Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық Әрекетін ұйымдастыру м. К. Жайлауова

Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті

• 
  баланың жеке тұлға болып қалыптасуы басты назарға алынатын қазіргі білім беруге қойылатын талаптар мен оқыту үдерісінің оқушылардың белгілі бір білім қорын игеріне бағытталуы;
  
• 
  оқушылардың өз бетінше жасайтын шығармашылық әрекетінің қажеттілігі мен оқытудың репродуктивті әдістерін игеруі;
  
• 
  оқушылар мен мұғалімдер тарапынан өзін-өзі дамыту, өзін-өзі жүзеге асыру үдерістерінің маңыздылығын, қажеттілігін түсіну және тәжірибеде ол үшін қажетті педагогикалық жағдайлардың жасалынбауы;
  
• 
  оқушылардың шығармашылығының дамуына мүмкіндік беретін белсенді жұмыс формаларын қолданудың қажеттілігі мен мұғалімдердің кәсіби іс-әрекеттерінің стереотиптері [1].
  

Мұғалімдер арасында мектепте жұмыс жасаудың қиындай түскендігін айтушылар көп. Мұғалімдердің пікірінше, басты қиындықтардың бірі – оқушының өзінің өзгеруі, оның бұрынғыдан гөрі көп нәрседен хабары бар, көп сұрақтар қоятын, талап қойғыш болуы. Бұл қоршаған ортаның, отбасындағы бала тәрбиесіне қойылатын талаптардың өзгеруімен байланысты. Қазіргі отбасылар балаға міндетті түрде өзін-өзі көрсете алатындай шарттар қоюы қажет. Бұл барлық уақытта орындала ма? Шығармашыл бала қандай болады? Ол өз құрбыларынан қалай ерекшеленеді? Бастауыш мектепте шығармашыл балалар ақыл-ой дамуын көрсететін есеп-қисап, оқу сияқты күрделі дағдыларды игеруге қабілетті болады. Бастауыш сынып оқушыларына ақылға салып ойлану, ой қорытындыларын жасау қабілеті тән, олардың әлемге деген көзқарасы ойын сипатына ие, олар өмірге, адамдарға бей-жай қарайды, қиындықтарды байқамайды.

Бастауыш сынып оқушыларының басты ерекшелігі – олар ой толғаныс (рефлексия) жасай алмайды, өз білімін бағалай алмайды. Олар үшін жазу, оқу, сурет салу маңызды емес, оны өздері жақсы жасап жатқандай болулары аса маңызды. Бұл арқылы түсінетініміз: оларға оқып жатқан пән мазмұны мен оны оқыту тәсілдері емес, осы пәнді игерудегі өзінің жеке нәтижесі: алған бағасы, мұғалімнің мадақтауы, еңбегін ата-анасының бағалауы маңызды.

Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық қабілеттерінің көрінуіне қиялдау қабілетінің болуы, оны көрсетуге жағдай жасалынуы, бұл қабілеттерді мадақталатын сабақ жағдаяттарында тудыру әсер етеді. Баланың ересектерге ұқсауға ұмтылу сапасын мұғалім шығармашылық қабілеттерін дамытуда қолдана алады. Адамның шығармашылық қабілеттерін демонстрациялау оқушылардың шығармашылық әрекетке қатысуға қызығушылығын қалыптастырады. Алғашында байқап көру арқылы бастауыш сынып оқушылары біртіндеп зерттеу, бақылау, қолдану әрекеттерін дағдыға айналдыра бастайды.

Бастауыш сынып оқушылары олармен жұмыс жасайтын мұғалім мен шығармашылық мүмкіндікті дамытуға бағытталған бүкіл мектептің жұмыс жүйесі ұсынған төмендегідей шығармашылық жұмыс түрлеріне міндетті түрде қатысуға ұмтылады:

● интеллектуалдық марафон

● оқу олимпиадалары

● интеллектуалды олимпиадалық ойындар

● шығармашылық интеллектуалдық конкурстар

● отбасылық интеллектуалдық брейн-рингтер

● «Мен сиқыршы болып жұмыс істеймін» атты интеллектуалдық жобалар

● «Қонаққа шақырамыз» тақырыбындағы ашық есік күні

● интеллектуалдық клубтар

● оқушылардың қызығушыықтары бойынша ұйымдастырылатын үйірмелер [3].

Сонымен бірге бастауыш сынып оқушыларында тек көп нәрсені білуге ғана емес, сонымен бірге шығармашылық әрекетке қажеттілікті қалыптастыруға да мүмкіндік туғызатын түрлі бағыттағы сынып сағаттары жүйесін жасауға болады.

Бастауыш сыныптарда әр алуан бағыттағы ақпараттық сағаттарды да сәтті жүргізуге болады:

● Менің елімнің және әлемнің әйгілі адамдары

● Әйгілі коллекционерлер мен олардың әлем тарихындағы рөлі

● Әйгілі жазушылар, ақындар, біз оқитын кітаптар

● Президенттер мен олардың елдері жайлы

● Тарихты жазушылар жайлы

● Саяхатшылар мен олардың жаңалықтары жайлы [4].

Бастауыш сынып оқушыларымен жұмыс жасайтын мұғалім дәл осы жас кезеңі ақыл-ой әрекетіне қызығушылық пен қажеттілікті тудыратынын естен шығармауы тиіс. Егер ол бастауыш мектепте қалыптаспаса, жасөспірім шақта шығармашылық бағытта жұмыс жасау өте қиынға соғады.

Шығармашылық қабілеттерді дамытудың негізгі бағыттары:

● Ойын әрекеті,

● Шығармашылық құрастыру

● Шығармалар мен диктанттар

● Сабақтардың сюжетті және тақырыптық циклдары, панорамалық сабақтар

● Интеллектуалдық ойындар

1-бағыт – ойын. Қарапайым сөздік шығармашылық ойын әрекетінде жылдам байқалады, өйткені бұл тілдік қимылдарды талап ететін табиғи әрекет.

1-сыныпта біз көріністер, сатиралық миниатюралар, белгілі бір адамгершілік тұрғысындағы жағдаяттарды талдауға арналған қойылымдар көрсетеміз. Мысалы, «Егінші мен қасқыр» ертегісі. Шығарманы оқып шыққанған кейін талдау жасалады: балалар өз ойларын, пікірлерін, сезімдерін айтады, қоғамдық пікір қалыптаса бастайды. Мінез-құлық эталонын, оны бағалаудың адамгершілік критерийлерін жасаймыз. Содан соң неғұрлым мәнерлі интонацияны, мимиканы, ым-ишараны іздеу басталады. Жалпы білім беретін мектептің бастауыш сатысында әрбір оқушының қандай да бір қызықты және керекті іспен айналысуына көмектесу қажет. Қызықты, шығармашылық және қиын жұмыс барысында қарым-қатынас, эмоция және өз-өзіне деген сенімділік пайда болады.

Өзін, өзінің артықшылықтары мен кемшіліктерін тану, олармен жұмыс істеу үшін көп уақыт қажет. Бұл қиын істе ойын бізге көмекке келеді. Ойын үлгілері:

«Шеңбер бойынша әңгіме». Мұғалім (оқушы) сөздік жағдаятты анықтайды. Мысалы, «Бір нәрсе жайлы (динозавр) біл және ол жайлы әңгімеле».

«Эстафета – әңгіме»

Екі-үш команданың эстафетасы түрінде өткізуге болады: командалардың әрқайсысы белгілі бір уақыт ішінде ұжымдық әңгіме жазады. Әрбір қатысушы кезек бойынша бір-екі сөйлемнен қосып отырады.

2-бағыт – шығармашылық құрастыру.

Бастауыш сынып оқушылары үшін шығарма – ең алдымен, өз сезімдерін, ойларын білдіру, олардың белгілі бір өмірлік мәні болуы қажет [5]. Мектепке жаңа келген оқушыларды зерттеу олардың көбінің монологтық сөйлеу тәжірибесі болмайтынын, қарым-қатынас жасауда сөздік қорының аздығын, қоршаған орта жайлы түсініктерінің жұтаңдығын көрсетті. Осы ерекшеліктерді ескере отырып, оқушы үшін оның шығармашылық бастамасының көрінуіне қажетті жағдайлар жасап қана қоймай, оның шығармашылыққа деген ұмтылысын үнемі қолдап отыру қажет.

Әдебиеттер:

1. 
   Жұмакелдина Б.К. Тұлғаның шығармашылық қабілеттерін дамытудың өзекті проблемалары. // Қазақстан педагогикасының хабаршысы. – 2005. - №2. – 88-91 бб.
   
2. 
   Бексұлтанова Н. Оқушылардың шығармашылық қабілеттерін арттыру. // Бастауыш мектеп. – 2007. - №5-6. –31-33 бб.
   
3. 
   Әмірова Ә.С. Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық іс-әрекетін ұйымдастырудың теориялық және әдістемелік негіздері. – Алматы, 2007. – 300 б.
   
4. 
   Алыбаева А. Оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту. // Бастауыш мектеп. – 2009. - №11. – 19-20 бб.
   
5. 
   Омарова Б. Шығармашылық қабілетті дамыту. // Тәрбие құралы. – 2009. - №5. – 10-11 бб.
   

Резюме