Бахишева с. М

білім алушы (басқарылушы) да, педагог (басқарушы) та білім алу процесін 
кұрастыру, жобалау (басқару) субъектілері ретінде қарастырудың заңцылығын 
дэлелдейді [286, 287,288].
Басқару 
теориясын 
зертгеушілер 
басқару 
түрлеріне төмендегідей 
сипаттама береді: дэстурлі қызметгік баскару, жүйелік басқару, рефлексивтік 
баскару, ситуациялық басқару, адаптивтік басқару, тұлғапық- бағдарлы 
технология негізінде басқару, бағдарлық - мақсаттық түргыдан баскару, т.б. 
Мысалы, 
дәстүрлі цызметтік басцару
басқарушылардың белсенділігін көздеп, 
басқарылушы қызметін орындаушьшык сипатта анықтайды, ықпал ету арқылы 
басқару қызметі «субъект - объект» қатынасында қарастырылады. Келесі түрі- 
ситуациялъщ тұргыдан
басқару. Бұл кезде белгілі бір нақты жағдай негізге 
алынып, оған ықпал ететін ішкі жэне сыртқы факторлар ұйымдастырылады. 
Басқарудағы әрбір әдіс-тәсілдін. қолданьшуы сол нақты жағдайға катысты 
болатындықтан, ол баскарудагы шеберлікті қажет етеді. 
Тиімділік тұргыдан
басқарудың мәні-белгілі бір ұйымды басқару құрылымын жасап, ресурстарды 
үнемдеу аркылы нэтижеге жетудін. тиімділігін қамтамасыз ету. 
Адаптивтік
басқару білім беру мақсатына сай жаңа педагогикалык-психологиялык 
идеяларды көздейді. Оның шешу жолдары ретінде нақты мақсат кою, зерттеу 
нысанасын 
белгілеу, 
қажетті 
құралдар 
мен 
эдіс-тэсілдерді 
анықтау, 
нәтижелерді бақылаудың өлшемдерін жасау ұсынылады. Мұнда басқаруға 
қатысты барлык эрекетгердің тиімділігі ғылыми дәлелденіп, талданып 
отырады. Педагогикалык үрдіске қатысушылар ізденіс жұмысына тартылады, 
сондықтан ркы мда өзара түсіністік қарым-қатынас қалыптасады.
Білім беруді 
б а с қ а р у
мэселелері қазақстандық ғалымдар зерттеулерінде 
жан - жақты қарастырылуда. Олардың қатарында Қ.Д. Қаракұловтың мектеп 
басқаруды гылыми тұргыдан қарастыру [289], Н.Д. Хмельдің педагогикалык 
процесті 
б а с қ а р у ғ а
мүгалімдерді даярлау [290], Н.А.Әбішевтің білім 
беруді 
реформалау 
ж а г д а й ы н д а ғ ы
мектеп пен 
б а с қ а р у
органдарынын өзара қатынасын 
ұйымдастыру [291], З.А. Исаеваның білім 
б ер у
менеджерлерін даярлау [292], 
Ғ .А .Ә д іл ғ а зи н о в т ы ң ш а ғ ы н
комплектілі мектептерді 
б асқ ар у
тиімділігін 
арттыру [293], Ж.Б. Өмірбекованың орта 
б іл ім
б е р у д і 
оңтайландыруды 
басқару[294], 
Г.Г.Шектің 
мектепті 
д а м у
жағдайында 
басқару 
[295], 
Т .М .Б а й м о л д а е в т ы ң қ а з ір г і 
білім беру мекемелерін 
б асқ ар у д ы
жетілдіру [296],
С .Д .М ұ к а н о в а н ы н
ж а л п ы
орта 
мектептін 
стандартталуы 
жағдайында 
инновациялық үрдістерді 
б а с қ а р у
[246, 6.138], С.К.Исламгулованың 
б ілім
беруді мазмұндык 
ж э н е
процессу
а л д ы қ ж етіл д ір у
жагдайындагы жалпы орта 
мектептің педагогикалык жүйесін 
дамыту [248, 6.184] туралы еңбектерін 
атауга болады.
Белгілі галым Қ.Д. Қарақұлов кеңес дэуіріндегі жалпы білім беру 
жағдайына шолу жасай отырып, ондағы баскарудың негізінен экімшілік ету 
мен бақылауға қүрьшғанын көрсетеді. Автор вз еңбегінде «мектептердің 
керсеткіштер жүйесі педагогикалык процеске қатысушылар мүдделерін 
қарастырғанымен, тәжірибеде, шын мәнінде, білім беруді басқару үрдісіне 
мүғалімдер мен оқушылардық ешандай ықпалы болмаганы, өзін -өзі басқару 
органдарының формалды түрде қүрылганы білім беру жүйесіне ата —анапар,
109

оқушылар мен мұғалімдердің 
сенімсіздігін 
туындатып, мектептерда 
демократиялықтың дамуына кері ықпал еткенін атап өтеді [289, 6.4].
С.Д.Мұқанова, басқару теорияларына сүйене отырып, басқару моделініқ 
негізгі белгілері мен оның мазмүны жалпы білім беру жүйесінің мақсатына 
қатысты анықгалатынын атап өткен. Ол, сонымен қатар, М.Ж.Жадринаның 
кеңестік дәуірдегі «білім беру мақсаты жан - жақты дамыған тұлғаны 
қалыптастыруды көздей отырып, мектеп бітіруші моделінің ғылыми негіздері 
жасала бастады. Бірақ олардың барлығы да сол кездегі идеологияға сай 
тоталитарлық - бюрократиялық сипатга болғандықтан білім берудің мазмұны 
оқушыларды белгілі бір білім қорымен қаруландырды көздеді. Осылайша, 
мектепте білім бердің мақсатты ұстанымы, сонымен қатар, жалпы оқытудың 
әдістемелік жүйесі қоғамның белгілі бір талаптарына жауап бере отырып, 
қоғамдық өмірдің тұрақтылығын қамтамасыз етуге бағытталды. Бұл өз 
кезегінде тр[ғаның өзіндік ерекшеяігі мен дербестігіне назар аудармауға 
экелді» деген тұжырымын келтіреді [246,6.71].
Білім беру саласын жаңарту ж ә н е . соған сай басқаруды жетілдіру 
бағытгары еліміз тәуелсіздік алғанынан кейін жаңа көзқарастар, тын I 
идеялармен толыға бастады. Әлемдік білім беру жүйесімен интеграциялану 
талаптары кұзыреттілік сапаларын қалыптастыру, нәтижеге бағытгалған білім 
беру, бэсекеге қабілетті мамандар даярлау міндеттерін алға қоюда, осыған 
байланысты 
басқару 
қызметі 
арқылы 
білім 
беру 
үрдісінін 
барлык 
қатысушыларын дамыту қажетгігі пайда болуда. Бүл туралы С.Д.Мұкзнова 
соңғы кездері мектепішілік басқарудағы дәстүрлі көзқарастардың өзгеруін 
баскарушы жүйенің басқарылушы жүйенің жаңа сапасын қалыптастыру 
мақсатында оған ықпал етуі, басқару арқылы педагогтар енбегін ғылыми 
ұйымдастырыла бастауымен байланыстырады [246, 6.65].
Т.М.Баймолдаевтың 
еңбектерінде 
мектепішілік 
басқЕфудын 
негізгі 
мәселелері жүйелі түрде 1970-1980 жылдары зерттеле басталғаны айтьшып, 
оның даму кезевдеріне шолу жасалған. Оның пікірінше, «бүл кездері мектепті 
асқару барысында кейбір жағдайларда «адамдық фактор» - «адамнан» 
алшақтау түрды. Мектепті басқару теорияс
ы
әлеуметтік түрғыда нашар 
дамыды, онда басқаруды демоқратияландыру мен гуманизациялау процесіне аз 
назар аударылды. Бұл олқылықтар Қазақстан егемендік алғаннан бастап (1991) 
шешімін таба бастады. Білім беру саласындағы мемлекеттік саясат елдегі болып 
жатқан саяси-экономикалық және әлеуметтік жағдайларға сэйкес онын 
қазақстандық жаңа үлгісін жасауға бет бұрды. Осы жылдардын ішінде білім 
еру жүиесю реформалау бірнеше кезеңдерден өтті». 
Сонымен қатар, автор 
өзінің зерттеу еңбектерінде «мектепті басқару», «жалпы білім беретін мектепті 
асқару» ұғымдарына 
берілген анықтамаларды жүйеге келтіре отырып-
«жалпы оілім беретін мектепті басқару дегеніміз - бұл 
ғ ы л ы м и - п е д а г о г и к а л ы к
және ¥ ымдастырушылық функциясы сәйкес келетін, жас ұрпақты 
э л е у м е т г і к -
^К^ ° МИКаЛЬІК жэне ¥йымдастырушылық-педагогикалық процесте окытып- 
[
2 9
^ ИбЛ0 ] Т1Н МСКТеП '° 'н ТИ’МДІ ұйымдастыру» - деп өз анықтамасын береД'

жүктеу/скачать

Достарыңызбен бөлісу: