалы, АҚШ тұрғындарының көбі
бақытты некені қажет деп санайды. Осы және басқа да жағдайларда
құндылықтар жалпылама болуы мүмкін. Олар, айталық, бақытты
неке неден құралатынын айқын көрсетпейді.
Кейбір мәдениеттер мейірімділік пен ынтымақты бағалайды;
енді бірі қатаңдық пен бәсекені қош көреді. Дегенмен барша халықтар-
ға ортақ құндылықтар да бар, сондықтан белгілі бір құндылықтар әм-
бебап болып келеді. Мысалы, әрбір мәдениет тұрақтылық пен қауіп-
сіздікті, мықты отбасы мен жақсы денсаулықты бағалайды. Бірақ
түрлі мәдениеттер осы мақсаттарға әртүрлі тәсілдермен қол жеткіз-
еді. Көптеген дәстүрлі қоғамдарда адамдар көп бала тәрбиелеп, сол ар-
қылы қауіпсіздікке қол жеткізуге тырысады. Керек кезде сол балалар
ата-анасына және бір-біріне көмектеседі. Америка қоғамында жеке
тұлғалар банкке ақша салу немесе білімге инвестиция жасау арқылы
қауіпсіздігін қамтамасыз етуге тырысады. Ал Тынық мүхиттың сол-
түстік-батысындағы Квакиутл тайпасының өкілдері байлықты жинау
арқылы емес, керісінше, оны сыйға тарту арқылы (өздері мұны «пот
лач дәстүрі» деп атайды) экономикалық қауіпсіздікке жетуге болады
деп санайды. Біреу бөгде адамға сыйлық берсе, оны алған адам бола-
шақта әлгі кісіге көмектесуге міндетті болады. Осылайша, кедейлер
қажетті сыйлықтар алып тұрмысын түзейді, ал байлар байлығынан
айырылған жағдайда көмекке үміт арта алады. Яғни мәдениеттердің
көбі кесапат пен қарттықтың қамын құндылық деп бағалағаиымен,
бүл мақсатқа жету жолындағы әдіс-тәсілдері әркелкі болып келеді
Достарыңызбен бөлісу: 
