|
ДӘРІС № 7 Тақырып: Биосфера және оның тұрақтылығыБайланысты: umk ekologiya zhane turakt damub,hb,h ДӘРІС № 7 Тақырып: Биосфера және оның тұрақтылығы
Мақсаты: Студенттерге биосфера концепциясыныңқалыптасуы, биосфера эволюциясы, В.И.Вернадскидің биосфера және ноосфера концепциясы, тірізатконцепциясы, тірізаттыңғаламдықроліжайлыбілім беру.
Жоспары:
1. Биосфера - ғаламдық экожүйеретінде.
2. Биосфераныңнегізгіқасиеттері.
3. Затайналымыжәнеолардың адамменбұзылуы: а) азот айналымы; ә) көміртегіайналымы; б) күкіртайналымы; в) фосфор айналымы.
Негізгітүсініктер: биосфера, эволюция, тірізат, костықзат, биокостызат, биогендізат, радиоактивтіыдырауөнімдері, космостықтабиғаты бар зат, биогеохимиялық цикл.
1. Биосфера - ғаламдық экожүйеретінде. «Биосфера» терминіғылымиәдебиеттерге 1875 ж. австриягеологы-ғалымы Эдуард Зюсс енгізген. Тіріағзалары бар қазіргіуақыттағыбиосфераныңбөлімінқазіргізаманға биосфера немесенеобиосферадепатайды, ал көнебиосферағапалеобиосферанемесеөткен биосфера жатады. Қазіргізаманғыкөзқарасбойыншанеосферашекарасыатмосферадағы, шамаменозон экранынадейін (полюстерде 8-10 км., экваторда 17-18 км., басқажербеттерінде 20-25 км.). Гидросферанытүгелдей, сонынішіндеӘлемдікмұхиттың (11022 м.) еңтереңтұңғиығын да тіршілікалыпжатыр. Литосферадағытіршілікбірнешеметргедейінтопыраққабатыналыпжатыр. Палеосферашекараларыатмосферадағы необиосфераменсәйкескеледі, ал су астындағыпалеобиосфераға тау шөгіндіжыныстары да жатады, В. И. Вернадский бойыншабарлығытіріағзалардыңүндеуіненөткен. «Тірізаттар» терминінәдебиеттерге В. И. Вернадский енгізген. Олбұлтерминді масса, энергия жәнехимиялыққұрамарқылыкөрінетінбарлықтіріағзалардыңжиынтығыдептүсіндіреді. «Тірізаттар»-биосфераныңнегізі, бірақ аз ғанабөлімінқұрайды. Тірізаттардыңеңжоғарғы орта өзгерткішісәрекетінебайланысты, негізгіерекшеліктерінекелесілержатады:
1.Барлық еркінкеңістікті тез меңгеруқабілеттілігі. Берілгенқасиетбойынша В. И. Вернадский келесідейқортындығакелді, яғнибелгілігеологиялықкезеңдерүшінтірізаттардың саны тұрақтыболды.
2.Қозғалыстың белсенділігі.
3.Тіршілік кезіндегітұрақтылықжәнеөлгенненкейін тез арадаыдырау.
4.Әртүрлі жағдайларғажоғарғыбейімделушілікқабілеттілігі (адаптация).
5.Реакция жүруініңеңжоғарғыжылдамдығы.
6.Тірі заттардыңжаңаруыныңжоғарғыжылдамдығы.
Орташажанару биосфера үшін-8 жыл. Құрлық үшін-14 жыл. Мұхит үшін-33 күн. Тірізаттардың орта өзгерткішқызметтері:
1) Энергетикалық: екібиогеохимиялықпринциптентұрады. 1-принцип: биосферадагеохимиялықбиогендікэнергияныкөпмөлшердежұмсау. 2-принцип: өзтіршілігіндегеохимиялықэнергияныкөбейтеалатынағзалар эволюция процесіндетіршілігінсақтапқалады.
2) Газдық: белгілімекенетуортаныңауақұрамынатмосферасынөзгерту мен тұрақыұстауқабілеттілігі.
3) Тотығу-тотықсыздануфункциясы: тірізаттардыңықпалынан ортаны О2 байытуғабайланыстытотығупроцесі, сондай-ақ, О2 жетіспегенкездеорганикалықзаттардыңыдырауынабайланыстыжүретінтотықсызданупроцесі.
4) Концентрациялық- шашырандыхимиялықэлементтердіөзденесіндеағзаныңшоғырландыруқабілеттілігі.
5) Деструктивтік-органикалықзаттарқалдығы мен «косный» заттардыңағзаларменжәнеолардыңтіршілікәрекетініңөнімдерімен құлдыратунемесебұзылуы (деструкторларға-саңырауқұлақтар мен бактерияларжатады).
6) Транспорттық – ағзаныңбелсендіқозғалысформасынәтижесіндезаттар мен энергияныңтасымалдануы.
7) Ортаөзгерткіштік- бұл функция шамалымөлшердеинтегративтік функция болыптабылады.
8) Информациялық.
Достарыңызбен бөлісу: |
|
|