Бағдарламасы аясында іске асырылды Karen Armstrong

331
тасуы деген ойымен келіспейді, бұл Құдайдан келген шабыттың бір бөлшегі:
О қиялым (
imaginativa
) кімнің желі екпінді? 
Ықыласыңның пәрмені боп көрінеді ұшқыны, 
Естілмейді жанындағы мың құбырдың шуылы.
Бастауың не, сезімде егер болмаса? 
Туғыза ма аспандағы белгісіз нұр шұғыла?
Өзінен тасып немесе бағыт алған біздерге,
Қалауымен сәуле шашқан көзден бе?
383
Данте өлеңнің өн бойында сезініп және көре отырып бастан кешірген еле
-
стерінің мәнін баяндайды. Жаһаннамның жарқын, тіпті физикалық тұрғыдан 
сезілетін баянын жасап, Ағраф тауынан дүнияуи Жәннатқа зор тебіреністі 
сезіммен көтеріледі; осы арада Беатриче оны өзінің сыртқы келбеті мен 
сұлулығын мақсат қылып алғандығы үшін сөгеді: негізінде оны Құдайдың 
әлеміне бағыттайтын бір символ түрінде, 
аватар
ретінде көруі керек-ті. 
Жәннат жайлы жырлаған жерінде физикалық әлем көзімен суреттеу мар
-
дымсыз; қасиетті жандардың рухтары да бұлыңғыр, бұл бізге, бір жағынан, 
тәндік-тұлғалық қажеттіліктер адамның мұңды сағынышының ұшар биігін 
сипаттауға мысал бола алмайтынын көрсетеді. Соңында, сергек интеллектке 
сүйенген қиял Құдайдың бүкіл елес атаулыдан ары жатқан трансцендент
-
тілігін алға тартады. Дантені 
Парадисо
(Жәннат) бөлімінде Құдайдың тым 
суық портретін жасағандығы үшін айыптады, бірақ бұл абстрактілі бейнелеу 
- түбінде Ол жайлы еш нәрсе білмейтіндігімізді аңғартса керек. 
Ибн әл-Араби де елестің Құдай тарапынан берілген бір қабілет екені
-
не сенетін. Мистик өзіне бір тәжалли жаратқан кезінде, алғашқы өрнектер 
әлемінде бұдан да кемелі бар бір ақиқатты осы дүниеде туғызады. Иләһи 
шындықты адамдарды көргенімізде тұрақты ақиқаттың пердесін түріп та
-
стау үшін елестетуге бар күшімізді саламыз: «Құдай жаратылысты пәранжа 
сықылды жаратты», «оларды осылай білген Оған ұмтылады, бірақ оларды 
383 Purgatory xvii, 13-18, trans. Barbara Reynolds (Harmondorsworth, 1969), p. 196.

332
нағыз ақиқат деп танығандар Оның болмысынан жырақ қалады».
384
Осы
-
лайша байқағанымыздай, сопылықта адамдағы рухани назарды барынша 
пендеуи бір формадағы руханилыққа бағыттаған Мухиддин Араби Құдай
-
дың пендеуи қажеттіліктен жоғары ұғымына жетті. Қыздың елесі ол үшін 
мәнін сақтады: әйелдер Софияның, яғни Иләһи Даналықтың ең ұлы көрінісі 
екендігіне сенді; өйткені әйелдер еркектерге түбінде Құдайға қарай ұласа
-
тын бір махаббат шабытын сыйлайтын. Мойындау керек, бұл таза еркектік 
тұрғысынан айтылған көзқарас сияқты көрінеді, алайда, бір жағынан, жал
-
пылама алғанда еркек секілді сипатталған Құдайың дініне әйелдік бастау 
өлшемін кіргізуге деген талпыныс болатын. 
Ибн Араби Құдайдың объективті болмысының бар екеніне сенбейтін. 
Қабілетті метафизик болса да, Құдайдың бар екендігі логикалық тұрғыдан 
тұжырымдалады дегенге иланбайтын. Өзін Құранда Мұсаның рухани же
-
текшісі ретінде еске алынған және Исраил ұрпақтарына мәңгілік Ережені 
жеткізген мистикалық түлға Қызырдың шәкірті ретінде танытқанды сүй
-
етін. Құдай Қызырға өзі жайлы ерекше білім берген және Мұса оған осы 
үшін мойынсұнған-тын, бірақ Қызыр Мұсаның діни тәжірибесі мұны көтеріп 
жүруге жеткіліксіз деп айтатын.
385
Өз тәжірибемізден өтпеген діни білімді 
түсінуге талпынуымыздың пайдасы жоқ. Қызыр деген есімнің мағынасы да
-
налықтың әр уақыт саф және мәңгі жаңарып тұратынын білдіру үшін «Жа
-
сыл» болған болуы мүмкін. Мұса секілді бір пайғамбардың өзі діннің эзоте
-
рикалық мәнін ұқпаған болуы мүмкін, өйткені Құранға қарасақ, Мұса шы
-
нында да Қызырдың даналықты үйрету әдісіне сабырлық таныта алмайды. 
Бұл қызықты фрагменттің мәні діннің сыртқы формасының әрдайым оның 
ішкі рухани немесе мистик қырына қарсы келмейтінін көрсету болса керек. 
Адамдар, айталық, 
ғұлама
лар Ибн әл-Араби секілді бір сопының Исламын 
түсінбеуі мүмкін. Мұсылмандық дәстүр Қызырды сөздің мағынасы бойынша 
және сырттай бағалаудан тым өзгеше және табиғи түрде барынша терең 
384 William Chittick, «Ibn al-Arabi and His School» in Sayyed Hossein Nasr, ed. Islamic Spirituality: Manifestations (New York and 
London, 1991), p. 61.
385
См
. 
Коран
18:64(65) 
и
далее
.

333
мистикалық шындықты іздеген кез келген жанның пірі қылады. Ол ізбасар
-
ларын барлығының Құдаймен бірдей Құдайды тануға бағыттамайды, ең те
-
рең мағынадағы субъективті Құдайға қарай жол көрсетеді. 
Қызыр исмаилиттер үшін де маңызды еді. Ибн әл-Арабидің өзі сүннит 
болғанмен, ілімі исмаилиттерге өте жақын еді және соңында олардың те
-
ологиясына да қосылды. Бұл – мистикалық діннің ағым аралық айырым
-
ды аттап өте алатындығының дәлелі. Исмаилиттер секілді, Ибн әл-Араби де 
Құдайдың сезімшіл-белсенді 

жүктеу/скачать 28,29 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: