ПӘН БОЙЫНША ТАПСЫРМАЛАРДЫ ОРЫНДАУ ЖӘНЕ ТАПСЫРУ КЕСТЕСІ

Атаулы стипендия – тиісті білім беру бағдарламаларын ойдағыдай меңгерген, ғылыми-зерттеу жұмыстарымен шұғылданатын, оқу орнының қоғамдық, мәдени және спорттық өміріне белсене қатысатын неғұрлым қабілетті білім алушыларды көтермелеу үшін жеке немесе заңды тұлғалар тағайындайтын стипендия.

Аралық мемлекеттік бақылау – білім сапасын білім беру ұйымдарына тәуелсіз бақылаудың бір түрі.

Бірыңғай ұлттық тестілеу – кәсіптік орта және кәсіптік жоғары білім беру ұйымдарына қабылдау емтихандарымен біріктірілген жалпы орта білім беретін оқу орындарында жоғары сатыда білім алушыларды қорытынды мемлекеттік аттестаттау нысандарының бірі.

Білім беру мониторингі – білім беру процестерін жүзеге асырудың нәтижелері мен шарттарының, білім алушылар контингетінің білім беру ұйымдары желісінің жай-күйін және өзгерістер серпінің жүйелі түрде байқау, талдау, бағалау жән болжау.

Білім алушыларды аралық аттестаттау – бір оқу пәнінің оны бітіргеннен кейінгі бір бөлігінің немесе бүкіл көлемінің мазмұнын меңгеру сапасын бағалау мақсатында жүргізілетін рәсім.

Білім беру жүйесіндегі мемлекеттік бақылау – мемлекеттің азаматтардың білім алуға құқығының сақталуын қамтамасыз етуге және негізгі және қосымша білім беру бағдарламаларын іске асыратын заңды тұлғалардың өздері жүзеге асыратын білім беру қызметінің Қазақстан Республикасының білім беру саласындағы заңдарының талаптарына сәйкестігін, мемлекеттік жалпыға бірдей білім беру стандарттарын және олардан алған лицензияларындағы талаптарды сақтауына бағытталған және білім беруді мемлекеттік басқару органдары оны өз құзіреті шегінде жүзеге асырады.

Мемлекеттік бақылаудың түрлері: 1) аралық мемлекеттік бақылау; 2) білім алушыларды қорытынды мемлекеттік аттестаттау; 3) білім беру ұйымдарын мемлекеттік аттестаттау; 4) білім беру ұйымдарын аккреддиттеу; 5) лицензиялық ережелердің сақталуын бақылау; 6) білім беру ұйымдарының Қазақстан Республикасының білім туралы заңдарын сақтауын бақылау болып табылады.

Мемлекеттік бақылау түрлері мынадай нысандарда жүзеге асырылады: 1) ауызша; 2) жазбаша; 3) бірыңғай ұлттық тестілеу; 4) кешенді тестілеу; 4) тестілеу; 6) тексерулер.

Даму – бұл адамның организміндегі сандық және сапалық өзгерістер, олар әр түрлі факторлардың әсерімен болады. Түрлері. денелік, психологиялық, әлеуметтік.

Дидактикалық теориялар мен тұжырымдамалар: танымдық қызығушылықты дамыту тұжырымдамасы /Г.И.Шукина т.б./, дамытушылық оқыту тұжырымдамасы /Л.В.Занков т.б./, проблемдік оқыту теориясы /М.И.Махмутов, И.Я.Лернер, А.М.Матюшкин т.б./ ақыл-ой әрекетін қалыптастырудың кезеңдік теориясы /П.Я.Гальперин т.б./, білім беру мазмұнының теориясы /Л.Я.Лернер, В.В.Краевский, В.С.Леднев т.б./, мазмұндық жалпылау теориясы /В.В.Давыдов т.б./, оқыту процесін оптимизациялаудың теориясы /Ю.К.Бабанский/, оқушылардың танымдық іс-әрекетін белсендетудің теориясы /Т.И.Шамова т.б./, оқыту әдістерінің теориясы /М.И.Махмутов, Ю.К.Бабанский/, қазіргі сабақ теориясы /М.А.Данилов, В.А.Онищук т.б./, оқушылардың дербес жұмысын ұйымдастырудың теориясы /О.А.Нильсон т.б./, оқу пәні теориясы /Л.Я.Зорина, И.К.Журавлев т.б./, оқулық теориясы /Д.Д.Зуев т.б./, оқытудың ұжымдық тәсілінің теориясы /В.Дьяченко т.б./ және т.б.

Инновациялық оқу орындары /инновация - жаңарту/ - оқыту және педагогикалық еңбектің жағдайы жақсартылған, жаңашылдық идеяға негізделген, жетілген технология.

Интегралды /кіріктірілген/ сабақтар - /лат.»толық», «тұтас»/ онда бір тақырыптың айналасында бірнеше пәннен материалдары бірігеді. Мұнда пәнаралық байланыс кеңінен қолданылғандықтан құбылысты немесе оқып жатқан пәнді әр жақтан танып білуге болады. Интегралды сабақтың басты мақсатын дұрыс анықтау өте маңызды. Егер жалпы мақсат анықталса, онда әр пәннің мазмұнынан сол мақсатты шешетін жадығаттар алынады.

Кешенді тестілеу – ақпараттық технологияларды қолдану арқылы бірнеше оқу пәндері бойынша бір мезгілде өткізілетін емтихан нысаны.

Қабылдау квотасы – І, ІІ топтағы мүгедектер, бала кезінен мүгедектер, мүгедек балалар, ауыл /село/ жастары арасынан шыққан азаматтар мен Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылмайтын ұлты қазақ адамдарды, сондай-ақ жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды кәсіптік орта және кәсіптік жоғары білім беретін білім беру ұйымдарына қабылдау үшін бөлінетін білім беру гранттары мен кредиттерінің шекті саны.

Мемлекеттік атаулы стипендия – Қазақстан Республикасының Президенті және /немесе/ Қазақстан Республикасының Үкіметі тағайындайтын стипендия.

Педагогикалық менеджмент – бұл білім беру процесін басқарудың кешенді принциптері, әдістері, ұйымдастырушылық нормалары және технологиялық амалдары, олар оның тиімділігін арттыруға бағытталған.

Педагогикалық қызметкерлерді аттестаттау – педагогикалық қызметкерлердің біліктілік деңгейінің біліктілікталаптарына сәйкестігін анықтау мақсатымен жүргізілетін рәсімі.

Тұлғалық – бағытталған оқу – бұл оқушылардың мүмкіншілігі және қабілеті барынша ескерілетін, олардың жекелік ерекшелігін дамытуға қажетті жағдай жасайтын оқытуды ұйымдастырудың тәсілі.

Штаттағы оқытушы – білім беру ұйымының штат кестесінде көзделген қызметті атқаратын және жеке еңбек шартының негізінде лауазымдық міндеттерін орындайтын оқытушы.

Экстернат – білім алушы сабаққа үнемі қатыспай-ақ білім беру бағдарламасына сәйкес оқу пәндерін өз бетінше оқитын оқыту нысандарының бірі.

№ 1 дәріс тақырыбы: Дидактика пәні мен міндеттері

Жоспары:

1. Дидактика туралы түсінік.

2. Дидактиканың негізгі категориялары немесе ұғымдары.

3. Дидактикалық заңдылықтар.

4. Дидактиканың дамуы және қалыптасуы.

1. Дидактика (грек. didaktikos – үйрету, оқытуға қатысты) оқытудың және білім берудің теориясы, педагогиканың саласы. Дидактиканың мәні – адамға білім берудің және тәрбиелеудің құралы ретінде оқыту болады, яғни оқушылардың білім мазмұнын меңгеруді қамтамасыз ететін мұғалім ұйымдастырған сабақ берумен оқудың бірлігінің өзара байланысы.

Дидактика – теориялық және сонымен қатар нормативті – қолданбалы ғылым. Дидактиканың ғылыми – теориялық функциясы оқытудың шынайы процестерін зерттеуді, оқытудың әр түрлі мақсаттарының фактілері мен заңдылықтарының байланыстарын анықтау, олардың мәнін ашу, дамуының үрдістері мен болашағын анықтау болып табылады. Алынған теориялық білімдер оқытудың практикасын бағыттауға мүмкіншілік береді. Оқыту теориясы білім мазмұнын таңдау мәселесін жасап, оқыту ұстанымдарын орнатып, оқыту әдістерін және құралдарын қолданудың нормативтерін белгілеп нормативті-қолданбалы, конструктивті – технологиялық функцияны атқарады. Бұл функциялардың бірлігінде дидактика – бұл оқыту процесінің мәнінің түсінігі, оның білімдік, тәрбиелік және дамытушылық функциясын жүзеге асырылуы.

2. Дидактиканың негізгі категориялары (ұғымдары): сабақ беру (преподавание), оқу, оқыту, білім беру, білім, іскерлік, дағды, оқытудың мақсаты, мазмұны, түрлері, формалары, әдістері, құралдары, нәтижесі.

Сабақ беру (преподавание) – оқыту мақсатын жүзеге асырудағы ақпараттандыруды, тәрбиелеуді, білімді ұғынуды және практикада қолдануды қамтамасыз ететін мұғалімдердің тәртіпке келтірілген іс-әрекеті.

Дидактиканың заңдарының бір бөлігі динамикалыққа жатады. Онда объектінің бастапқы жағдайы оның әрі қарай өзгеруін бірмәнді анықтайды. Дидактикалық заңдылықтардың ерекшелігін сабақ беру, оқу және білім беру мазмұнының арасындағы тәуелділік сипаттайды. Дидактикалық заңдылықтар жекелеген оқу пәндерінің мазмұнына тәуелсіз. Негізгі дидактикалық заңдылықтар: оқытудың әлеуметтік сұранысқа және қоғамдық жағдайға тәуелділігі, оқытудың әлеуметтік-қалыптастырушы және тәрбиелеушілік сипаты, оқытудың тиімділігінің оқушылардың белсенділігіне және олардың оқуға деген мақсатты бағытталған жауапкершілік қатынасты қалыптастыруға тәуелділігі т.б.

Заңдылықтардың басқа бір тобы мынадай: құрылымдық (оқу әдістерінің әр түрлі білім мазмұнының түрлерін меңгеру тәсілдеріне тәуелділігі), жүйелілік (сабақ берудің, оқудың және білім мазмұнының бірлігі), эволюциялық (оқушылардың жасына және даярлық деңгейіне сәйкесті оқыту процесінің құрымының өзгеруі), функционалдық (оқушыларда әлеуметтік тәжірибені сақтауға, қайта айтуға және дамытуға даярлау), тарихи.

4. Дидактика терминін неміс педагогы В.Ратке (1571-1635) ғылыми айналымға алғаш енгізді. Ол өзінің лекция курсын «дидактика» немесе «сабақ беру өнері» деп атаған еді.

Я.А.Коменский бірінші болып дидактиканы ғылыми білім жүйесі ретінде жасап, балаларды оқытудың бірізділікті ұстанымдарын және ережелерін ұсынды. Ол «Ұлы дидактика» (1657) еңбегінде оқыту теориясының маңызды сұрақтарын қарастырады: білім беру мазмұны, көрнекілік дидактикалық ұстаным, бірізділікті оқыту, оқытудың сыныптық-сабақтық жүйесін ұйымдастыру және т.б. Я.А.Коменскийдің оқыту теориясы тәрбиелеудің табиғатқа сәйкестілік принципіне сай құрылған. Я.А.Коменский орта ғасырдағы жаттауға негізделген оқытудың орнына балалардың жастық және психологиялық ерекшелігіне сай оқу жұмысының жаңа жүйесін ұсынды. Қайта өрлеу дәуірінде философияда гуманистік бастама үлкен мәнге ие болғанда Ж.Ж.Руссо оқытуда баланың сұранысын, қажеттілігін, өзекті қызығушылықтарын ескеруге шақырды. И.Г.Песталоцци біржақты тәрбиелеудің бүкіл түрлеріне қарсы шығып, адамның барлық күштерін және қызығушылықтарын дамыту керек деген оқыту мақсатына назар аударды.

ХҮІІІғ. аяғында ХІХғ. басында классикалық педагогикада мектепте білім берудің 2 теориясы анықталды: формальдық білім беру теориясы (Н.Ф.Гербарттың және оның ізбасарларының пікірінше оқытудың басты міндеті – оқушыларды ақыл-ой жағынан дамыту) және материалдық білім беру теориясы (оқытудың негізгі мақсаты – оқушыларды өмірге пайдалы білімдермен қаруландыру).

ХІХғ. ортасында А.Дистервег дамытып оқытудың дидактикалық негізін салып, дәлірек айтқанда «жақыннан алысқа», «қарапайымнан күрделіге» және т.б. 33 заңды және ережені анықтап берді.

Индустриалдық дамыған елдерде қазіргі дидактикада психология көп орын алған.

ХІХғ. екінші жартысында Ресейде тұтас дидактикалық жүйені К.Д.Ушинский жасады. Ағартушылық философиялық идеяларға, психологияға және физиологияға сүйене отырып, ол формальдық және материалдық білім берудің біржақтылығын көрсетті, танып білу мен оқытудың ұқсастығын және айырмашылығын ашты, оқыту процесінде білімді қабылдаудың, меңгерудің және бекітудің, ойлауды дамытудың, оқушылардың оқуға ұмтылысының мотивтерін қалыптастырудың, оқыту мен оқушылардың дербес әрекетінің арақатынасының сұрақтарына жауап берді.

Оқыту теориясының дамуына Н.К.Крупская үлес қосты. Оның оқытудың мазмұнына және әдістері, мұғалімнің сапалары туралы ойлары педагогикалық зерттеулерге жаңа бағыт берді.

А.С.Макаренконың педагогикалық қызметі және көзқарастары ұжымды тәрбиелеудің және еңбекке оқытудың негізін салды.

Өткен ғасырдың 70-і жылдары білім мазмұнына оқытудың дамытушылық және тәрбиелеушілік функиясын арттыратын жаңа компоненттері енгізілді – шығармашылық іс-әрекеттің тәжірибесі және дүние жүзіне, бір-біріне тәрбие эмоционалдық-құндылықтық қатынас. Мектеп оқулығы мәселесі бойынша мазмұнды зерттеулер жүргізілді.

Өткеннің дидактиктерінің оқушылардың білімді белсенді меңгеру керек деген талабы жаңа негіздеме алып, оқушылардың танымдық іс-әрекетінде олардың дербестігін дамытудың қажеті сипатына ие болу арқылы өз жалғасын тапты.

Осы бағытта дидактиктер және психологтар (Т.В.Кудрявцев, И.Я.Лернер, А.М.Матюшкин, М.И.Махмутов т.б.) проблемалық оқыту концепциясын жасады. Оқушыларда танымдық қызығушылықты, білімге деген сұранысты қалыптастырудың мәселелері зерттелінді.

Дидактика үшін психологтардың (Н.А.Менчинская, П.Я.Гальперин, Д.Б.Эльконин, В.В.Давыдов т.б.) зерттеулері үлкен мәнге ие болды, онда білім мазмұнын құрудың психологиялық алғышарттары ашылып көрсетілген еді.

Дидактиканың дамуына алдыңғы қатарлы тәжірибені жалпылау, жаңашыл-педагогтардың (Ш.А.Амонашвили, В.Ф.Шаталов т.б.) ізденістері септігін тигізуде.

Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар мен тапсырмалар

Дидактика дегеніміз не?

Дидактиканың мәні.

Дидактиканың негізгі категорияларын немесе ұғымдарын атаңыз.

Дидактиканың негізгі категорияларына немесе ұғымдарына анықтама беріңіз.

Оқыту мен оқудың айырмашылығы неде?

Дидактиканың заңдылықтарын атаңыз.

Дидактиканың дамуына үлес қосқан қандай көрнекті педагогтарды, олардың қандай еңбектерін білесіз?

Дидактиканың даму тарихы.

Сыныптық-сабақтық жүйенің негізін салған кім?