69. Мәтінді және тарихи білімдеріңізді пайдалана отырып, қазақтардың ру-тайпалық құрылымын түсіндіріңіз.
Қазақ рулары туралы
«Кіші жүз қазақтарын сипаттау. Күшті руы – Алшын, ал Алшын екіге бөлінеді: Қаракесек және Байұлы болып. Қаракесек бәрінен де күшті, алты ру, атап айтсақ: Шекті, Қаракесек, Шөмекей, Төртқара, Қаракете, Қарасақал. Осы алты рудың билігі Әбілқайыр ханда болды. Кіші жүз екі Борсықта, Ор өзенінің жоғары бастауында, Елек пен Жем бойында, Жайық қаласынан Жайыққа құятын өзендердің жағасында, Гурьев пен Каспий теңізіне дейінгі жерлерде көшіп жүреді...
Орта жүзде күшті ру – Арғын, құрамында он алты ру бар. Бұл рулардың басшылары – Барақ сұлтан мен Абылай сұлтан. Орта жүзде Найман құрамында он бір ру бар. Қыпшақ тоғыз рудан тұрады. Орта жүзде Уақ пен Керей Кіші жүздің Жетіруы сияқты Тәуке ханның кезінде қосылған. Орта жүз Тобыл мен Есіл өзендерінің бойында, Ертіс өзенінің жоғарғы ағысында, Көкшетау маңында көшіп жүреді...
Ұлы жүзде он ру бар. Барлығы да Үйсін аталады. Ұлы жүзде ең күшті ру – Қоңырат...
Артықбаев Ж.О. Қазақстан тарихы: Оқулық – хрестоматия. Астана, 2003.
Жауабы:
Тайпалық ұйым-көшпелі қоғамға тән қасиет. Отбасылық ағаш дәстүрі бар тайпалық ұйым кез-келген көшпелі қоғамға тән. Көшпелі әлемдегі әрбір адам міндетті түрде өз отбасына, ал бір жылдан кейін тайпаға тиесілі болды. Әр қазақ бірнеше руды біріктірген тайпаның (тайпа) құрамына кіретін белгілі бір патрилиналық (әкелік) рудың (ру) мүшесі болды. Қазақтардың рулық ұйымы қазақтардың этнос ретінде ұйымдастырылуы мен бірлескен қызметіне ықпал етті. Саяси ұйым рулар мен тайпалардың генеалогиялық иерархиясы түрінде құрылды., үш жүзге біріктірілген. Жүздердің иерархиясы олардың атауларында көрініс тапты. Үлкен жүзге Жалайыр, ошақты, қанғлы, шанышқы, дулат, Албан, суан, шапрашты, сарыуй-ұлы, еркелі, ыссы тайпалары кірді. Орта жүзді арғын, найман, қыпшақ, керей, конрад тайпалары құрады. Кіші жүз қазақтары үш ірі бірлестікке бөлінді: Әлімұлы, Байұлы және Жетіру. Күшті (аға) рулар мен тайпалар қазақ мемлекеттерінің өзегі ретінде әрекет етті. Әскери қауіп төнген жағдайда жүздер бір ханның басшылығымен біріктірілді. Осылайша, қазақтардың рулық ұйымы маңызды тұрақтандырушы рөл атқарды, өйткені ол қазақтардың этнос ретінде ұйымдастырылуы мен бірлескен қызметін реттеді. Ол даладағы тәртіпті және қазақ мемлекеттілігінің өмір сүруін қолдады. Қазақтар үш жүзге біріктірілген рулар мен тайпаларға бірікті. Үлкен, орта және Кіші жүздер ортақ генеалогиялық дәстүрдің көмегімен қазақ халқын біріктірді
|
Достарыңызбен бөлісу: |
