Бас редактор Байжуманов М. К

ISSN 1607-2774 
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университетінің хабаршысы № 4(92)2020 
94 
Қазақстан Республикасында ет және ет өнімдері өндірісінің тұрақты түрде үздіксіз 
дамуы өндірістің барлық процестерінің оңтайлы режимдерін жасаудың қажеттілігін туғызады. 
Жалпы ет және шұжық өндіру өндірістерінде ұсақтау және кесу процестері негізгі орын 
алады. 
Ұсақтау − өнімдерді оған енген жұмысшы механизмдердің көмегімен механикалық 
бөлшектеу процесін айтады. Кесу деп өнімдерді оған енген жұмысшы механизмдердің 
көмегімен механикалық бөлшектеу процесін айтады. Кесу − ұсақтау тәсілінің бір түрі ретінде 
ұсақталатын өнімді кесу кезінде түйісу бетінде пайда болатын барлық кедергілерді жеңу үшін 
жеткілікті кернеу туғыза отырып, пышақ жүздерімен және пышақты жақтаушамен, тарақты 
немесе аралы матамен өнімге ене отырып жүргізіледі.
Тамақ өндірістерінде кесуді әртүрлі механикалық қасиеттері бар материалдарды 
ұсақтау үшін қолданады, оларға:
− қатты морттық (кепкен сүйек, қатырылған ет); 
− қатты серпімді-тұтқыр (шикі сүйек, мүйіз, тұяқ); 
− серпімді-пластикалық (қалыпты температурадағы ет және май тіндері, шұжықтар, 
терілер); 
− қатты тәрізді пластикалық-тұтқыр (ұсақталған ет, әртүрлі тартылған еттер) 
материалдар жатады.
Материалдардың қасиеттерінің әртүрлі болуы кесу тәсілдерінің және жұмысшы 
механизмдер түрлерінің әртүрлі болуын қажет етеді.
Кесу − жаңқа пайда болдырмау арқылы немесе жаңқа пайда болғызу арқылы жүруі 
мүмкін. Бірінші жағдайда жұмысшы органдар ретінде пышақтар, ал екінші жағдайда 
кескіштер, аралар және жонғыштар пайдаланылады.
Жаңқа пайда болдырмау арқылы бөлшектерге бөліну процестері жүктелу сипаттары 
бойынша статикалық және динамикалық болып екіге бөлінеді.
Статикалық режим кезінде жылдамдық v
п
және күш Р
п
тұрақты болады. Жанама 
жылдамдық v
t
және күш Р
t
тұрақты немесе ауыспалы (тербелмелі) болуы мүмкін.
1 суретке сәйкес статикалық режимде пышақ кесілетін материал бетімен 
салыстырғанда екі түрлі қозғалыс:
- қалыпты
- жанама қозғалыс жасайды. 
а − сырғанап кесу; б − шауып кесу; Р
п
, Р
t
– тұрақты және жанама күштер, Н; 
0

− сырғанау бұрышы; v – кесу жылдамдығы, м/с; v
п
, v
t
− кесу жылдамдығының қалыпты және тангенциальды құраушысы, м/с 
1сурет – Кесу режімдерінің сұлбасы 
1 суретінен көріп отырғандай 
0
,
0
0



t
v
және 
0

с
К
болған кезде пышақ жүзі 
материал бетіне нормаль бойынша v
п
жылдамдықпен беріледі. Мұндай процесті шауып кесу 
деп атайды. Егер v
л
>0 болса онда сырғып немесе көлбеу кесу деп аталады [1]. 
Қалыпты қозғалыс өнімді беру жылдамдығымен v
п
, ал жанама қозғалыс сырғанау 
жылдамдығымен v
t
 анықталады. Олардың қосындысы кесу жылдамдығын береді: 
t
n
v
v
v


немесе 
2
2
2
t
n
v
v
v


(1.1) 
Жылдамдықтар қатынасын сырғанау коэффициенті деп атайды: 
с
n
t
К
tg
v
v


0

(1.2) 
мұнда 
с
К
− сырғанау коэффициенті;
0

− сырғанау бұрышы. 

ISSN 1607-2774 
Вестник Государственного университета имени Шакарима города Семей № 4(92) 2020 
95 
Сырғанау бұрышы 


жүктеу/скачать 9,41 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: